August Kowalczyk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
August Kowalczyk
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

15 sierpnia 1921
Tarnawa-Góra

Data i miejsce śmierci

29 lipca 2012
Oświęcim

Zawód

aktor, reżyser teatralny

Lata aktywności

1945–2002

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal 30-lecia Polski Ludowej Krzyż Oświęcimski Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
August Kowalczyk jako więzień KL Auschwitz numer obozowy 6804. Oświęcim 1940
Grób aktora na Wojskowych Powązkach

August Marian Kowalczyk (ur. 15 sierpnia 1921 w Tarnawej Górze, zm. 29 lipca 2012 w Oświęcimiu) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem Stanisława Kowalczyka – inspektora oświaty, a później wieloletniego dyrektora Biblioteki Akademii Medycznej w Lublinie – i Czesławy Stangret. Ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. Króla Władysława Jagiełły w Dębicy. Po zdanej maturze planował uczyć się w seminarium, lecz wybuch wojny przerwał te plany[1]. Kowalczyk postanowił wstąpić do armii polskiej we Francji, ale został aresztowany w czasie przekraczania terytorium Słowacji i 4 grudnia 1940 r. przetransportowany do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz[2]. Miał numer 6804, pracował przy wyładunku materiałów budowlanych, przy budowie zakładów Buna-Werke, przy rozbiórce zbombardowanej synagogi w Oświęcimiu oraz domów po wysiedlonych Polakach w Monowicach. 28 maja 1942 r. został przeniesiony za kontakty z ludnością cywilną Oświęcimia do dożywotniej kompanii karnej. Wraz z innymi więźniami 10 czerwca 1942 r. podjął próbę ucieczki po zakończeniu prac przy budowie rowu melioracyjnego. Uciekł do lasu, następnie ukrywał się w zbożu, gdzie został odnaleziony przez okoliczne kobiety, które zapewniły mu kobiece przebranie i wskazały miejsce bezpiecznego schronienia. Ukrywał się przez 7 tygodni w kryjówce na poddaszu jednego z domów w miejscowości Bojszowy. Później z fałszywymi dokumentami wyjechał na Górny Śląsk, po czym dotarł do Krakowa. Do końca wojny walczył w szeregach AK w miechowskim.

9 listopada 1945 r. zadebiutował jako aktor w teatrze. W 1948 zdał aktorski egzamin eksternistyczny. Występował w teatrach: krakowskim Rapsodycznym (1945–1952) i warszawskim Ludowym (1952–1954). W latach 1954–1962 i 1964–1981 występował na scenie Teatru Polskiego w Warszawie, a w latach 1962–1964 w Teatrze im. Adama Mickiewicza w Częstochowie.

W latach 1962–1966 był dyrektorem Teatru im. Adama Mickiewicza w Częstochowie, a w latach 1968–1981 dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Polskiego w Warszawie. To za czasów jego dyrekcji Józef Szajna wystawił swoją wizję Fausta Johanna Wolfganga Goethego.

Po przejściu na emeryturę w 1981 r. rozpoczął działalność w Towarzystwie Opieki nad Oświęcimiem. Zaczął również wówczas jeździć po Polsce i świecie ze swoim monodramem „6804”, by opowiadać o piekle obozowego życia. Przez przeszło 30 lat tej działalności odwiedził tysiące szkół na terenie całego kraju, przekazując młodzieży świadectwo o tamtym czasie. Ostatnie 6804. wystąpienie, które symbolicznie zrównało się z jego obozowym numerem, odbyło się na terenie Auschwitz 10 czerwca 2012 roku, w 70. rocznicę jego ucieczki z obozu.

W 1995 wydana została książka jego autorstwa Refren kolczastego drutu: Trylogia prawdziwa, będąca wspomnieniami z pobytu w Auschwitz-Birkenau, jego ucieczki oraz z okresu ukrywania się.

Zmarł 29 lipca 2012 w hospicjum w Oświęcimiu w otoczeniu najbliższych. Placówka ta powstała dzięki staraniom Augusta Kowalczyka jako podziękowanie byłych więźniów Auschwitz dla niosących im pomoc podczas okupacji oświęcimian. Oficjalne otwarcie hospicjum (pełna nazwa – Pomnik-Hospicjum Miastu Oświęcim) miało miejsce na początku czerwca 2012. Życzeniem aktora, który od dłuższego czasu zmagał się z chorobą nowotworową, było spędzić w nim ostatnie dni swojego życia.

