Wodnicha późna
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
wodnicha późna |
| Nazwa systematyczna | |
| Hygrophorus hypothejus (Fr.) Fr. Epicr. syst. mycol.: 324 (Uppsala, 1838) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
| Zasięg | |
 Mapa zasięgu wodnichy późnej (kolor czerwony) | |
_Fr_206339.jpg)
.jpg)
Wodnicha późna (Hygrophorus hypothejus (Fr.) Fr.) – gatunek grzybów owocnikowych należący do rodziny wodnichowatych (Hygrophoraceae)[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hygrophorus, Hygrophoraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1818 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus hypotheius. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1838 r. ten sam autor, przenosząc go do rodzaju Hygrophorus[2].
Niektóre synonimy naukowe[3]:
- Agaricus hypothejus Fr.
- Hygrophorus aureus Arrh.
- Hygrophorus hypothejus var. aureus (Arrh.) Imler
- Hygrophorus hypothejus var. expallens Boud.
- Hygrophorus hypothejus var. mendax Kalchbr.
- Limacium aureum (Arrh.) Ricken
- Limacium hypothejum (Fr.) P. Kumm.
- Limacium hypothejus (Fr.) P. Kumm.
Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 1992 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako wodnicha jasnożółta, oślaz jasnożółty, wodnicha złota[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Średnicy 1–6 (do 10) cm, barwy oliwkowobrązowej, oliwkowobrunatnej, w centrum nieco ciemniejszy, u dojrzałych owocników miejscami odbarwiający się żółtawo, pokryty śluzowatą skórką. Pokrój kapelusza jest u młodych owocników półkulisty lub dzwonkowaty, potem wypukły lub rozpostarty, przeważnie z garbkiem na środku[5]. U starszych osobników śluz na skórce ulega zaschnięciu, lub zostaje zmyty przez deszcze[6]. Czasami (rzadko) można spotkać odmianę o pomarańczowożółtym kapeluszu[7].
Blaszkowaty, blaszki początkowo barwy kremowej, potem żółte, szerokie i rzadko rozstawione, miękkie i nieco zbiegające na trzon[5].
Cylindryczny, u podstawy czasami zwężony, długości 5–7 cm, średnicy 0,3–0,7 cm, barwy żółtawej, u młodych owocników pokryty grubą warstwą śluzu poniżej strefy pierścieniowej. Pękający śluz może tworzyć paskowaty wzór[5]
Barwy żółtawej, miękki, w trzonie raczej łykowaty, bez lub o nieznacznym owocowym zapachu[5].
Eliptyczne o rozmiarach 7–9 × 4–5,5 μm, gładkie, hialinowe. Wysyp zarodników jest biały, nieamyloidalny[5].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występowanie wodnichy jasnożółtej potwierdzono w Austrii, Czechach, Danii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Japonii, Korei Południowej, Korei Północnej, Niemczech, Norwegii, Polsce, Słowenii, Stanach Zjednoczonych, Szwecji i Wielkiej Brytanii[8]. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status I – gatunek o nieokreślonym zagrożeniu[9].
W Europie pojawia się dopiero po pierwszych przymrozkach (późną jesienią i wczesną zimą). Czasami jej owocniki można znaleźć nawet pod śniegiem. Występuje zarówno na nizinach, jak i w górach. Rośnie w lasach iglastych i mieszanych, głównie pod sosnami i często grupowo[10].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Grzyb mikoryzowy[4]. Gatunek ten jest wykorzystywany do mikoryzacji sadzonek sosny zwyczajnej (Pinus silvestris). Zastosowanie szczepionek zawierających grzybnię tego gatunku zwiększa przyrost roczny o 42%, a wytwarzanie pąków szczytowych o 59%[11]. Wodnicha jasnożółta była też badana pod kątem przydatności jako gatunku wskaźnikowego ołowiu i kadmu. Średnia zawartość ołowiu w kapeluszach owocników zebranych w południowej Polsce wynosi 11,64 μg/g (przy zmienności od 3,67 do 63,10 μg/g), a w trzonach 10,74 μg/g (od 2,76 do 25,01 μg/g), natomiast kadmu odpowiednio 1,77 μg/g (od 0,55 do 31,69 μg/g) i 1,28 μg/g (od 0,07 do 67,78 μg/g)[12].
Grzyb jadalny, w Polsce jednak zazwyczaj nie jest zbierany[13]. Tymczasem jego charakterystyczny okres owocowania czyni ten gatunek wydajnym źródłem świeżych grzybów w okresie ich ograniczonej dostępności, szczególnie w tych regionach, gdzie wodnicha ta występuje licznie[14].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Czas owocowania wodnichy późnej ogranicza możliwość pomylenia jej owocników z innymi gatunkami. Jako podobne podaje się gatunki:
- wodnicha oliwkowobiała (Hygrophorus olivaceoalbus), która ma oliwkowy odcień kapelusza, a trzon jest zygzakowato paseczkowany[13].
- wodnicha modrzewiowa (Hygrophorus lucorum). Jest cytrynowożółta, mniej śluzowata i rośnie tylko pod modrzewiami[14]
- lejkówka zimowa (Clitocybe brumalis).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hygrophorus hypothejus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: 2006, s. 130. ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Praca zbiorowa: Leksykon grzybów. Wydrukowano w Chinach. ISBN 3-89836-604-9.
- ↑ Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ GBIF: Hygrophorus hypothejus – GBIF Portal. [dostęp 2009-12-31]. (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Jerzy Kubiak. Wpływ różnych szczepionek mikoryzowych na wzrost sosny i liczbę pączków.. „Inżynieria Rolnicza”. 91, s. 123, 2007. ISSN 1429-7264.
- ↑ Jerzy Kwapuliński i.in.. Badanie nad przydatnością wybranych gatunków grzybów do równoczesnej bioindykacji ołowiu i kadmu. „Bromat. Cchem. Toksykol.”. XLII, s. 81-88, 2009.
- ↑ a b .Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.