Ulica św. Ducha we Wrocławiu
| Stare Miasto | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Długość |
140 m | ||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||||
| 51°06′46,464″N 17°02′25,174″E/51,112907 17,040326 | |||||||||||||
.jpg)
Ulica św. Ducha – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście, w jego części nazywanej Nowym Miastem[1][2][3][4]. Łączy ulicę Piaskową oraz ulicę Grodzką i Most Piaskowy[1][5][6][7][8] z ulicą Wincentego Kraińskiego oraz ulicą Andrzeja Frycza-Modrzewskiego[1][5][9][10]. Ma 140 m długości[1]. Południową pierzeję ulicy kształtuje elewacja zabytkowej Hali Targowej[11][12], natomiast po stronie północnej położony jest Bulwar Xawerego Dunikowskiego, w ramach Promenady Staromiejskiej[5][12], biegnący nad brzegiem rzeki Odry, jej głównego ramienia, w miejscu rozdziału Odry Górnej na dwa zasadnicze ramiona – Odrę Północną i Odrę Południową, w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego[13][14].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W rejonie dzisiejszej ulicy wzniesiono w 1214 r. szpital i kościół św. Ducha. Fundatorem budowy był Henryk Brodaty, a kompleks należał do kanoników regularnych z wyspy Piasek opata Witosława. Budynki położone były na terenie na północ od współczesnej ulicy, przed bulwarem Ksawerego Dunikowskiego[11]. Kompleks miał połączenie z Nowym Miastem w rejonie Górki Kacerskiej na południu poprzez ulicę Bernardyńską[15]. W 1241 r. podczas najazdu Tatarów zostały one zburzone, a odbudowano je dzięki Henrykowi III, założycielowi Nowego Miasta. Ulica wzmiankowana była już w 1347 r., ale jeszcze jako bezimienna. Wspomina się tylko o posesji koło kościoła św. Ducha[11]. Pierwotnie ulica łączyła wylot ulicy Piaskowej z ulicą Bernardyńską przez Złoty Most[3][15][16][17]. Po likwidacji północnego odcinka wymienionej ulicy i zasypaniu w 1291 r. koryta rzecznego (Ujście Oławy, tzw. Białej Oławy) łączy wymienionego wyżej ulice. Od 1345 roku notuje się posesje by deme Heyligin geyste in der Nwinstad. W 1403 roku zarejestrowanych było kilkudziesięciu podatników. Uznaje się ten fakt za wskaźnik dużego zagęszczenia osadnictwa. Kolejna zmiana dotycząca ulicy wynikała z inwestycji hydrotechnicznej polegającej na wykonaniu przekopu kierującego wody rzeki Odry do dawnego koryta Białej Oławy. Połączenie z Nowym Miastem, do którego zaliczano ten rejon, zapewniał wspominany od 1465 r. most koło św. Klemensa[3], którego nazwa nawiązywała do kościoła św. Klemensa zbudowanego w 1406 r. przy skrzyżowaniu z ulicą Polską. Ówcześnie stanowił on filię świątyni przy szpitalu św. Ducha. Świątynia współcześnie nie istnieje[4][18]. W 1481 r. ufundowano kaplicę cmentarną św. Fabiana. W 1558 r. notuje się tylko 16 posesji leżących przy tej ulicy, naprzeciwko zespołu św. Ducha. W latach 1591–1591 zespół ten rozebrano, a na wolnym terenie zbudowano Bastion Piaskowy (Brama Piaskowa)[3].
Od 1813 roku przez kolejne lata etapami urządzana była Promenada Staromiejska biegnąca między innymi przez teren pomiędzy Odrą a ulicą św. Ducha[19]. W tym fragmencie współcześnie znajduje się tu Bulwar Xawerego Dunikowskiego. W latach 1906–1908, w miejscu Arsenału Piaskowego, zbudowano halę targową według projektu Richarda Plüddemanna i Heinricha Küstera[20].
Po wojnie, ponieważ znaczna część zabudowy w czasie oblężenia Wrocławia w 1945 r. w wyniku prowadzonych działań wojennych została zniszczona, również przekształceniom uległ układ tutejszych ulic. Między innymi 1964 r. zlikwidowano północny odcinek ulicy Bernardyńskiej, a już w 1966 r. południowy odcinek ulicy św. Ducha. W miejscu po zlikwidowanych ulicach i rozebranych pozostałościach zabudowy powstały budynki spółdzielni mieszkaniowej, a za nimi szkoła[11][15][21][22][23].