Pogrzeb Augusta Kowalczyka odbył się 9 sierpnia w Warszawie. Został pochowany na Powązkach Wojskowych (kwatera D4-4-1)[3]. Mszy świętej przewodniczył przyjaciel zmarłego, salezjanin ks. Antoni Balcerzak. W uroczystościach prócz najbliższej rodziny uczestniczyli przedstawiciele środowiska aktorskiego, przyjaciele i współpracownicy, którzy pomagali mu w tworzeniu oświęcimskiego hospicjum, oraz wielbiciele jego talentu i ci, którym przez lata przekazywał świadectwo o obozie Auschwitz-Birkenau; a także byli więźniowie obozu. W imieniu Związku Artystów Scen Polskich przemawiał aktor Ignacy Gogolewski.

Wieloletni wiceprezes Zarządu Głównego Towarzystwa Opieki nad Oświęcimiem, przewodniczący Krajowej Rady Polskiej Unii Ofiar Nazizmu, przewodniczący Rady Fundacji Pomnika-Hospicjum Miastu Oświęcim oraz członek Rady Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie”.

Uczestniczył w przygotowaniach obchodów 55. i 60. rocznicy wyzwolenia KL Auschwitz-Birkenau oraz 55. rocznicy buntu Karnej Kompanii KL Auschwitz.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Aktor był czterokrotnie żonaty. Z pierwszą żoną Marią Zbrożek (zmarła w roku 2000) rozwiódł się po 7 latach. Z tego małżeństwa syn Marek (urodzony w 1950 r.). Kolejne małżeństwa również zakończyły się rozwodami. Związek z Gabrielą Stawińską, córką PZPR-owskiego ministra Eugeniusza Stawińskiego, przetrwał 17 lat (syn Marcin urodzony w 1957 r.), z aktorką Krystyną Królówną 10 lat.[4] Czwartą żonę – Eugenię Gromysz – pozostawił wdową.

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Filmy:

Seriale telewizyjne:

  • Stawka większa niż życie (1967–68) jako sturmbannführer Johann Dehne (odc. 9. Genialny plan pułkownika Krafta i odc. 16. Akcja „Liść dębu”)
  • Chłopi (1971–72) jako wójt
  • Janosik (1973) jako austriacki generał (odc. 7. Beczka okowity, odc. 8. Dobra cena i odc. 13. Zdrada)
  • Wielka miłość Balzaka (1973) jako jasnowidz (odc. 4. Komedia ludzka)
  • Polskie drogi (1977) jako gestapowiec Schroeder (odc. 9. Do broni i odc. 11. W obronie własnej)
  • Znak orła (1977) jako przeor Wilhelm (odc. 1. Edukacja. 1308 i odc. 2. Słowo Zakonu)
  • Układ krążenia (1977–78) jako Marek Lipczyc, dyrektor kombinatu, mąż Anny (odc. 1. Wysoka góra i odc. 2. Obwiniony)
  • Tajemnica Enigmy (1980) jako płk. Rivet ze Sztabu Generalnego armii francuskiej (odc. 2. Zaproszenie do Warszawy, odc. 5. Żółte kartki i odc. 7. W sidłach Abwehry)
  • Alchemik Sendivius (1988) jako Seton
  • Kanclerz (1989) jako stary szlachcic, zwolennik Maksymiliana (odc. 3., 4., i 5.)

Odznaczenia i nagrody[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zawsze wolałem tworzyć czarne charaktery. film.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-23)]..
  2. ↑ August Kowalczyk w LFV – Oświęcimskie Centrum Kultury.
  3. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-30].
  4. ↑ „Jest po co żyć” – wywiad z Augustem Kowalczykiem; 31 stycznia 2011. polskalokalna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-27)]..
  5. ↑ M.P. z 2002 r. nr 43, poz. 654 – pkt 1.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=August_Kowalczyk&oldid=68300994”