Zbrodnia w Łopatkach

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zbrodnia w Łopatkach
Państwo

Polska pod okupacją III Rzeszy

Miejsce

Łopatki

Data

1939

Liczba zabitych

ok. 2500 osób

Typ ataku

egzekucja przez rozstrzelanie

Sprawca

III Rzesza

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia53°19′43″N 19°00′38″E/53,328611 19,010556

Zbrodnia w Łopatkach – seria zbiorowych egzekucji przeprowadzonych przez członków niemieckiego Selbstschutzu w nieczynnej kopalni piasku w pobliżu wsi Łopatki pod Wąbrzeźnem. W okresie od października do grudnia 1939 r. niemieccy okupanci zamordowali tam setki mieszkańców ziemi chełmińskiej, głównie przedstawicieli lokalnej inteligencji, jak również osoby aktywne społecznie i cieszące się poważaniem wśród polskiej społeczności. Zdaniem niektórych badaczy w Łopatkach mogło zginąć nawet do 2500 Polaków[1] z powiatów wąbrzeskiego i sąsiednich.

Przejęcie władzy przez Selbstschutz[edytuj | edytuj kod]

Wąbrzeźno zostało zajęte przez oddziały Wehrmachtu 6 września 1939 r.[2] W mieście i jego okolicach natychmiast uaktywnili się członkowie miejscowego Selbstschutzu – paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej, zamieszkującej przedwojenne terytorium Rzeczypospolitej. Selbstschutzmani z powiatu wąbrzeskiego podlegali organizacyjnie II. Inspektoratowi Selbstschutzu, który obejmował zasięgiem swego działania również powiaty: chełmiński, lipnowski i toruński. Siedziba inspektoratu znajdowała się w Płutowie, w dawnym dworze niemieckiego rodu Alvensleben, którego potomek – Ludolf-Hermann von Alvensleben – stał na czele pomorskiego Selbstschutzu. Szefem II. Inspektoratu był zresztą inny członek rodu – Jacob Ludolf von Alvensleben[3].

Na terenie powiatu wąbrzeskiego niezwłocznie rozpoczęły się aresztowania Polaków, których ofiarą padli przede wszystkim przedstawiciele lokalnych elit politycznych, gospodarczych i intelektualnych, ale również osoby, do których członkowie Selbstschutzu żywili osobiste urazy bądź pretensje. Często okupanci kierowali się sporządzonymi wcześniej listami proskrypcyjnymi[4].

 Osobny artykuł: Intelligenzaktion na Pomorzu.

W połowie września na terenie hal fabrycznych należących do wąbrzeskich zakładów Polskiego Przemysłu Gumowego (obecnie Ergis S. A.) Niemcy utworzyli prowizoryczny obóz koncentracyjny dla mieszkańców Wąbrzeźna. Był to jeden z dziewiętnastu "obozów internowania" utworzonych przez Selbstschutz na terenie Pomorza. W październiku policja i Selbstschutz przeprowadziły w Wąbrzeźnie wielką obławę na przedstawicieli inteligencji i innych Polaków uznawanych za niebezpiecznych dla okupanta, w której wyniku ujęto ponad 1000 osób. Blisko 800 zatrzymanych uwięziono na terenie fabryki PPG. Pozostałych umieszczono w areszcie policji, który został zorganizowany w budynku więzienia sądowego w Wąbrzeźnie[5].

W obozie na terenie fabryki więziono również Polaków z innych miejscowości leżących w powiecie wąbrzeskim, przetrzymywanych wcześniej w pomniejszych aresztach lub prowizorycznych miejscach internowania. Między innymi, w dniu 16 września do obozu w Wąbrzeźnie trafiło blisko 70 Polaków z Kowalewa Pomorskiego, więzionych wcześniej w tamtejszej synagodze. Aresztanci musieli przejść pieszo blisko 16 kilometrów, niosąc gwiazdę Dawida z synagogi, a po drodze konwojenci znęcali się nad nimi, zmuszając do padania, czołgania się, jak również nie szczędząc ciosów kolbami karabinów[4].

