Pałac Radziwiłłów w Wilnie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Mathiasrex (dyskusja | edycje) kat. |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Budynek infobox |
{{Budynek infobox |
||
|nazwa = Pałac Radziwiłłów w Wilnie |
| nazwa = Pałac Radziwiłłów w Wilnie |
||
| |
| nazwa oryginalna = |
||
|zdjęcie = Radvila Palace in Vilnius.jpg |
| zabytek = |
||
| zdjęcie = Radvila Palace in Vilnius.jpg |
|||
|opis zdjęcia = Wejście do pałacu |
| opis zdjęcia = Wejście do pałacu |
||
|państwo = LTU |
| państwo = LTU |
||
|miejscowość = [[Wilno]] |
| miejscowość = [[Wilno]] |
||
|adres = [[Vilniaus gatvė (Wilno)|ul. Wileńska]] 24 <br />oraz [[Labdarių gatvė (Wilno)|ul. Dobroczynna]] 3<br />i [[Liejyklos gatvė (Wilno)|ul. Ludwisarska]] 2<br />Wilno |
| adres = [[Vilniaus gatvė (Wilno)|ul. Wileńska]] 24 <br />oraz [[Labdarių gatvė (Wilno)|ul. Dobroczynna]] 3<br />i [[Liejyklos gatvė (Wilno)|ul. Ludwisarska]] 2<br />Wilno |
||
|typ budynku = [[pałac]] |
| typ budynku = [[pałac]] |
||
|styl architektoniczny = |
| styl architektoniczny = [[architektura baroku|barok]] |
||
|architekt = |
| architekt = [[Constante Tencalla]] |
||
|inwestor = [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]] |
| inwestor = [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]] |
||
|wysokość całkowita = |
| wysokość całkowita = |
||
|wysokość do dachu = |
| wysokość do dachu = |
||
|kondygnacje = 3 |
| kondygnacje = 3 |
||
|powierzchnia użytkowa = |
| powierzchnia użytkowa = |
||
|rozpoczęcie budowy = |
| rozpoczęcie budowy = po 1640 |
||
|ukończenie budowy = 1653 |
| ukończenie budowy = 1653 |
||
|przebudowy = 1840 |
| przebudowy = 1840 |
||
|zniszczono = |
| zniszczono = 1655 |
||
|odbudowano = |
| odbudowano = |
||
|pierwszy właściciel = [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]] |
| pierwszy właściciel = [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusz Radziwiłł]] |
||
|kolejni właściciele = [[ |
| kolejni właściciele = [[Bogusław Radziwiłł]] |
||
|właściciel = [[Wileński Uniwersytet Techniczny im. Giedymina]], Wydział Architektury |
| właściciel = [[Wileński Uniwersytet Techniczny im. Giedymina]], Wydział Architektury |
||
|kod mapy = Wilno |
| kod mapy = Wilno |
||
|stopniN |
| stopniN = 54 |
||
| minutN = 41 |
|||
|stopniE = 25 |minutE = 16 |sekundE = 49 |
|||
| |
| sekundN = 02 |
||
| |
| stopniE = 25 |
||
| |
| minutE = 16 |
||
| |
| sekundE = 49 |
||
| opis miejsca = |
|||
| znak na mapie = |
|||
| commons = Category:Museum of the Radvilas Palace |
|||
| www = |
|||
}} |
}} |
||
'''Pałac Radziwiłłów''' ([[język litewski|litewski]]: ''Radvilų rūmai'') – [[Architektura renesansu|późno renesansowy]] [[pałac]] na [[Stare Miasto w Wilnie|Starym Mieście w Wilnie]], na [[Litwa|Litwie]]. Znajduje się przy [[Vilniaus gatvė (Wilno)|ulicy Wileńskiej]] 24 oraz przy ulicach [[Labdarių gatvė (Wilno)|Dobroczynnej]] 3 i [[Liejyklos gatvė (Wilno)|Ludwisarskiej]] 2. Był to drugi pałac [[Radziwiłłowie|Radziwiłłów]] pod względem znaczenia i największy w [[Wilno|Wilnie]]. |
