Ślązacy (podział etnograficzny)

Szablon:Integruj do Szablon:DoDopracowania Ślązacy określenie 1: słowiańskiej grupy etnicznej/etnograficzna posługującej się gwarami języka polskiego genetycznie pośrednimi pomiędzy dialektami mało- i wielkopolskimi oraz gwarami mieszanymi morawsko-polskimi i słowacko-polskimi, 2. określenie wszystkich mieszkańców Śląska bez względu na przynależność etniczną, 3. polskie określenie śląskiej ludności autochtonicznej, 4. niemieckie określenie ludności Śląska właściwego, tj. Dolnego stojące w opozycji do określenia "Górnoślązacy" 'mieszkańcy Górnego Śląska' (uważani często za Polaków). Zamieszkują Śląsk, istnieją także duże skupiska emigracyjne.

Część Ślązaków (zwłaszcza dawni pruscy Górnoślązacy) zachowała własną kulturę i dialekt opierając się germanizacji i polonizacji. Wielu Ślązaków uważa się także za osobny naród (zobacz Ślązacy (naród)).

Podział:

Górnoślązacy określający się jako Hanysy i Ślonzoki

• Górzony
  • Raciborzany
    • Bajoki
      • Krynsiouki (Syronie, Synsouki
        • Goloucy/Golouki
          • [[Morawcy (Lachy]
            • Kobylourze

Od czasu Wojen Śląskich odrębną grupę stanowią wśród Górnoślązaków mieszkańcy dawnego Księstwa Cieszyńskiego, zwanego potocznie Śląskiem Cieszyńskim. Tzw. Ślązacy Cieszyńscy określają siebie samych nazwą Cieszyniocy. "Pruscy" Górnoślązacy określają ich mianem Cesaroki tzn. 'austriaccy, cesarscy Górnoślązacy'. Podobnie nazywa się też nieśląskich mieszkańców Galicji. Inne określenie Cieszynioków (bez względu na to, czy są mieszkańcami terenów nizinnych, czy górskich) to "Gorole" tzn. 'Górale'. "Pruscy" Górnoślązacy niechętnie przyznają się do pokrewieństwa z Cieszyniokami. Cieszynioki, z wyjątkiem mieszkańców terenów okupowanych przez Czechy Zaolzie, którzy mają świadomość łączności z Górnym Śląskiem, również nie odczuwają bliskości etnicznej z pobratymcami zza Wisły.

Znani Górnoślązacy: Kurt Alder Bł. Bronisława Horst Bienek Jerzy Buzek - Cieszyniok Bł. Czesław Horst Eckert Maria Goeppert-Mayer Emanuel Grimm - Cieszyniok Wojciech Korfanty Józef Lompa Adam Małysz - Cieszyniok Karol Miarka Gustaw Morcinek - Cieszyniok Św. Jacek Odrowąż Św. Jadwiga Śląska Św. Jan Sarkander Jerzy Pilch - Cieszyniok Ryszard Riedel Antoni Rostek Józef Skrzek Stanisław Sojka Paweł Stalmach - Cieszyniok Otto Stern Aleksandra Śląska Eva von Thiele-Winckler Rafał Wojaczek

• * *

Górnoślązacy byłego Księstwa Cieszyńskiego, podział:

• Cieszyniocy (nazwa ogólna)
  • Gorole 'Górale Śląscy'

  a) Górale Jabłonkowscy
  b) Górale Wiślańscy

• • • • Dolanie
        • Zaolzianie (określenie b. rzadko używane przez samych mieszkańców czeskiej strony tzw. Śląska Cieszyńskiego)