Łącznie przez obóz w Wąbrzeźnie przeszło blisko tysiąc Polaków[6]. Funkcję komendanta pełnił były bokser Erwin Müller. Selbstschutzmani, a w szczególności Müller, traktowali uwięzionych z wielką brutalnością, nie szczędząc im bicia, szykan i upokorzeń. Wielu aresztantów zostało zakatowanych na śmierć przez strażników[4].

Z wymienionych wyżej miejsc odosobnienia więźniowie byli wywożeni na egzekucje. Jedna z pierwszych odbyła się 17 października 1939 r. na polach pod Nielubiem, miejscowością leżącą na południe od Wąbrzeźna. Funkcjonariusze policji i członkowie Selbstschutzu rozstrzelali tam ośmiu szanowanych mieszkańców Wąbrzeźna – członków Polskiego Związku Zachodniego (m.in. starostę powiatu wąbrzeskiego, Zygmunta Kalksteina)[7].

Egzekucje w Piaskowni[edytuj | edytuj kod]

Jako główne miejsce kaźni mieszkańców powiatu wąbrzeskiego Niemcy wybrali jednak nieczynną kopalnię piasku („piaskownię”), znajdującą się pobliżu wsi Łopatki – 11 kilometrów od Wąbrzeźna[7]. Pierwszą grupę Polaków rozstrzelano w Łopatkach w dniu 17 października 1939 r. Regularne egzekucje odbywały się tam przez kolejnych sześć tygodni[1]. Co kilka dni do piaskowni zwożono grupy skazańców (zwykle po ok. 150 osób każda), gdzie następnie rozstrzeliwali ich Selbstschutzmani[8].

W Łopatkach zginęła większość spośród blisko tysiąca więźniów obozu w Wąbrzeźnie[4]. Zamordowano tam również wielu więźniów obozu Selbstschutzu w Rywałdzie[9] (sąsiedni powiat grudziądzki)[10], jak również wielu mieszkańców powiatu brodnickiego[11]. Obok Selbstschutzmanów z Wąbrzeźna (z komendantem Müllerem na czele) znaczącą rolę w egzekucjach dokonywanych w Łopatkach odegrali bojówkarze z placówki Selbstschutzu w Kowalewie Pomorskim – w szczególności jej komendant Wilhelm Heinz Bormann oraz jego bliski współpracownik, Gwido von Kriess (właściciel majątku ziemskiego Chełmonie)[4].

Pod koniec 1944 r., w związku ze zbliżaniem się Armii Czerwonej, Niemcy przystąpili do zacierania śladów zbrodni. Zwłoki pomordowanych zostały wykopane i spalone[7]. Z tego powodu trudno dziś określić dokładną liczbę ofiar zbrodni w Łopatkach. Materiały Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa podają liczbę około 2400 ofiar, w tym 25 kobiet i kilku księży[8]. Inne źródła podają nieco mniejszą liczbę ofiar (od 1000[4] do 2000[7]). Udało się ustalić zaledwie kilkadziesiąt nazwisk zabitych osób, m.in. Władysława Klimka – posła na Sejm RP[7] oraz ks. Alojzego Puppela – proboszcza w Kowalewie Pomorskim i dziekana Dekanatu Golubskiego[12]. W Łopatkach zamordowano też wielu Żydów, w tym kobiety, dzieci[1].

Po wojnie[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu działań wojennych, dla uczczenia pamięci ofiar, na miejscu straceń usypano symboliczną mogiłę, a na sąsiednim wzgórzu postawiono pomnik z tablicą pamiątkową, na której widnieje napis: „Ku czci 2500 Polaków zamordowanych tu w 1939 r. przez zbrodniarzy hitlerowskich”[1].