'''Pałac Radziwiłłów''' (''Pałac Januszowski''), ([[język litewski|litewski]]: ''Radvilų rūmai'') – [[Architektura renesansu|późno renesansowy]] [[pałac]] na [[Stare Miasto w Wilnie|Starym Mieście w Wilnie]], na [[Litwa|Litwie]]. Znajduje się przy [[Vilniaus gatvė (Wilno)|ulicy Wileńskiej]] 24 oraz przy ulicach [[Labdarių gatvė (Wilno)|Dobroczynnej]] 3 i [[Liejyklos gatvė (Wilno)|Ludwisarskiej]] 2. Był to drugi pałac [[Radziwiłłowie|Radziwiłłów]] pod względem znaczenia i największy w [[Wilno|Wilnie]]. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
W XVI w. należał do Kiszków, którzy posiadali tam drewniany dwór. Prawdopodobnie w związku z małżeństwem Barbary z Kiszków z [[Jerzy Radziwiłł Herkules|Jerzym Radziwiłłem Herkulesem]] (zm. 1541), kasztelanem wileńskim i hetmanem wielkim litewskim, stał się własnością rodu Radziwiłłów i był dziedziczony kolejno przez [[Mikołaj Radziwiłł Rudy|Mikołaja „Rudego”]] oraz jego syna [[Krzysztof Radziwiłł Piorun|Krzysztofa „Pioruna”]]<ref name=":0">Tadeusz Bernatowicz, ''Książęcy splendor w stolicy. Rezydencje i dobra Radziwiłłów w. Wilnie XVI–XVIII wieku'', [w:] HISTORIA – KONSERWACJA – REWITALIZACJA. Funkcjonowanie rezydencji regionu łódzkiego w kontekście doświadczeń europejskich. Prace dedykowane pamięci Profesora Leszka Kajzera, Łódź 2016, s. 17-40.</ref>. Obecny budynek został zbudowany na polecenie [[Hetman wielki litewski|hetmana wielkiego litewskiego]], [[Wojewodowie wileńscy|wojewodę wileńskiego]] [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusza Radziwiłła]]. Budowę rozpoczęto po 1640 roku, a ukończono przed rokiem 1653. Twórcą projektu był architekt królewski [[Constante Tencalla]], a wykonawcami budowniczy Jan Ulrich i Wilhelm Pohl<ref name=":0" />. Od imienia fundatora pałac był nazywany ''Pałacem Januszowskim'', dla odróżnienia od innego pałacu Radziwiłłów w Wilnie na Puszkarni zwanego ''Pałacem Bogusławowskim''. W 1655 r. zmarł jego właściciel Janusz, a [[Bogusław Radziwiłł]], ożeniony z jego córką [[Anna Maria Radziwiłłowa|Anna Marią]], przejął pałac. Budynek został zniszczony w 1655 roku w czasie [[Wojna polsko-rosyjska 1654-1667|najazdu moskiewskiego 1655-1660]] i [[Wojna północna|wojny północnej]]. Bogusław Radziwiłł zamierzał wyremontować pałac, w którym przygotowano do użytkowania jeden z pawilonów, jednak prac nie rozpoczęto przed jego śmiercią. [[Radziwiłłowie herbu Trąby|Nieświescy spadkobiercy]] nie byli zainteresowani rewaloryzacją dóbr swoich kalwińskich kuzynów, zwłaszcza, że mieli rodowe pałace i nieruchomości w Wilnie niezagrożone przejęciem w ramach sporów o dobra neuburskie<ref name=":0" />. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | W XIX wieku rozebrano trzy pawilony oraz dwa skrzydła, w miejscu których powstała zabudowa kamieniczna<ref name=":0" />. [[Dominik Hieronim Radziwiłł]] przekazał pałac Wileńskiemu Towarzystwu Dobroczynności. W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] został częściowo zrujnowany i przetrwało tylko północne skrzydło pałacu. W [[Okres międzywojenny|okresie międzywojennym]] zostały jedynie fragmenty ruin, nie dające wyobrażenia o jego architekturze i przepychu. Dziedziniec został zabudowany prowizorycznymi obiektami. Jeden z pawilonów odrestaurowano w 1984 roku. Od 1990 znajduje się w nim pododdział [[Litewskie Muzeum Sztuki|Litewskiego Muzeum Sztuki]]. W części pałacu utrzymanego w stylu manieryzmu, a w XVII w. zwanego „Wileńskim Luwrem”, przez długi czas eksponowane było malarstwo zagraniczne (Europy Zachodniej i Środkowej, Rosji) oraz 165 portretów rodziny Radziwiłłów. |
