Petyhorcy: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 13:01, 6 cze 2017

Petyhorcy, pietyhorcy (łac. pientho-horcensis), czerkiesi – lekka jazda litewska używana w XVI-XVIII wieku. Odpowiednik jazdy kozackiej, później pancernych w Koronie. Formacja wspierająca husarię, często używana do oskrzydlania, przełamanego przez husarię frontu przeciwnika.

Charakterystyka formacji

Petyhorcami nazywano pierwotnie jazdę typowo lekką, pochodzenia kaukaskiego. Tworzyli ją początkowo prawdopodobnie górale kaukascy osiadli na Litwie (tzw. Piatihorcy od Pięciu Gór w państwie Czerkiesów)^[1], później także Tatarzy litewscy i miejscowa szlachta. Dykcyonarz geograficzny Echarta (1872) wywodził ich nazwę od wsi Piatyhorce na Wołyniu^[2]. Nie używali oni uzbrojenia ochronnego poza misiurką i karwaszami. Dysponowali natomiast kopią, według jednych źródeł identyczną z husarską, według innych - nieco lżejszą. Tego typu chorągwie petyhorskie istniały na pewno w czasach Stefana Batorego. Jedna z nich, pod dowództwem rotmistrza Temruka Onychowicza Szymkowicza brała udział w wojnie z Gdańskiem i wyprawach na Moskwę. Sam Temruk figuruje jako rotmistrz obrony potocznej już w spisach z czasów Zygmunta Augusta, nie wiadomo jednak bliżej, jaką chorągwią wtedy dowodził. Rotmistrzowie Temruk i Halibek (imiona typowo czerkieskie) pojawiają się także w archiwum koresponencji i rozkazów Jana Zamoyskiego z lat 1580-1582^[3].

W czasach późniejszych tradycyjne chorągwie petyhorskie nadal istniały, jednak mianem petyhorskich zaczęto określać także chorągwie pancerne. Z czasem zatarła się różnica między jednymi i drugimi.

Do wyposażenia ochronnego petyhorca należały: kolczuga, misiurka, karwasze, niekiedy kałkan. W XVII wieku otrzymali kirysy ochronne. Broń zaczepną stanowiły: 3-4 metrowa rohatyna, szabla, dwa pistolety i rusznica lub łuk typu wschodniego.

Po reformach wojskowych 1776 chorągwie petyhorskie przekształcono w Petyhorską Brygadę Kawalerii Narodowej.

Zobacz też

↑ Marcin Kruszewski: Circassian Princes in Poland: The Five Princes.
↑ Piatyhorce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 61 .
↑ Archiwum Jana Zamoyskiego. 1909.

Bibliografia

Tadeusz Korzon: Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. T. 2. Lwów: Ossolineum, 1923, s. 65.
Marek Plewczyński: Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI wieku. Warszawa: 1985. ISBN 83-01-05997-4.
Marcin Gawęda: Połonka-Basia 1660. Warszawa: Bellona, 2005, seria: HB. ISBN 83-11-10211-2.
Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I

Linki zewnętrzne

Marcin Kruszynski "Circassian Princes in Poland: The Five Princes", historia "pułku piatigorskiego"

[1] Marcin Kruszewski: Circassian Princes in Poland: The Five Princes.

[2] Piatyhorce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 61 .

[3] Archiwum Jana Zamoyskiego. 1909.

