Zielonki (gmina)
50°07′N 19°55′E/50,117500 19,920833| gmina wiejska | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| TERC |
1206172 | ||
| Siedziba | |||
| Wójt |
Mirosław Golanko | ||
| Powierzchnia |
48,6 km² | ||
| Populacja (31.12.2024) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
506 os./km² | ||
| Nr kierunkowy |
12 | ||
| Tablice rejestracyjne |
KRA | ||
Adres urzędu: ul.Krakowskie Przedmieście 11632-087 Zielonki | |||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
| 50°07′N 19°55′E/50,117500 19,920833
| |||
| Strona internetowa | |||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||
Zielonki (1941–54 gmina Węgrzce[2]) – gmina wiejska w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Siedziba gminy to Zielonki.
Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 7 w kierunku Warszawy oraz droga wojewódzka nr 794 w kierunku Wolbromia. Do gminy Zielonki kursuje 14 linii autobusowych komunikacji miejskiej.
Struktura powierzchni
[edytuj | edytuj kod]Według danych z roku 2016[3] gmina Zielonki ma obszar 48 km² (dokładnie: 4858,5 ha[4]), w tym:
- użytki rolne: 85%,
- użytki leśne: 1%.
Gmina stanowi 3,94% powierzchni powiatu.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Dane z 31 grudnia 2024[1]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 24 589 | 100 | 12 688 | 51,60 | 11 901 | 48,40 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
506 | |||||
Czwarta pod względem liczby mieszkańców gmina, na 17 gmin powiatu krakowskiego.
Sołectwa
[edytuj | edytuj kod]
Batowice, Bibice, Bosutów – Boleń, Brzozówka, Dziekanowice, Garlica Duchowna, Garlica Murowana, Garliczka, Grębynice, Januszowice, Korzkiew, Osiedle Łokietka, Owczary, Pękowice, Przybysławice, Trojanowice, Węgrzce, Wola Zachariaszowska, Zielonki.
Sąsiednie gminy
[edytuj | edytuj kod]Gmina Zielonki graniczy na długości 17 km z Krakowem. Spośród gmin otaczających Kraków jest najbliżej położona od jego centrum, odległą w linii prostej od krakowskiego Rynku Głównego o 5 km. Oprócz Krakowa gmina Zielonki sąsiaduje z gminami: Iwanowice, Michałowice, Skała, Wielka Wieś.
Przyroda i turystyka
[edytuj | edytuj kod]Obszar gminy ma charakter lekko pofalowanej wierzchowiny opadającej ku południowi i porozcinanej dolinami Prądnika i jego dopływów Korzkiewki, Naramki (Garliczki), Bibiczanki oraz Sudołu. Najstarsze skały budujące podłoże to górnojurajskie wapienie. Można zaobserwować charakterystyczne dla Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej odsłonięcia skalne, np. koło Januszowic i Trojanowic. Większość obszaru znajduje się w strefie chronionego krajobrazu, tj. w obrębie Jurajskich Parków Krajobrazowych „Dolinki Krakowskie” oraz Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego, a także w strefie otuliny Ojcowskiego Parku Narodowego. Przez teren gminy Zielonki przebiega początkowy etap Szlaku Orlich Gniazd, a zamek w Korzkwi to pierwsze od strony Krakowa Orle Gniazdo[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Najstarsze ślady osadnictwa, jakie zostały odkryte w Zielonkach, Bibicach, Węgrzcach oraz Batowicach pochodzą z okresu 3–1,7 tys. lat p.n.e., tj. z drugiej połowy okresu Neolitu (młodszej epoki kamienia). Na uwagę zasługują tu Batowice, gdzie odkryto osadę oraz cmentarzysko reprezentujące funkcjonującą między 3 a 2 tys. lat p.n.e. kulturę ceramiki sznurowej, nazwaną tak od charakterystycznego zdobienia glinianych naczyń przed wypaleniem odciskiem sznura. Chronologicznie kolejne istotne ślady osadnictwa pochodzą z epoki żelaza, a dokładniej ze środkowego i późnego okresu lateńskiego (III–I w. p.n.e.). Poświadczają je znaleziska z rejonu Zielonek – Witkowic oraz osada w Boleniu zamieszkała przez przedstawicieli „grupy tynieckiej” (od Tyńca w Krakowie), zwanej też celto-przeworską ze względu na występowanie w niej obok siebie elementów o cechach właściwych dla kultury celtyckiej oraz kultury przeworskiej. W kolejnych fazach okresu rzymskiego (150–400 r.) następuje dalsza ekspansja osadnicza ludności kultury przeworskiej w dolnym biegu Prądnika, a także okolicznych wierzchowin, jak np. w Przybysławicach. Być może z tą osadą związany jest skarb przypuszczalnie 800 monet rzymskich, które wyorano w Korzkwi w 1 poł. XVIII w. Większość monet przetopiono wówczas wykonując kufel, który ozdobiono pozostałymi 188 denarami wybitymi w okresie 54–188 r. oraz opatrzono napisem upamiętniającym miejsce i okoliczności odnalezienia skarbu. Obecnie kufel znajduje się w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Gmina zbiorowa Zielonki została utworzona 1 sierpnia 1934 roku w powiecie krakowskim w woj. krakowskim z dotychczasowych jednostkowych gmin wiejskich Bibice, Garlica Murowana, Giebułtów, Prądnik Biały, Tonie, Trojanowice, Witkowice i Zielonki[7].
