Prusy Królewskie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Wycofano edycje użytkownika 89.67.55.94 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Paweł Rhode. |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
||
| Linia 121: | Linia 121: | ||
*{{Cytuj książkę | nazwisko = Cieślak | imię = Edmund | tytuł = Historia Gdańska 1655-1793: Udział Gdańska w życiu politycznym Prus Królewskich i Rzeczypospolitej | url = | wydanie = | wydawca = Instytut Historii PAN | miejsce = Gdańsk | data = | rok = 1993 | miesiąc = | strony = | id = | isbn = 83-215-3251-9 | oclc = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = | odn = tak}} |
*{{Cytuj książkę | nazwisko = Cieślak | imię = Edmund | tytuł = Historia Gdańska 1655-1793: Udział Gdańska w życiu politycznym Prus Królewskich i Rzeczypospolitej | url = | wydanie = | wydawca = Instytut Historii PAN | miejsce = Gdańsk | data = | rok = 1993 | miesiąc = | strony = | id = | isbn = 83-215-3251-9 | oclc = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = | odn = tak}} |
||
*{{Cytuj książkę | nazwisko = Małłek | imię = Janusz | tytuł = Dwie części Prus : studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku | url = http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=48262&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI| wydanie = | wydawca = Wydawnictwo Pojezierze | miejsce = Olsztyn | data = | rok = 1987 | miesiąc = | strony = | id = | isbn = 83 700 2302 9 | oclc = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = | odn = tak}} |
*{{Cytuj książkę | nazwisko = Małłek | imię = Janusz | tytuł = Dwie części Prus : studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku | url = http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=48262&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI| wydanie = | wydawca = Wydawnictwo Pojezierze | miejsce = Olsztyn | data = | rok = 1987 | miesiąc = | strony = | id = | isbn = 83 700 2302 9 | oclc = | doi = | cytat = | język = pl | data dostępu = | odn = tak}} |
||
* Małłek Janusz, ''Inne szkice pruskie. Szkice z dziejów Prus Polskich i Książęcych'', Dąbrówno 2012 |
|||
* K. Friedrich, ''Inne Prusy. Prusy Królewskie i Polska między wolnością a wolnościami (1569–1772)'', Poznań 2005 |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
Wersja z 15:40, 23 paź 2015
 |
Ten artykuł od 2011-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
| 1466-1772 | |||||
| |||||
| Zależne od | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Powstanie | |||||
| Włączenie do Królestwa Prus | |||||
| |||||
.svg)
Prusy Królewskie (niem. Königlich-Preußen), Prusy Polskie[1] – nazwa prowincji przyłączonej do Polski po wojnie trzynastoletniej postanowieniami pokoju toruńskiego (1466).
Prusy Królewskie obejmowały: Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, rejony Malborka i Elbląga oraz Warmię, która choć zaliczała się do Prus Królewskich, tworzyła jednak wydzielone władztwo terytorialne podlegające miejscowym biskupom – tzw. dominium warmińskie. Dzieliła się na trzy województwa: pomorskie, chełmińskie i malborskie oraz Księstwo Warmińskie.
Zarząd
Prusy Królewskie początkowo miały autonomię (m.in. odrębna moneta bita w mennicy królewskiej w Toruniu i skarb) i były rządzone przez radę, składającą się z przedstawicieli tzw. stanów pruskich, na czele których stał biskup warmiński. Rada ta podlegała królowi. Dużą rolę w radzie odgrywały najbogatsze miasta, tzw. wielkie miasta pruskie: (Toruń, Gdańsk, Elbląg), które posiadały tam swych przedstawicieli, a także same posiadały dużą autonomię i przywileje prawno-ustrojowe (Korektura pruska).
W sprawach najważniejszych, zwłaszcza podatkowych, zwoływano Ogólne zgromadzenie stanów, które się składało z dwóch izb: ziemskiej (prałaci, urzędnicy ziemscy i szlachta) oraz miejskiej (przedstawiciele mniejszych miast). Dla podjęcia ostatecznych uchwał zbierały się izby połączone.