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 3: / Linia 3: @@
 ==Charakterystyka formacji==
-Petyhorcami nazywano pierwotnie jazdę typowo lekką, pochodzenia [[Kaukaz (kraina historyczna)|kaukaskiego]]. Tworzyli ją początkowo prawdopodobnie górale kaukascy osiadli na Litwie (tzw. Piatihorcy od [[Piatigorsk|Pięciu Gór]] w państwie [[Czerkiesi|Czerkiesów]])<ref>{{cytuj stronę |url=https://web.archive.org/web/20130531042114/http://www.circassianworld.com/kruszynski.html |tytuł=Circassian Princes in Poland: The Five Princes |autor=Marcin Kruszewski}}</ref>, później także [[Tatarzy]] litewscy i miejscowa szlachta. ''Dykcyonarz geograficzny'' Echarta (1872) wywodził ich nazwę od wsi Piatyhorce na Wołyniu<ref>{{SgKP|VIII|61|Piatyhorce}}</ref>. Nie używali oni uzbrojenia ochronnego poza [[misiurka|misiurką]] i [[karwasze|karwaszami]]. Dysponowali natomiast [[kopia (broń)|kopią]], według jednych źródeł identyczną z [[husaria|husarską]], według innych - nieco lżejszą. Tego typu chorągwie petyhorskie istniały na pewno w czasach [[Stefan Batory|Stefana Batorego]]. Jedna z nich, pod dowództwem rotmistrza [[Temruk Szymowicz|Temruka Onychowicza Szymowica]] brała udział w wojnie z [[Gdańsk]]iem i wyprawach na [[Moskwa|Moskwę]]. Sam Temruk figuruje jako [[rotmistrz]] [[obrona potoczna|obrony potocznej]] już w spisach z czasów [[Zygmunt August|Zygmunta Augusta]], nie wiadomo jednak bliżej, jaką [[chorągiew (wojsko)|chorągwią]] wtedy dowodził. Rotmistrzowie Temruk i Halibek (imiona typowo czerkieskie) pojawiają się także w archiwum koresponencji i rozkazów [[Jan Zamoyski|Jana Zamoyskiego]] z lat 1580-1582<ref>{{cytuj stronę |url=http://booksnow2.scholarsportal.info/ebooks/oca5/28/archiwumjanazamo02krakuoft/archiwumjanazamo02krakuoft.pdf |tytuł=Archiwum Jana Zamoyskiego |tom=II (1580-1582) |miejsce=Warszawa |rok=1909}}</ref>.
+Petyhorcami nazywano pierwotnie jazdę typowo lekką, pochodzenia [[Kaukaz (kraina historyczna)|kaukaskiego]]. Tworzyli ją początkowo prawdopodobnie górale kaukascy osiadli na Litwie (tzw. Piatihorcy od [[Piatigorsk|Pięciu Gór]] w państwie [[Czerkiesi|Czerkiesów]])<ref>{{cytuj stronę |url=https://web.archive.org/web/20130531042114/http://www.circassianworld.com/kruszynski.html |tytuł=Circassian Princes in Poland: The Five Princes |autor=Marcin Kruszewski}}</ref>, później także [[Tatarzy]] litewscy i miejscowa szlachta. ''Dykcyonarz geograficzny'' Echarta (1872) wywodził ich nazwę od wsi Piatyhorce na Wołyniu<ref>{{SgKP|VIII|61|Piatyhorce}}</ref>. Nie używali oni uzbrojenia ochronnego poza [[misiurka|misiurką]] i [[karwasze|karwaszami]]. Dysponowali natomiast [[kopia (broń)|kopią]], według jednych źródeł identyczną z [[husaria|husarską]], według innych - nieco lżejszą. Tego typu chorągwie petyhorskie istniały na pewno w czasach [[Stefan Batory|Stefana Batorego]]. Jedna z nich, pod dowództwem rotmistrza [[Temruk Szymkowicz|Temruka Onychowicza Szymkowicza]] brała udział w wojnie z [[Gdańsk]]iem i wyprawach na [[Moskwa|Moskwę]]. Sam Temruk figuruje jako [[rotmistrz]] [[obrona potoczna|obrony potocznej]] już w spisach z czasów [[Zygmunt August|Zygmunta Augusta]], nie wiadomo jednak bliżej, jaką [[chorągiew (wojsko)|chorągwią]] wtedy dowodził. Rotmistrzowie Temruk i Halibek (imiona typowo czerkieskie) pojawiają się także w archiwum koresponencji i rozkazów [[Jan Zamoyski|Jana Zamoyskiego]] z lat 1580-1582<ref>{{cytuj stronę |url=http://booksnow2.scholarsportal.info/ebooks/oca5/28/archiwumjanazamo02krakuoft/archiwumjanazamo02krakuoft.pdf |tytuł=Archiwum Jana Zamoyskiego |tom=II (1580-1582) |miejsce=Warszawa |rok=1909}}</ref>.
 W czasach późniejszych tradycyjne chorągwie petyhorskie nadal istniały, jednak mianem petyhorskich zaczęto określać także chorągwie [[Pancerni (I Rzeczpospolita)|pancerne]]. Z czasem zatarła się różnica między jednymi i drugimi.