Nazwy[edytuj | edytuj kod]
W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:
Zarówno nazwa platea S. Spiritus, Heiligegeiststraße, jak i obecna nazwa św. Ducha, wywodzą się od dawnego kościoła pod tym wezwaniem, jak i szpitala noszącego wymienione imię[3][24]. Świątynia współcześnie nie istnieje. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 60 z 21.09.1945 r. oraz nr 76 z 19.10.1945 r.[1]
Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]
Do ulicy przypisana jest droga gminna numer 106478D o długości 140 m[1] klasy lokalnej[25] położona na działkach o łącznej powierzchni 757 m2[1][26]. Ulica biegnie od ulicy Piaskowej, Grodzkiej i Mostu Piaskowego[1][5][6][7][8] do ulicy Wincentego Kraińskiego i Andrzeja Frycza-Modrzewskiego[1][5][9][10].
Ulice powiązane z ulicą św. Ducha:
- skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną[27]:
- ulica Piaskowa[1][7], z torowiskiem tramwajowym[28][29][30]
- Most Piaskowy[8][31] i dalej ulica św. Jadwigi[31][32], z torowiskiem tramwajowym[28][29][31]
- ulica Grodzka[6], z torowiskiem tramwajowym[28][29]
- skrzyżowanie:
Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]
Teren przy współczesnym odcinku ulicy po stronie południowej zabudowany jest zabytkowym budynkiem Hali Targowej i parkingu[5][12][33][34]. Strona północna natomiast przeznaczona jest na tereny zielone obejmujące Bulwar Xawerego Dunikowskiego w ramach Promenady Staromiejskiej, kształtowany w nawiązaniu do przepływającej za nim rzeki Odra[5][12][13][14][33]. W miejscu zlikwidowanego w latach 60. XX wieku odcinka południowego posadowione są budynki mieszkalne i dalej szkoła[11][15][21][22], położona przy ulicy Wincentego Kraińskiego 1 (w różnych okresach była to szkoła: podstawowa – nr 104 imienia Marii Konopnickiej, nr 29 imienia Konstytucji 3 Maja, lub gimnazjum – nr 29)[35]. Pomiędzy terenem szkoły i budynkami przewidziano niewielki skwer[36].
Ulica położona jest w obszarze znajdującym się na wysokości bezwzględnej pomiędzy 118 a 119 m n.p.m.[37]. Jest on objęty rejonem statystycznym nr 933170, w którym gęstość zaludnienia wynosiła 6389 osób/km² przy 493 osobach zameldowanych (według stanu na dzień 31.12.2018 r.)[38].
Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]
Obszar, na którym położona jest ulica św. Ducha, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.[39][40]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[41][42]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta[43].
Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:
| obiekt, położenie | powstanie, nr rej.[a] | fotografia |
|---|---|---|
| strona południowa | ||
| Hala Targowa, ulica Piaskowa 17[b][12][44] | lata 1906–1908 (proj. Richard Plüddemann, F. Friese, Heinrich Küster)[12] (1908 r.[44]) A/2659/401/Wm z dnia 13.04.1979 r.[12][44][45] |
|
| strona północna | ||
| Most Piaskowy[12][46] | 1861 r., remont 2008 r.[12][46] A/1649/330/Wm z dnia 15.10.1976 r.[12][46][32] |
|
| Promenada Staromiejska[12] | po 1807 r., projekt 1813 r. (Johann Friedrich Knorr)[12] gez, mpzp[12][47] |
|
| zamknięcie osi widokowej w kierunku wschodnim | ||
| Klasztor franciszkanów, od 1530 r. norbertanów, po 1810 r. - Wyższy Sąd Krajowy, po 1945 r. budynek Uniwersytetu Wrocławskiego, obecnie Instytut Filologii Romańskiej UWr., plac Biskupa Nankiera 15b[12][48] | połowa XIII wieku, druga połowa XIII wieku, początek XVII wieku (przebudowa), lata 1682–1695, początek XX wieku, 1929 (renowacja), po 1945 r., 2009 r. (renowacja i remont)[12] (1232 r., XIV, XVII – XVIII wiek, po 1945 r.[48]) zespół klasztorny premonstrantów[48]: |
|
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez - gminna ewidencja zabytków.
- ↑ W przywołanym tu spisie zabytków województwa dolnośląskiego podaje się, że Hala Targowa położona jest przy placu Nankiera, co zapewne stanowi zaszłość[44]. Współczesny jej adres jest przypisany do ulicy Piaskowej numer 17[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 5609-5610 (Św. Ducha).
- ↑ SIP 2019 ↓, Osiedla Wrocławia.
- ↑ a b c d e f Harasimowicz 2006 ↓, s. 886 (Św. Ducha).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 592-593 (Nowe Miasto).
- ↑ a b c d e f g SIP 2019 ↓, Mapa podstawowa.