Na początku XVI wieku ukształtował się prowincjonalny sejm pruski, który składał się z dwóch izb: rady (zwanej też senatem) oraz izby niższej, w skład której wchodzili:
- posłowie szlacheccy wybierani na sejmikach wojewódzkich
- koło mieszczańskie, zwane inaczej gremium miast mniejszych
Wielkie miasta pruskie − w ramach systemu parlamentarnego prowincji − wykonywały specjalne zadania: Toruń sprawował pieczę nad archiwum, Elbląg miał w swej gestii pieczęć, a nadto wszystkie trzy miasta wysyłały na obrady sejmiku generalnego − obok oficjalnych delegatów, którymi byli burmistrz i jeden z rajców − także towarzyszących im sekretarzy. Ci ostatni sporządzali dokumenty, tzw. lauda będące uchwałami sejmiku[2]
W roku 1658 król zwołał sejmik generalny (i to dwukrotnie) do Gdańska. Było to czymś wyjątkowym, bowiem sejmiki zwoływano zazwyczaj w Grudziądzu lub Malborku. Na pierwszej sesji na przełomie kwietnia i maja podjęto uchwałę o sporządzeniu nowej pieczęci ziem pruskich, bowiem pieczęć oryginalna znajdowała się w okupowanym przez Szwedów Elblągu. Pieczęć wykonano na koszt władz Gdańska, któremu przyznano przechowywanie jej „po wsze czasy”. Spór o prawo do pieczęci trwał do roku 1661 i zakończył się zwróceniem jej Elblągowi[3]
Historia
W roku 1569 na sejmie lubelskim Prusy Królewskie zostały inkorporowane do Korony. Rada przekształciła się w sejmik generalny, a jej senatorowie i posłowie weszli do Sejmu. Sejmik Generalny, zwany też „generałem pruskim”, składał się – inaczej niż inne sejmiki generalne – z dwóch izb i stanowił najwyższy organ autonomiczny Prus Królewskich. Przewodniczył mu biskup warmiński, a w razie jego nieobecności biskup chełmiński. Tak rozpoczęła się integracja polityczna i gospodarczo-społeczna tych ziem z Rzecząpospolitą, choć zachowały one odrębny skarb pruski i prawo sądowe chełmińskie, a od 1598 roku odrębną kodyfikację – Korekturę pruską.
W roku 1637 − po wymarciu dynastii zachodniopomorskich Gryfitów − ziemie lęborska i bytowska, które były jako lenno we władaniu tych książąt od roku 1455, zostały wcielone do Prus Królewskich. W roku 1657, na mocy traktatów welawsko-bydgoskich, zostały przekazane Brandenburgii, formalnie jako lenno Polski (do 1772), ale w rzeczywistości je utracono.
W pierwszym rozbiorze Polski (1772) prawie całe Prusy Królewskie zostały zagarnięte przez Królestwo Pruskie (bez Gdańska i Torunia, które stracono w drugim rozbiorze Polski w 1793 roku). W latach 1808-1824 i 1877-1918 tworzyły osobną prowincję pruską – Prusy Zachodnie (niem. Westpreussen), w skład której wchodziły dawne Prusy Królewskie (bez Warmii) wraz z częścią dawnej Wielkopolski i skrawkiem Prus Książęcych.
Postanowieniami pokoju wersalskiego (1919) zwrócono Polsce w roku 1920 część Prus (woj. pomorskie), część wcielono do Prus Wschodnich jako rejencję Prusy Zachodnie (niem. Regierungsbezirk Westpreussen), z części utworzono Wolne Miasto Gdańsk, a z części powstała nowa prowincja pruska – Marchia poznańsko-zachodniopruska (niem. Grenzmark Posen-Westpreussen).
Zobacz też
- ↑ Od koronacji Fryderyka III w 1701 roku na króla w Prusach, częściej stosowano nazwy Prusy Polskie, dla uniknięcia pomylenia dwu terytoriów, jednego należącego do Korony polskiej, drugiego we władaniu Hohenzollernów, Rozkwit i upadek I Rzeczypospolitej pod redakcją Richarda Butterwicka, Warszawa 2010, s. 145.
- ↑ Cieślak 1993 ↓, s. 200.
- ↑ Cieślak 1993 ↓, s. 201.
Bibliografia
- Prusy Zachodnie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 94.
- Edmund Cieślak: Historia Gdańska 1655-1793: Udział Gdańska w życiu politycznym Prus Królewskich i Rzeczypospolitej. Gdańsk: Instytut Historii PAN, 1993. ISBN 83-215-3251-9. (pol.).
- Janusz Małłek: Dwie części Prus : studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze, 1987. ISBN 83 700 2302 9. (pol.).
- Małłek Janusz, Inne szkice pruskie. Szkice z dziejów Prus Polskich i Książęcych, Dąbrówno 2012
- K. Friedrich, Inne Prusy. Prusy Królewskie i Polska między wolnością a wolnościami (1569–1772), Poznań 2005
Linki zewnętrzne
- Prusy Królewskie w Toruńskim Serwisie Turystycznym
- Prusy Królewskie. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-19)].