Związek Artystów Scen Polskich
| ||
 Dom Artysty Weterana ZASP w Skolimowie | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Siedziba | Konstancin-Jeziorna | |
| Data założenia | 21 grudnia 1918 | |
| Rodzaj stowarzyszenia | Stowarzyszenie | |
| Prezes | Krzysztof Szuster | |
| Nr KRS | 0000129716 | |
| Data rejestracji | 6 września 2002 | |
| Strona internetowa | ||
Związek Artystów Scen Polskich ZASP – Stowarzyszenie – organizacja powołana 21 grudnia 1918, podczas ogólnopolskiego Kongresu Konstytucyjnego w Teatrze Rozmaitości w Warszawie. Pierwszym prezesem został Józef Śliwicki. Statut związku podpisali między innymi: Stefan Jaracz, Juliusz Osterwa i Aleksander Zelwerowicz[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W dwudziestoleciu międzywojennym stał się jedną z najprężniejszych organizacji zawodowych w Polsce. Dzięki wprowadzonemu przez ZASP tzw. przymusowi organizacyjnemu, teatry musiały zatrudniać wyłącznie jego członków, a przynależność do ZASP była obowiązkowa dla zawodowych aktorów. Doprowadził on również do podpisania kontraktu, który gwarantował aktorom wysokość minimalnej gaży przez cały sezon. W 1928 związek wybudował Dom Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie. W 1976 stał się członkiem International Federation of Actors, międzynarodowej organizacji, która skupia związki zawodowe aktorów na świecie. W 1932 doprowadził do powstania pierwszej nowoczesnej szkoły teatralnej w Polsce – Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej.
W czasie wojny ZASP stał się organizacją konspiracyjną. W 1940 wydał zakaz udziału w imprezach artystycznych organizowanych przez Niemców. Zakazu przestrzegała większość środowiska aktorskiego.
W 1950 ZASP został rozwiązany, a w jego miejsce powstało Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF). W 1952 zmieniono nazwę związku na SPATiF-ZASP. W 1981 powrócono do przedwojennej nazwy. 1 grudnia 1982 ZASP został przez władze rozwiązany, a w jego miejsce 19 grudnia 1983 powstał „nowy” ZASP, do którego wstąpiła ok. 1/5 artystów z rozwiązanego związku. W 1989 doszło do zjednoczenia związku.
Decyzją Ministra Kultury 1 lutego 1995 wydano stowarzyszeniu zezwolenie na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi reżyserów teatralnych i scenografów teatralnych na następujących polach eksploatacji[2]: utrwalanie, zwielokrotnianie jakąkolwiek techniką, wprowadzanie do obrotu, użyczanie, najem, publiczne wykonanie, wyświetlanie, odtwarzanie, nadawanie, reemitowanie, publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Zezwolenie obejmuje również zarządzanie prawami pokrewnymi artystów wykonawców: aktorów, solistów, śpiewaków, tancerzy (wraz z prawem do pobierania wynagrodzenia) na polach eksploatacji: utrwalanie, zwielokrotnianie jakąkolwiek techniką, wprowadzanie do obrotu, użyczanie, najem, nadawanie, reemitowanie, odtwarzanie, publiczne udostępnienie utrwalenia artystycznego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Stowarzyszenie również pobiera wynagrodzenia z tytułu wyświetlenia utworu audiowizualnego w kinach, najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych i ich publicznego odtwarzania i nadawania utworu audiowizualnego w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów.
Kontrowersje[edytuj | edytuj kod]
W 2001 roku Kazimierz Kaczor (ówczesny prezes ZASP) oraz Cezary Morawski (ówczesny skarbnik ZASP; w 2005 roku Zarząd Główny ZASP pozbawił Morawskiego członkostwa w stowarzyszeniu[3]) narazili związek na ponad 9,2 miliona złotych strat[4][5][6][7], ale w 2011 zostali uniewinnieni[8]. Sąd oddalił wszystkie apelacje, zarówno oskarżonych, jak i prokuratorską, uznał winę oskarżonych, jednocześnie warunkowo umarzając postępowanie na okres próbny jednego roku, ponieważ działanie oskarżonych było wynikiem naruszenia zasad ostrożności, a nie umyślnego działania i zaznaczył, że nikt nie zarzuca oszustwa, a ich wina miała charakter nieumyślny; orzeczenie jest prawomocne[9][4].
Nieprawidłowości z inwestowaniem pieniędzy pochodzących z nieodebranych tantiem spowodowały skandal (2002), który doprowadził do wystąpienia ze związku wielu artystów. Część z nich utworzyło konkurencyjną organizację: Stowarzyszenie Artystów Filmu i Telewizji. Prawomocny wyrok w tej sprawie stanowił istotną kwestię w trakcie procedury konkursowej, która we wrześniu 2016 doprowadziła do wyboru Cezarego Morawskiego na dyrektora Teatru Polskiego we Wrocławiu[10][11][12][13][14][15][16][17][18][19].
We wrześniu 2018 reporterzy TVN24 ujawnili, iż jedna z sal w siedzibie Związku Artystów Scen Polskich była udostępniana założycielowi Teatru Akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego, który podczas prób dopuszczał się molestowania studentek i uczennic liceów grających w jego produkcjach[20][21][22][23][24].
Prezesi ZASP[edytuj | edytuj kod]
- 1919–1920 – Józef Śliwicki
- 1920–1921 – Józef Kotarbiński
- 1921–1924 – Józef Śliwicki
- 1924–1926 – Tadeusz Mazurkiewicz
- 1926–1929 – Józef Śliwicki
- 1929–1930 – Jerzy Bojanowski
- 1930–1932 – Ignacy Dygas
- 1932–1933 – Robert Boelke
- 1933–1944 – Józef Śliwicki
- 1945–1948 – Dobiesław Damięcki
- 1948–1949 – Feliks Chmurkowski
- 1950–1954 – Leon Schiller
- 1954–1955 – Marian Wyrzykowski p.o.
