Ziemioryjkowate
| Georissidae | |||
| Laporte de Castelnau, 1840 | |||
| Okres istnienia: kreda późna–dziś | |||
_(4199177955)_(2).jpg) Georissus crenulatus | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
ziemioryjkowate | ||
| Synonimy | |||
| |||
Ziemioryjkowate[1] (Georissidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny kałużnicokształtnych. Rozmieszczona kosmopolitycznie. Obejmuje dwa rodzaje i ponad 80 opisanych gatunków. Zasiedlają pobrzeża wód i wilgotną ściółkę lasów równikowych.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Chrząszcze o krótkim, szerokim, silnie wysklepionym ciele[2][3][4]. Długość gatunków współczesnych nie przekracza 2,2 mm[3], natomiast znane są formy kopalne osiągające 4,7 mm długości samych pokryw[5]. Powierzchnia głowy i przedplecza w całości lub tylko miejscami pokryta jest ziarenkowaniem w postaci guzków zaopatrzonych na szczycie w sensillum[3][2][4]. Na spodzie ciała brak jest włosków hydrofobowych[3]. Głowa jest ku dołowi odgięta, o małych, nieco wyłupiastych oczach, od góry częściowo nakryta półkowatym płatem przedniego brzegu przedplecza. Tarczka jest słabo widoczna[2][3][4]. Pokrywy mają od ośmiu do dziesięciu silnie punktowanych rzędów, a międzyrzędy często są żeberkowato wyniesione lub opatrzone guzkami; nie występują rządki przytarczkowe[5][4][3]. Odnóża pozbawione są włosków pływnych i mają cztero- lub pięcioczłonowe stopy. Odwłok ma pięć widocznych sternitów (od trzeciego do siódmego)[2][3][4].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owady te zasiedlają pobrzeża strumieni, potoków i rzek, rzadziej wód stojących czy okresowych oraz słonawiska, a niekiedy ściółkę wilgotnych lasów równikowych. Owady dorosłe żerują na martwej materii organicznej i glonach[3][2]. Larwy żyją w jamkach w gliniasto-piaszczystym podłożu[3]. Są drapieżnikami polującymi na drobne bezkręgowce[3][2].
Rodzina kosmopolityczna, znana ze wszystkich krain zoogeograficznych[4][2]. W krainie palearktycznej stwierdzono 19 gatunków[6], z których tylko Georissus crenulatus wykazano z Polski[7].
Taksonomia i ewolucja[edytuj | edytuj kod]
Rodzina ta wprowadzona została w 1840 roku przez François Louisa Laporte’a de Castelnau pod nazwą Géorissites. Bywa też traktowana jako podrodzina w obrębie kałużnicowatych[8]. Obejmuje ponad 80 opisanych gatunków[3] zgrupowanych w dwóch rodzajach[5]:
- ✝Georissites Ponomarenko, 2008
- Georissus Latreille, 1809 – ziemioryjek
Zapis kopalny Georissites pochodzi z kredy górnej i eocenu[5], natomiast Georissus znany jest od miocenu[3].
Historycznie krewnych ziemioryjkowatych upatrywano wśród dzierożnicowatych, osuszkowatych, otrupkowatych, wymiecinkowatych czy podrywkowatych, a w skład tej rodziny włączano nawet Lepiceridae (współcześnie umieszczane w innym podrzędzie)[3]. Do kałużnicokształtnych włączył ziemioryjkowate jako pierwszy Roy Albert Crowson w 1950 roku[9][3]. Wyniki współczesnych analiz filogenetycznych najczęściej jako ich najbliższych krewnych wskazują oguzkowate lub Epimetopidae[10][11][3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Paweł Buczyński i inni, 8.1. Wybrane owady wodne (Odonata, Heteroptera, Coleoptera, Trichoptera, Lepidoptera), [w:] Jacek Herbich, Mateusz Ciechanowski (red.), Przyroda rezerwatów Kurze Grzędy i Staniszewskie Błoto na Pojezierzu Kaszubskim, Gdańsk: Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, 2009, s. 169-198.
- ↑ a b c d e f g Miguel Archangelsky, Rolf Georg Beutel, Albrecht Komarek: 12.4 Georissidae Laporte, 1840. W: Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen: Arhtropoda: Insecta. Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). 2nd edition. Berlin, Boston: Walter de Gruyter, 2016, s. 259-261, seria: Handbook of Zoology/Handbuch der Zoologie.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Martin Fikáček: 17. Georissidae Castelnau, 1840. W: Adam Ślipiński, John F. Lawrence: Australian Beetles. Volume 2. Archostemata, Myxophaga, Adephaga, Polyphaga (part). CSIRO Publishing, 2019, s. 251-255. ISBN 978-0-643-09730-8.
- ↑ a b c d e f Michael Hansen, The Hydrophiloid Beetles. Phylogeny, Classification and a Revision of the Genera (Coleoptera, Hydrophiloidea). Biologiske Skrifter No. 40, „Insect Systematics & Evolution”, 3, 23, Copenhagen: The Royal Danish Academy of Sciences and Letters & Munksgaard, 1991, DOI: 10.1163/187631292X00164, ISSN 1876-312X.
- ↑ a b c d A.G. Ponomarenko, The beetles. Order Coleoptera (=Scarabaeida), [w:] Valentin Krassilov, Alexander Rasnitsyn (red.), Plant-Arthropod interactions in the early angiosperm history: evidence from the Cretaceous of Israel, Sofia, Moscow: Pensoft Publishers, 2008, s. 193-198, ISBN 978-954-642-315-2.
- ↑ M. Hansen: Georissidae. W: Catalogue of Palaearctic Coleoptera Volume 2. Hydrophiloidea – Histeroidea – Staphylinoidea. I. Löbl, A. Smetama (red.). Wyd. Apollo Books. Stenstrup: 2004, s. 41–42.
- ↑ rodzina: Georissidae F. Castelnau, 1840. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2024-03-05].
- ↑ Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1–972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ R.A. Crowson. The classification of the families of British Coleoptera. „Entomologist's monthly magazine”. 86, s. 149–171, 274–288, 327–344, 1950.
- ↑ Bernhard, D.; Ribera, I.; Komarek, A.; Beutel, R.G.. Phylogenetic analysis of Hydrophiloidea (Coleoptera: Polyphaga) based on molecular data and morphological characters of adults and immature stages. „Insect Systematics and Evolution”. 40, s. 3-41, 2009. DOI: 10.1163/187631209X416741.
- ↑ Fikáček, Martin ; Prokin, Alexander ; Angus, Robert B. ; Ponomarenko, Alexander ; Yue, Yanli ; Ren, Dong ; Prokop, Jakub. Phylogeny and the fossil record of the Helophoridae reveal Jurassic origin of extant hydrophiloid lineages (Coleoptera: Polyphaga). „Systematic Entomology”. 37 (3), s. 420-447, 2012. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2012.00630.x.