Batowice

wieś | |
![]() Widok na Batowice | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość | |
Liczba ludności (31.12.2024) |
391[4] |
Strefa numeracyjna |
12 |
Kod pocztowy |
32-086[5] |
Tablice rejestracyjne |
KRA |
SIMC |
0344060 |
Położenie na mapie gminy Zielonki ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego ![]() | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego ![]() | |
![]() |
Batowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki[6].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Batowice położone są nad Dłubnią, lewym dopływem Wisły[2]. Według regionalizacji fizycznogeograficznej obszar ten położony jest na Płaskowyżu Proszowickim (342.23), należącym do makroregionu Niecka Nidziańska (342.2), w podprowincji Wyżyna Małopolska (342)[7][8].
Północna część miejscowości[a] położona jest na terenie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego, a pozostała[b] w otulinie tegoż parku, z wyjątkiem obszaru znajdującego się na południe od linii kolejowej nr 8 Kraków – Warszawa[9].
Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki, w jej południowo-wschodniej części, około 7,5 km w linii prostej na północny wschód od centrum Krakowa[2][3]. Graniczy z następującymi jednostkami[2][10]:
- miejscowością Raciborowice (gmina Michałowice) od północnego wschodu i wschodu,
- Dzielnicą XV Mistrzejowice miasta Kraków od południowego wschodu i południa,
- miejscowością Dziekanowice (gmina Zielonki) od zachodu i północy.
Biorąc pod uwagę powierzchnię wynoszącą 147,63 ha[11] Batowice są jedną z mniejszych miejscowości w gminie Zielonki obejmującą 3,04% powierzchni gminy[2][12][c].
Najwyżej położony obszar wsi znajduje się na jej zachodnim skraju przy granicy z Dziekanowicami (w okolicy ul. Ogrodowej), na wysokości około 260 m n.p.m., najniższy na krańcu południowo-wschodnim na obszarze Zalewu Zesławickiego, na wysokości około 215 m n.p.m.[2][3]
Pod względem historycznym Batowice były wsią dóbr prestymonialnych kapituły katedralnej krakowskiej położoną w powiecie proszowickim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[13]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa Batowice (wcześniej Batowicze) pochodzi najprawdopodobniej od węgierskiego słowa batya oznaczającego stryja, względnie od osoby zwanej Bat (nazwa osobowa). Za pierwszą koncepcją przemawia prawdopodobna obecność w tych okolicach osadników lub jeńców węgierskich, co znalazło odzwierciedlenie w nazwach kilku innych, okolicznych wsi, wywodzących się, jak się przypuszcza, z języka węgierskiego (por.: Węgrzce, dawniej Vengerce – dosł. wieś Węgrów, Bibice od bibic – czajka, Bosutów od bosszu – zemsta, Boleń od bleny – tur, żubr)[14].
W najstarszych źródłach wieś wzmiankowana była jako Bathouicze, Bantowicz, Bathow, Bathowycze[15].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Wieś wzmiankowana pierwszy raz w 1344 roku. Od początku podlegała parafii w Raciborowicach. Wieś stanowiła własność biskupów krakowskich do końca XVIII w., a następnie należała do kapituły krakowskiej. Natomiast w XIX w. Batowice należały do kanonika M. Dubieckiego, a później do rodziny Bieńkowskich. W XV w. w Batowicach znajdował się dwór z folwarkiem, młyn i karczma. W 1676 r. król Jan III Sobieski ustanowił w Batowicach cło na Dłubni.
W ramach Twierdzy Kraków w latach 1883–1885 na terenie wsi wzniesiono Fort Artyleryjski 48 „Batowice” zwrócony ku dolinie Dłubni. Ciekawostką jest usypanie podwójnych umocnień do obrony dna fosy, które są śladem wzmocnień fortów starego typu z początków XX w. W 1934 r. przez teren Batowic przeprowadzono odcinek linii kolejowej Kraków – Tunel, dzięki któremu Kraków uzyskał połączenie z Warszawą z pominięciem Śląska.