||
Niektóre części pałacu nadal pozostają zrujnowane. |
Niektóre części pałacu nadal pozostają zrujnowane. |
||
== Architektura == |
== Architektura == |
||
Budowli nadano nietypowy, jak na 1 połowę XVII wieku kształt i plan. Stworzono kompozycję opartą na planie „U”, składającą się z pięciu trzykondygnacyjnych pawilonów, czterech w narożach i jednym w centrum, połączonych piętrowymi segmentami<ref name=":0" />. Ukształtowany został w ten sposób paradny dziedziniec otwierający się jedną stroną do ulicy. Istnienie trójskrzydłowej i pięciopawilonowej kompozycji potwierdza plan sytuacyjny z ok. 1737 r. Pierwotna koncepcja ideowa w przeważającej mierze została zrealizowana<ref name=":0" />. Pałac Radziwiłła stanowi przekład adaptacji koncepcji paryskiego [[Pałac Luksemburski|Pałacu Luksemburskiego]] (1610-1630; Salomon de Brosse) w rezydencjonalnej architekturze Rzeczypospolitej. Cechą charakterystyczną było wprowadzenie dużych pawilonów połączonych niższymi skrzydłami. Powyższy model wywodzi się z renesansowej architektury, gdy średniowieczne wieże przekształcono w wieżowe ryzality, a następnie rozrosły się one do okazałych pawilonów. Tego typu rozwiązania architektoniczne pojawiły się w Rzeczypospolitej w czasach panowania [[Władysław IV Waza|Władysława IV Wazy]] i związano je ściśle z treściami militarnymi, apologetyzacją rycerskiej profesji<ref name=":0" />. Podobne założenia powstały w [[Zamek w Podhorcach|Podhorcach]] (1634-1640; atryb. proj. C. Tencalla) oraz w Warszawie, gdzie formę pawilonową nadano [[Arsenał Królewski w Warszawie|Arsenałowi Królewskiemu]] (1638-1640; C. Tencalla?)<ref name=":0" />. |
|||
Jest to jedyny renesansowy pałac, który przetrwał. Posiada cechy renesansu holenderskiego, jak również [[Manieryzm (sztuka)|manierystyczne]] dekoracje, rodem z litewskiej architektury renesansowej. Oryginalny układ i symetria elementów konstrukcyjnych była charakterystyczna dla pałaców późnego renesansu francuskiego, przypominającego [[Rezydencja królewska w Fontainebleau|Pałac Fontainebleau]] i [[Pałac Luksemburski]] w [[Paryż]]u. Miał kształt wielkiej, trzykondygnacyjnej podkowy ze skrzydłami zakończonymi kwadratowymi pawilonami. Posiadał obszerny podwórzec pałacowy. We wspaniałych wnętrzach pałacu znajdowała się unikalna galeria dzieł starych mistrzów. |
|||
== Galeria == |
== Galeria == |
||
Wersja z 12:09, 17 sty 2018
 Wejście do pałacu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Wileńska 24 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Inwestor | |
| Kondygnacje |
3 |
| Rozpoczęcie budowy |
po 1640 |
| Ukończenie budowy |
1653 |
| Ważniejsze przebudowy |
1840 |
| Zniszczono |
1655 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel |
Wileński Uniwersytet Techniczny im. Giedymina, Wydział Architektury |
Położenie na mapie Wilna  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Litwy  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
Pałac Radziwiłłów (Pałac Januszowski), (litewski: Radvilų rūmai) – późno renesansowy pałac na Starym Mieście w Wilnie, na Litwie. Znajduje się przy ulicy Wileńskiej 24 oraz przy ulicach Dobroczynnej 3 i Ludwisarskiej 2. Był to drugi pałac Radziwiłłów pod względem znaczenia i największy w Wilnie.