Ślązacy Cieszyńscy

Tożsamość mieszkańców "Śląska Cieszyńskiego" jest silnie powiązana z nieistniejącym już Księstwem Cieszyńskim powstałym w 1291. Księstwo to było najdłużej samodzielnie utrzymującym się śląskim księstwem, także cieszyńska linia Piastów była najdłużej utrzymującą się przy władzy (do 1653). Księstwo to istniało do roku 1918 pod władzą habsburskiego Cesarstwa Austriackiego, cały czas utrzymując wyraźną autonomię. To właśnie z powodu tej przynależności państwowej pochodzi określenie "Cesarocy", gdyż w przeciwieństwie do pruskiego Górnego Śląska, Śląsk Cieszyński był pod panowaniem cesarza "Franca Jozefa", a nie Królestwa Prus (przez to Górnoślązacy przez Cieszynioków nazywani są też Prajsokami lub Prusokami), które zlikwidowało samodzielność wielu księstw wchłaniając je do prowincji Oberschlesien. Śląsk Cieszyński leży w historycznych granicach Górnego Śląska, jednak w większości jego mieszkańcy nie chcą aby nazywano tak ich ziemie. Samych siebie nazywają "Cieszyniokami", przy tym bardzo często stosując określenie "jeżech stela" (co znaczy "jestem stąd"). Śląsk Cieszyński również nie jest jednolity, nawet tutejsza odmiana gwary śląskiej różni się na obszarze Śląska Cieszyńskiego. Najbardziej zauważalna jest różnica w gwarze i ubiorze Górali Śląskich, w której w XVI wieku ogromną rolę odegrała kultura Wałachów, ludu wędrownego pochodzącego z Półwyspu Bałkańskiego, który przyczynił się do gruntownego przemodelowania gospodarki w górach Beskidu Śląskiego, wprowadzając szałasnictwo, przy okazji wpływając na regionalny strój i obrzędowość. Podobnie rzecz się miała z Góralami Żywieckimi (nie będących Ślązakami), którzy razem ze Śląskimi, Sądeckimi, Pienińskimi, Babiogórskimi (Orawskimi) tworzą grupę Górali Beskidzkich. Jednak ludność ta zaasymilowała się z lokalną społecznością i dziś w równym stopniu czują się Cieszyniokami co Góralami Beskidzkimi (lub w szerszym rozumieniu Góralami Polskimi). Dużą rolę w kreowaniu się tożsamości Cieszynioków odegrał również wielokulturowy charakter regionu. Położenie na bardzo często uczęszczanym szlaku handlowym przyciągało ludność różnej narodowości i religii. Poza Polakami tereny te przez wieki zamieszkiwane były przez Czechów/Morawian (szczególnie w okolicach Frydku), Niemców (głównie w miastach jak Bielsko, Skoczów, Cieszyn), Żydów, zauważalną grupą byli też Węgrzy, mniej Słowacy. Do dziś na Śląsku Cieszyńskim znajduje się największa grupa wyznania luterańskiego w Polsce i Czeskiej Republice, a ekumenizm nie jest tu jedynie w sferze rozmów intelektualnych. Dawniej bardziej katolickie były miasta i góry, a bardziej ewangelickie wsie na nizinach i w dolinach górskich zamieszkałe przez tzw. Siedloków (rolników). Wszystko to znacznie przyczyniło się do ogólnie panującej tolerancji wśród mieszkańców, warto zaznaczyć, że w gwarze śląsko-cieszyńskiej nie wykształtowało się określenie gorol w rozumieniu "górnośląskim", choć to słowo występuje to określa ono właśnie rdzennych mieszkańców gór Beskidu, czyli Górali, w tym Górali Śląskich, w żadnym wypadku nie ma ono wydźwięku negatywnego. W 1920 roku nastąpił podział Śląska Cieszyńskiego między dwa państwa: Polskę i Republikę Czeską. Tzw. Zaolziacy (wśród których znaleźli się także Górale Śląscy z okolic Jabłonkowa), wspierani przez Polaków i organizacje jak Macierz Ziemi Cieszyńskiej z polskiej strony Olzy, przez lata opierali się bohemizacji, do dziś zachowali kulturę regionu. Także po polskiej stronie ludność autochtoniczna nie uległa procesowi ujednokulturowienia za czasów PRL, również zachowując bardzo oryginalną kulturę, różniącą się od kultury Górnego Śląska. Narodowość śląską deklaruje znikomy odsetek ludzi (głównie po czeskiej stronie), mimo tego iż powiat cieszyński zamieszkiwany jest przez bardzo znaczną grupę ludności autochtonicznej. Przyczyn tego można dopatrywać się także w zauważalnym antagonizmie do Górnoślązaków, gdzie ta narodowość jest o wiele powszechniejsza.

Znani Cieszyniocy:

• Gustaw Morcinek
• Adam Małysz
• Jerzy Buzek
• Kamila Ptaszyńska z Zebrzydowic - wielokrotna laureatka konkursów gwarowych jak Po naszymu, czyli po śląsku, konkursu gawędziarskiego w Gliwicach