Skała Podolska

Skała Podolska

Ruiny pałacu Tarłów nad Zbruczem
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Powierzchnia	1,52 km²
Populacja (2012) • liczba ludności • gęstość	4255 2786 os./km²
Nr kierunkowy	+380-3541
Kod pocztowy	48720
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Ukrainy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport}

{{Miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | współrzędne = Nieznane pola: "sekundN", "stopniN", "stopniE", "sekundE", "minutE" oraz "minutN".

położenie na mapie województwo tarnopolskiego w roku 1939

Skała Podolska lub Skała (ukr. Скала́-Поді́льська – Skala-Podil’ska) – osiedle typu miejskiego w obwodzie tarnopolskim Ukrainy nad rzeką Zbrucz, u ujścia Zbruczyku.

Historia

W 1240 roku Mongołowie splądrowali drewniany gród ruski, zwany Skałą. Długo potem na miejscu ruin ok. 1331 roku książęta litewscy Koriatowicze wznieśli murowaną warownię. Od 1394 roku Skałę wraz z całym Podolem przekazano w lenno rycerzowi polskiemu Spytkowi z Melsztyna.

W 1430 roku Skała znalazła się w granicach Królestwa Polskiego i otrzymała prawa miejskie magdeburskie. Częste najazdy wołoskie i tatarskie nie pozwalały wykorzystać doskonałego położenia miasta na drogach handlowych do Kamieńca. Król polski Zygmunt I Stary starał się o zmianę tej sytuacji: w 1510 roku uwolnił miasto od podatków, podwodów i innych ciężarów. W 1515 przekazał w dzierżawę staroście kamienieckiemu Stanisławowi Lanckorońskiemu, a w 1518 odnowił prawa miejskie. Starosta Lanckoroński doprowadził w latach 30. XVI wieku do odbudowy zamku i budowy murów miejskich.

W efekcie tych działań Skała powoli zyskiwała na znaczeniu i rozwijała się. W 1570 roku lustracja dóbr królewskich województwa podolskiego zanotowała w mieście stanowiącym siedzibę starostwa niegrodowego: 186 domów chrześcijańskich czynszowych, 10 żydowskich, 25 sług zamkowych, 4 popowskich, 3 szlacheckich, 2 wójtowskich, 2 sług miejskich, co wskazuje, że mieszkało tu ponad 1000 poddanych.

Wojny XVII wieku doprowadziły Skałę do upadku znaczenia:

• w 1615 Tatarzy zdobyli miasto i uprowadzili całą ludność w jasyr,
• w 1621 Turcy pustoszyli okolicę,
• w czasie rebelii Chmielnickiego w 1648 Kozacy pod wodzą Maksyma Krzywonosa zdobyli zamek i splądrowali,
• w 1657 stacjonowały tu oddziały siedmiogrodzkie Rakoczego, które spustoszyły całą okolicę. Miasto zostało kompletnie zrujnowane.

Według pierwszej lustracji po zakończeniu Potopu przeprowadzonej w 1665 mieszkało tu jedynie 15 mieszczan, którzy otrzymali 12-letnią wolniznę.

Do 1914 podlegało pod jurysdykcję starostwa powiatowego w Borszczowie, w prowincji Galicja. W roku 1914 miasteczko liczyło ogółem 6000 mieszkańców (1000 Polaków, 2700 Żydów i 2500 pozostałych narodowości). Własność hrabiów Gołuchowskich oraz siedziba ich rodu do 1939. Na miejscu znajdują się obecnie ruiny zamku Lanckorońskich, który spłonął od pioruna oraz pałacu odrestaurowanego przez Adama Tarłę, mauzoleum i kaplica rodowa wszystko w ruinie. Zamek popadł w ruinę po kolejnych wojnach z Tatarami oraz węgierskimi armiami księcia Rakoczego. W miejscu również pałac hrabiów Gołuchowskich, który został zniszczony w 1944 r. W okresie zaborów w miasteczku znajdowała się komora celna przy przejściu granicznym do Rosji. Pod okupacją niemiecką w Polsce pozbawiona praw miejskich; → gmina Skała Podolska.

Do 1939 r. województwo tarnopolskie w Polsce. Podczas okupacji Niemcy dokonali niemal całkowitej zagłady społeczności żydowskiej liczącej ponad 1500 osób. W dniach 26-27 września 1942 roku deportowali do obozu śmierci w Bełżcu ponad 800 Żydów. W ciągu następnego miesiąca pozostałych przenieśli do getta w Borszczowie. Na miejscu zabito ponad 300 Żydów. Część przeżyła ukrywając się, pod koniec 1944 roku w Skale żyło 150 Żydów. Przetrwały także zwoje Tory ukryte na terenie majątku Gołuchowskich.

Do 1946 r. nastąpiło wysiedlenie mieszkających Polaków. Stary cmentarz polski oraz katolicki kościół Wniebowzięcia NMP z 1719 r. zdewastowany (stan na 2006). Poza nimi w mieście znajdują się cerkiew Zaśnięcia Matki Boskiej, pomnik Chmielnickiego, a przy wyjeździe z miasta w kierunku Kamieńca Podolskiego – nowoczesna budowla mieszkalna w kształcie zamku, zwana przez miejscowych „Gargamelem”, oraz – przy moście na Zbruczu – obelisk upamiętniający 50-lecie tzw. w historiografii ukraińskiej „zjednoczenia Ukrainy” w 1939 r.

Zabytki

• ruiny zamku
• ruiny pałacu Adama Tarły herbu Topór z pocz. XVIII wieku na terenie zamku
• mauzoleum i kaplica rodowa
• kościół pw. Wniebowzięcia NMP z 1 poł. XVII wieku, przebudowany przez starostę Walentego Mierzejewskiego w latach 1719-1724, wieża z pocz. XX wieku. Na ścianach zewnętrznych tablice pamiątkowe poświęcone Adamowi Mickiewiczowi i Tadeuszowi Kościuszce
• cerkiew św. Mikołaja w stylu neobizantyjskim, przy murze kapliczka z 1907 r.
• Park pałacowy Gołuchowskich z bramą, dawnym szpitalem, stajnią i neorenesansową kordegardą

Pobliskie miejscowości

• Kamieniec Podolski – 28 km

Ludzie związani ze Skałą Podolską

• Agenor Romuald Gołuchowski – arystokrata polski, austriacki polityk konserwatywny, zmarł w Skale
• Aleksander Osipowski – kpt., burmistrz w II Rzeczypospolitej od 1937
• Wojciech Rogalski – urodził się w Skale w 1868 r., polski lekarz wojskowy, oficer Legionów Polskich oraz tytularny generał dywizji Wojska Polskiego II RP, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Linki zewnętrzne

• Skała, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 642 .
• zdjęcia ze Skały
• strona WWW Skały (ukr. Скала lub Скала-Подільська)