Historia
W XVI w. należał do Kiszków, którzy posiadali tam drewniany dwór. Prawdopodobnie w związku z małżeństwem Barbary z Kiszków z Jerzym Radziwiłłem Herkulesem (zm. 1541), kasztelanem wileńskim i hetmanem wielkim litewskim, stał się własnością rodu Radziwiłłów i był dziedziczony kolejno przez Mikołaja „Rudego” oraz jego syna Krzysztofa „Pioruna”[1]. Obecny budynek został zbudowany na polecenie hetmana wielkiego litewskiego, wojewodę wileńskiego Janusza Radziwiłła. Budowę rozpoczęto po 1640 roku, a ukończono przed rokiem 1653. Twórcą projektu był architekt królewski Constante Tencalla, a wykonawcami budowniczy Jan Ulrich i Wilhelm Pohl[1]. Od imienia fundatora pałac był nazywany Pałacem Januszowskim, dla odróżnienia od innego pałacu Radziwiłłów w Wilnie na Puszkarni zwanego Pałacem Bogusławowskim. W 1655 r. zmarł jego właściciel Janusz, a Bogusław Radziwiłł, ożeniony z jego córką Anna Marią, przejął pałac. Budynek został zniszczony w 1655 roku w czasie najazdu moskiewskiego 1655-1660 i wojny północnej. Bogusław Radziwiłł zamierzał wyremontować pałac, w którym przygotowano do użytkowania jeden z pawilonów, jednak prac nie rozpoczęto przed jego śmiercią. Nieświescy spadkobiercy nie byli zainteresowani rewaloryzacją dóbr swoich kalwińskich kuzynów, zwłaszcza, że mieli rodowe pałace i nieruchomości w Wilnie niezagrożone przejęciem w ramach sporów o dobra neuburskie[1].
W XIX wieku rozebrano trzy pawilony oraz dwa skrzydła, w miejscu których powstała zabudowa kamieniczna[1]. Dominik Hieronim Radziwiłł przekazał pałac Wileńskiemu Towarzystwu Dobroczynności. W czasie I wojny światowej został częściowo zrujnowany i przetrwało tylko północne skrzydło pałacu. W okresie międzywojennym zostały jedynie fragmenty ruin, nie dające wyobrażenia o jego architekturze i przepychu. Dziedziniec został zabudowany prowizorycznymi obiektami. Jeden z pawilonów odrestaurowano w 1984 roku. Od 1990 znajduje się w nim pododdział Litewskiego Muzeum Sztuki. W części pałacu utrzymanego w stylu manieryzmu, a w XVII w. zwanego „Wileńskim Luwrem”, przez długi czas eksponowane było malarstwo zagraniczne (Europy Zachodniej i Środkowej, Rosji) oraz 165 portretów rodziny Radziwiłłów. Niektóre części pałacu nadal pozostają zrujnowane.
Architektura
Budowli nadano nietypowy, jak na 1 połowę XVII wieku kształt i plan. Stworzono kompozycję opartą na planie „U”, składającą się z pięciu trzykondygnacyjnych pawilonów, czterech w narożach i jednym w centrum, połączonych piętrowymi segmentami[1]. Ukształtowany został w ten sposób paradny dziedziniec otwierający się jedną stroną do ulicy. Istnienie trójskrzydłowej i pięciopawilonowej kompozycji potwierdza plan sytuacyjny z ok. 1737 r. Pierwotna koncepcja ideowa w przeważającej mierze została zrealizowana[1]. Pałac Radziwiłła stanowi przekład adaptacji koncepcji paryskiego Pałacu Luksemburskiego (1610-1630; Salomon de Brosse) w rezydencjonalnej architekturze Rzeczypospolitej. Cechą charakterystyczną było wprowadzenie dużych pawilonów połączonych niższymi skrzydłami. Powyższy model wywodzi się z renesansowej architektury, gdy średniowieczne wieże przekształcono w wieżowe ryzality, a następnie rozrosły się one do okazałych pawilonów. Tego typu rozwiązania architektoniczne pojawiły się w Rzeczypospolitej w czasach panowania Władysława IV Wazy i związano je ściśle z treściami militarnymi, apologetyzacją rycerskiej profesji[1]. Podobne założenia powstały w Podhorcach (1634-1640; atryb. proj. C. Tencalla) oraz w Warszawie, gdzie formę pawilonową nadano Arsenałowi Królewskiemu (1638-1640; C. Tencalla?)[1].
Galeria
-
Medal Sebastiana Dadlera z 1653 roku, na rewersie widok pałacu -
Południowo-zachodni portal wschodniego skrzydła pałacu
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona internetowa Muzeum w Pałacu
- Pałac Radziwiłłów na stronie internetowej vilnius-tourism.lt
- Pałac na stronie internetowej radzima.org
- ↑ a b c d e f g h Tadeusz Bernatowicz, Książęcy splendor w stolicy. Rezydencje i dobra Radziwiłłów w. Wilnie XVI–XVIII wieku, [w:] HISTORIA – KONSERWACJA – REWITALIZACJA. Funkcjonowanie rezydencji regionu łódzkiego w kontekście doświadczeń europejskich. Prace dedykowane pamięci Profesora Leszka Kajzera, Łódź 2016, s. 17-40.