1 czerwca 1941, podczas okupacji hitlerowskiej, gmina została zniesiona, wchodząc w skład nowo utworzonej gminy Węgrzce (gromady Bibice, Garlica Murowana, Trojanowice i Zielonki) i gminy Zabierzów (gromada Giebułtów)[8] oraz miasta Krakowa (gromady Prądnik Biały, Tonie, Witkowice i Górka Narodowa)[9]; włączenie gromad do Krakowa administracja polska zatwierdziła dopiero 18 stycznia 1948, z mocą obowiązującą wstecz od 18 stycznia 1945[10][11].
Gminę Zielonki reaktywowano dopiero 1 stycznia 1973[12].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[13]:
- Fort pancerny pomocniczy 45a „Bibice”
- Zespół dworski w Boleniu
- Zespół dworski w Garlicy Murowanej
- Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Korzkwi
- Zamek w Korzkwi
- Zespół dworski w Owczarach
- Fort pancerny pomocniczy 44a „Pękowice”
- Fort główny artyleryjski 47 „Łysa Góra”
- Fort główny artyleryjski 45 „Zielonki”
- Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Zielonkach
Pozostałe zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Forty poaustriackie dawnej Twierdzy Kraków
- Izba Regionalna w Bibicach
- Miejsce obozowania Tadeusza Kościuszki podczas Insurekcji Kościuszkowskiej w 1794 roku w Bosutowie upamiętnione obeliskiem
- Zabudowa regionalna we wsiach Bibice, Bosutów, Boleń
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Na terenie gminy działają instytucje:
- Biblioteka Publiczna w Zielonkach oraz trzy filie: w Bibicach, Węgrzcach i Przybysławicach[14],
- Centrum Kultury, Promocji i Rekreacji w Zielonkach zajmuje się promocją i upowszechnianiem kultury i tradycji gminy Zielonki, między innymi organizując imprezy kulturalne i rekreacyjne, wydaje czasopismo „Wiadomości Lokalne Gminy Zielonki”. W ramach CKPiR funkcjonuje hala sportowa oraz Centrum Integracji Społecznej w Zielonkach.
Inne
[edytuj | edytuj kod]Na terenie gminy znajduje się park wiejski (w Zielonkach).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Strona gminy Zielonki – Ludność. [dostęp 2025-01-17].
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., Polska Rzeczpospolita Ludowa, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 1952
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Uchwała Nr XIX/44/2012 z dnia 30 sierpnia 2012 r. (2.1.1 Położenie, przynależność administracyjna, powierzchnia, liczba ludności). bip.malopolska.pl, 30 sierpnia 2012. [dostęp 2016-10-04].
- ↑ Gmina Zielonki w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Gmina Zielonki – mapa turystyczna, Kraków 2008
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 535
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
- ↑ Verordnungsblatt für das Generalgouvernement = Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa. 1941, Nr 51 (20 Juni), str. 322
- ↑ Dz.U. z 1948 r. nr 53, poz. 418
- ↑ Rozporządzenie z 1948 podaje nazwę gminy docelowej jako Zielonki, mimo że ze względu na moc obowiązującą od stycznia 1945 nic z tej gminy w 1948 roku już nie pozostało; unieważniając w ten sposób cały manewr władz hitlerowskich
- ↑ Uchwała Nr XVIII/92/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie krakowskim oraz ustalenia siedzib gminnych rad narodowych (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 8 grudnia 1972 Nr 18, poz. 268).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025.
- ↑ https://biblioteka.zielonki.org/biblioteki-w-gminie-zielonki.html 2021-03-13
| Wsie | |
|---|---|
| Części wsi |
|
| Sołectwo |