- 1955–1957 – Wojciech Brydziński
- 1957–1959 – Marian Wyrzykowski
- 1959–1961 – Henryk Szletyński
- 1961–1963 – Jan Kreczmar
- 1963–1965 – Henryk Szletyński
- 1965–1970 – Władysław Krasnowiecki
- 1970–1981 – Gustaw Holoubek
- 1981–1982 – Andrzej Szczepkowski
- 1983–1985 – Henryk Szletyński
- 1985–1988 – Tadeusz Jastrzębowski
- 1988–1989 – Kazimierz Dejmek
- 1989–1996 – Andrzej Łapicki
- 1996–2002 – Kazimierz Kaczor
- 2002–2005 – Olgierd Łukaszewicz
- 2005–2006 – Ignacy Gogolewski
- 2006–2010 – Krzysztof Kumor
- 2010 – Joanna Szczepkowska
- 2011–2018 – Olgierd Łukaszewicz
- 2018–2020 – Paweł Królikowski
- od 2020 – Krzysztof Szuster
Źródło: ZASP[1].
Nagrody ZASP[edytuj | edytuj kod]
- Nagroda Gustaw
- Nagroda Henryk
- Nagroda im. Andrzeja Nardellego
- Nagroda im. Leona Schillera
- Nagroda im. Romana Brandstaettera[25]
- Nagroda im. Mieczysława Kotlarczyka
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Związek Artystów Scen Polskich ZASP – Stowarzyszenie. O nas, Związek Artystów Scen Polskich [dostęp 2020-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-07].
- ↑ Obwieszczenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie ogłoszenia decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o udzieleniu i o cofnięciu zezwolenia na podjęcie działalności organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi (M.P. z 2009 r. nr 21, poz. 270).
- ↑ Encyklopedia, Warszawa. Kaczor w ZASP, Morawski skreślony, Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2016-09-03].
- ↑ a b Kaczor i Morawski winni [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Wyborcza.pl, wroclaw.wyborcza.pl [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Encyklopedia, Proces o spowodowanie strat w ZASP-ie. Według obrony do szkody w ZASP w ogóle nie doszło, bo ING Bank Śląski, który zaoferował kupno tych obligacji, w ugodzie z 2004 r. uznał połowę roszczenia ZASP, a drugą połowę zrekompensował, udzielając za pośrednictwem fundacji dotacji dla Domu Artystów Weteranów w Skolimowie., Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Wyborcza.pl, wyborcza.pl [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Fakt.pl, ZASP odzyskał milion, 22 marca 2016 [dostęp 2016-09-18] (pol.).
- ↑ Sąd: ZASP stracił 9,2 mln złotych. Winny? Kazimierz Kaczor, 15 grudnia 2011 [dostęp 2016-09-18] (pol.).
- ↑ Olgierd Łukaszewicz: Cezary Morawski jest osobą, która nie posiada kompetencji do kierowania Teatrem Polskim, 25 sierpnia 2016 [dostęp 2016-09-03] (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl, wroclaw.wyborcza.pl [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Małgorzata Matuszewska, Wrocław: Protest zespołu Teatru Polskiego. Nie chcą Morawskiego na dyrektora (zdjęcia) [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Tomasz Pajączek, Wybór nowego dyrektora Teatru Polskiego we Wrocławiu sprawą dla prokuratury?, Onet.pl, 1 września 2016 [dostęp 2016-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-02] (pol.).
- ↑ PAP SA, Wrocław: po wyborze nowego dyrektora zespół Teatru Polskiego zapowiada protest | Aktualności | Polska Agencja Prasowa, www.pap.pl [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Nie niszczcie teatru. Protest artystów Teatru Polskiego we Wrocławiu – Polsat News [dostęp 2016-09-03] (pol.).
- ↑ Małgorzata Matuszewska, Krystian Lupa: Konkurs na dyrektora Teatru Polskiego był ustawiony [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Wyborcza.pl, wroclaw.wyborcza.pl [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Mateusz Lipiński, Teatr Polski we Wrocławiu: komentujemy wybór dyrektora (wideo) [dostęp 2016-09-03].
- ↑ Armelle Heliot, Krystian Lupa: «À Wroclaw, on détruit un théâtre», „Le Figaro”, 24 sierpnia 2016, ISSN 0182-5852 [dostęp 2016-09-03] (fr.).
- ↑ Warszawa: molestowanie na próbach w Teatrze Akademickim, „Onet Wiadomości”, 9 września 2018 [dostęp 2018-09-14] (pol.).
- ↑ „Masz zrobić striptiz przede mną. Po aktorsku”. Molestowanie na teatralnych próbach, „TVN24.pl” [dostęp 2018-09-14].
- ↑ Dyrektor teatru molestował studentki i licealistki na castingach? Prokuratura wszczęła śledztwo, „wiadomosci.dziennik.pl” [dostęp 2018-09-14].
- ↑ „Striptiz po aktorsku”. Dyrektor Teatru Akademickiego molestował studentki i licealistki, „Newsweek.pl”, 9 września 2018 [dostęp 2018-09-14] (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl, www.wysokieobcasy.pl [dostęp 2018-09-14].
- ↑ Jubileuszowy Konkurs VERBA SACRA 2015, www.zasp.pl [dostęp 2017-11-28] (pol.).