W Batowicach zachowała się niezwykła kapliczka słupowa z 1 poł. XVII w. ceglana z wmurowanymi w nią majolikowymi taflami ze sceną Ukrzyżowania. W zachowanym na terenie wsi dworze Batowickim w okresie międzywojennym znajdował się zakład dla nerwowo chorych, w czasie II wojny światowej Niemcy założyli tu szkołę dla dziewcząt, a obecnie mieści się w nim Dom Pomocy Społecznej.
Batowice częściowo (południowa część) zostały włączone do Krakowa w 1973 r. i stały się częścią dzielnicy administracyjnej Nowa Huta (obecnie to część Dzielnicy XV Mistrzejowice).
Od Batowic przyjął nazwę obecnie największy cmentarz w Krakowie zwany Batowickim, który znajduje się na terenie sąsiedniego Prądnika Czerwonego.
10 maja 1954 r. w miejscowości zmarł Józef Chełkowski, działacz społeczny i polityczny.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Od roku 2006 liczba mieszkańców Batowic stopniowo zmniejsza się, z poziomu ponad 500 do 391 osób. Trend spadkowy nasilił się w ostatnich latach.

Źródła danych oraz rodzaje (nazwy) i terminy spisów, jeśli dostępne:
- 1787[16];
- 1789[16] – Lustracja dymów i podanie ludności;
- 1808[17] – Spis wojskowy ludności Galicji;
- 1921[18] – Pierwszy Powszechny Spis Ludności – dane na 30. września;
- 1931[18] – Drugi Powszechny Spis Ludności – dane na 9. grudnia;
- 1988[19] – Narodowy Spis Powszechny 1988 – dane na 6. grudnia;
- 2002[19] – Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 – dane na 20. maja;
- 2003, 2004 i 2006[20] oraz 2009–2024[4] – dane własne Urzędu gminy Zielonki na 31. grudnia danego roku.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze miejscowości brak placówek zarejestrowanych w Rejestrze Szkół i Placówek Oświatowych[21].
Szkołą podstawową obejmującą swym obwodem Batowice jest Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego w Bibicach[21][22], zaś najbliższą Szkoła Podstawowa im. ks. Jana Długosza w Raciborowicach.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Batowice, jako część Dzielnicy XV Mistrzejowice
- Cmentarz Prądnik Czerwony znany jako Batowicki
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 3265
- ↑ a b c d e f Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-09-13].
- ↑ a b c Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-09-13].
- ↑ a b Strona gminy Zielonki – Ludność. [dostęp 2025-01-17].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 15 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Węgrzce na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-02-28].
- ↑ Jerzy Solon et al. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. „Geographia Polonica”. 2 (91). s. 143–170.
- ↑ Węgrzce na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-09-13].
- ↑ BIP Miasta Kraków - Mapki dzielnic. [dostęp 2021-09-13].
- ↑ Strona gminy Zielonki: struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2021-09-13].
- ↑ Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-09-13].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 101.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 33–35.
- ↑ Jurek 2010−2016 ↓, s. 27.
- ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 79.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 107.
- ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 135.
- ↑ a b GUS Bank Danych Lokalnych - dane dla jednostek terytorialnych. [dostęp 2021-07-08].
- ↑ BIP gminy Zielonki - informacje o jednostkach pomocniczych. [dostęp 2021-07-07].
- ↑ a b Kuratorium Oświaty w Krakowie - Rejestr Szkół i Placówek Oświatowych (dane na 31.05.2021). [dostęp 2021-09-10].
- ↑ Strona gminy Zielonki - Informacje o sieci szkół. [dostęp 2021-09-10].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mateusz Wyżga: W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych. Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009. ISBN 978-83-926248-7-5.
- Tomasz Jurek, Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna pod red. Tomasza Jurka, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, 2010 .