Wilhelm Heinz Borman został ujęty i po procesie w Kowalewie Pomorskim skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano. Losy Gwidona von Kriessa i Erwina Müllera nie są znane[13].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Łopatki - cmentarz wojenny ofiar terroru hitlerowskiego z okresu II wojny światowej. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2010-05-30].
  2. ↑ Kalendarium historii Wąbrzeźna. Starostwo powiatowe w Wąbrzeźnie. [dostęp 2009-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 marca 2009)].
  3. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 165. ISBN 978-83-7629-063-8.
  4. ↑ a b c d e f Joachim Kupski. Apel do mieszkańców Miasta i Gminy Kowalewo Pomorskie. „Goniec kowalewski”, nr 2/2002. 
  5. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939…. op.cit., s. 177.
  6. ↑ Historia Miasta. XVIII-XX wiek. Urząd Miejski Wąbrzeźno. [dostęp 2009-12-18].
  7. ↑ a b c d e Maria Wardzyńska: Był rok 1939…. op.cit., s. 178.
  8. ↑ a b Kościół w Łopatkach. Łopatki Polskie. [dostęp 2009-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 czerwca 2009)].
  9. ↑ Obóz mieścił się w zabudowaniach klasztoru oo. kapucynów w Rywałdzie. Obóz funkcjonował od października 1939 r. do lata 1940 r. i w tym okresie przeszło przezeń blisko tysiąc Polaków.
  10. ↑ Michał Targowski, Jacek Urbański: Sanktuarium Matki Bożej Rywałdzkiej. [dostęp 2009-12-18].
  11. ↑ Szymon Wiśniewski: Polskie organizacje paramilitarne i dywersja pozafrontowa oraz niemiecka działalność dywersyjna na terenie powiatów: brodnickiego, lubawskiego i rypińskiego w latach 1920-1939. Kraków: Materiały z XVI Ogólnopolskiego Zjazdu Historyków Studentów w Krakowie 16-20 kwietnia 2008 t. VIII: Historia dwudziestolecia międzywojennego, 2008, s. 182.
  12. ↑ Wojciech Wielgoszewski: Groza i heroizm. Tygodnik katolicki „Niedziela”. Edycja toruńska, 41/2009. [dostęp 2009-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 października 2015)].
  13. ↑ Mieczysław Domarecki, Joachim Kupski: Rys historyczny miasta Kowalewa Pomorskiego. Urząd Miejski w Kowalewie Pomorskim, 23 marca 2007. [dostęp 2009-12-18].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Mieczysław Domarecki, Joachim Kupski: Rys historyczny miasta Kowalewa Pomorskiego. Urząd Miejski w Kowalewie Pomorskim, 23 marca 2007. [dostęp 2009-12-18].
  • Joachim Kupski. Apel do mieszkańców Miasta i Gminy Kowalewo Pomorskie. „Goniec kowalewski”, nr2/2002 r.. 
  • Michał Targowski, Jacek Urbański: Sanktuarium Matki Bożej Rywałdzkiej. [dostęp 2009-12-18].
  • Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009. ISBN 978-83-7629-063-8.
  • Wojciech Wielgoszewski: Groza i heroizm. Tygodnik katolicki „Niedziela”. Edycja toruńska, 41/2009. [dostęp 2009-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 października 2015)].
  • Szymon Wiśniewski: Polskie organizacje paramilitarne i dywersja pozafrontowa oraz niemiecka działalność dywersyjna na terenie powiatów: brodnickiego, lubawskiego i rypińskiego w latach 1920-1939. Kraków: Materiały z XVI Ogólnopolskiego Zjazdu Historyków Studentów w Krakowie 16-20 kwietnia 2008 t. VIII: Historia dwudziestolecia międzywojennego, 2008.
  • Historia Miasta. XVIII-XX wiek. Urząd Miejski Wąbrzeźno. [dostęp 2009-12-18].
  • Kalendarium historii Wąbrzeźna. Starostwo powiatowe w Wąbrzeźnie. [dostęp 2009-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (10 marca 2009)].
  • Kościół w Łopatkach. Łopatki Polskie. [dostęp 2009-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 czerwca 2009)].
  • Łopatki - cmentarz wojenny ofiar terroru hitlerowskiego z okresu II wojny światowej. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2010-05-30].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zbrodnia_w_Łopatkach&oldid=70864342”