- ↑ a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 1404-1405 (Grodzka).
- ↑ a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 3992 (Piaskowa).
- ↑ a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 3994 (Piaskowy - most).
- ↑ a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 2398 (Kraińskiego Wincentego).
- ↑ a b c ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 3248 (Frycza-Modrzewskiego Andrzeja).
- ↑ a b c d e f Antkowiak 1970 ↓, s. 43-44 (Św. Ducha).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q SIP 2019 ↓, Gminna Ewidencja Zabytków.
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 607-608 (Odra Południowa).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 885 (Śródmiejski Węzeł Wodny).
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 67 (Bernardyńska).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 553 (mapa Mosty i kładki w XVI-XVIII w.).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 558 (Most Złoty).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 426 (Kościół św. Klemensa na NM).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 718-1719 (Promenada Staromiejska).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 263-264 (Hale Targowe).
- ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 17-18 (Bernardyńska).
- ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 154-155 (Frycza-Modrzewskiego).
- ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 81 (Kirchstr.).
- ↑ a b c Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 64 (Heiligegeiststr.).
- ↑ Uchwała RMWr 2018 ↓, §32 ust. 2 pkt 1.
- ↑ SIP 2019 ↓, Mapa własności, dz. Stare Miasto, AR_27, 7/3, 8/8.
- ↑ ZDiUM sygnalizacja 2019 ↓, poz. 59.
- ↑ a b c wroclaw.pl 2019 ↓.
- ↑ a b c Uchwała RMWr 2018 ↓, §31 ust. 2 pkt 6.
- ↑ Uchwała RMWr 2009 ↓, §34 ust. 2 pkt 3.
- ↑ a b c ZDiUM mosty 2016 ↓, s. 6 (poz. 50 Most Piaskowy).
- ↑ a b GEZ 2019 ↓, poz. 2289.
- ↑ a b Uchwała RMWr 2018 ↓, §27.
- ↑ Uchwała RMWr 2009 ↓, §22.
- ↑ gim 2019 ↓, O szkole, Historia szkoły.
- ↑ Uchwała RMWr 2018 ↓, §28.
- ↑ SIP 2019 ↓, Mapa wysokościowa.
- ↑ SIP 2019 ↓, Demogrfia.
- ↑ NID 2019 ↓, s. 207.
- ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 68.
- ↑ NID 2013 ↓.
- ↑ MP 1994 ↓.
- ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
- ↑ a b c d NID 2019 ↓, s. 213.
- ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 6215.
- ↑ a b c NID 2019 ↓, s. 215.
- ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 6532.
- ↑ a b c d e NID 2019 ↓, s. 210.
- ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 5101.
- ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 5102.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Antkowiak, Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9) (pol.).
- Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- GIMNAZJUM NR 29 WE WROCŁAWIU im. Konstytucji 3 Maja, 2019 [dostęp 2019-08-01] (pol.).
- M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Mosty - wykaz, „ZDiUM/Infrastruktura/Obiekty inżynierskie/Mosty”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 22 listopada 2016 [dostęp 2019-10-07] (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
- Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03] (pol.).
- Schematy stałe komunikacji zbiorowej, Komunikacja dzienna - schemat ważny od 2 września 2019 roku, Oficjalny serwis Wrocławia, 1 września 2019 [dostęp 2019-09-24] (pol.).
- System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-06] (pol.).
- Uchwała LXII/1453/18 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 13 września 2018 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego pomiędzy aleją Juliusza Słowackiego a bulwarem Xawerego Dunikowskiego we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2018 r. poz.4601. [Data ogłoszenia: 25 września 2018 r.]; Biuletyn Urzędowy RMW z 2018 r. poz.293., Wrocław, 13 września 2018 [dostęp 2019-10-09] (pol.).
- Uchwała XLI/1283/09 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie placu Nowy Targ we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 14 stycznia 2010 r. Nr 6, poz.123; Biuletyn Urzędowy RMW z 25 listopada 2009 r. Nr 11, poz. 291., Wrocław, 19 listopada 2009 [dostęp 2019-10-09] (pol.).
- Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 20 września 2019 [dostęp 2019-09-21] (pol.).
- Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Wykaz sygnalizacji, w tym pracujących całodobowo w trybie kolorowym”, Ewa Iwanska, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 5 września 2016 [dostęp 2019-10-03] (pol.).
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2019 [dostęp 2019-08-23] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Ulica Ducha, św., [w:] Wrocław, Nowe Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-10-02] (pol.).
- ul. Ducha, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587415 [dostęp 2019-10-02] (pol.).
- ul. św. Ducha, wikimapia.org [dostęp 2019-10-02] (pol.).
