Bosutów
50°07′28″N 19°59′40″E/50,124444 19,994444| wieś | |
 Budynek OSP i kapliczka z 1895 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Bosutów-Boleń |
| Wysokość |
ok. 236–298 m n.p.m. |
| Liczba ludności (31.12.2023) | |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-086[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0344107 |
Położenie na mapie gminy Zielonki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
| 50°07′28″N 19°59′40″E/50,124444 19,994444[1]
| |
Bosutów – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki. Wraz z wsią Boleń tworzy sołectwo Bosutów-Boleń. Integralna część miejscowości: Czekaj[4].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Bosutów według regionalizacji fizycznogeograficznej położony jest w zachodniej części Płaskowyżu Proszowickiego (342.23), należącego do makroregionu Niecka Nidziańska (342.2) w podprowincji Wyżyna Małopolska (342), z wyjątkiem północno-wschodniego krańca miejscowości położonego na Wyżynie Olkuskiej (341.32), należącej do makroregionu Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (341.3) w podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska[5][6]. Miejscowość usytuowana jest ponadto nad Sudołem Dominikańskim, lewym dopływem Białuchy (Prądnika), płynącym początkowo w kierunku południowo-wschodnim wzdłuż ul. Tadeusza Kościuszki, a następnie na południe wzdłuż granicy Bosutowa z Węgrzcami. Zachodnim skrajem Bosutowa przebiega droga krajowa nr 7[7][8].
Północno-wschodnia część miejscowości[a] położona jest na terenie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego, a pozostała w otulinie tegoż parku[9].
Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki, w jej wschodniej części, około 8 km w linii prostej na północ od centrum Krakowa[7][10]. Graniczy z następującymi jednostkami[7][8][11]:
- miejscowościami Boleń (gmina Zielonki) i Młodziejowice (gmina Michałowice) od północy,
- miejscowością Książniczki (gmina Michałowice) od wschodu,
- miejscowością Dziekanowice (gmina Zielonki) od wschodu i południa,
- miejscowością Węgrzce (gmina Zielonki) od południowego zachodu,
- miejscowością Bibice (gmina Zielonki) od zachodu[b].
Powierzchnia sołectwa Bosutów-Boleń wynosi 339,41 ha[12], natomiast powierzchnia samego Bosutowa to szacunkowo około 238 ha, co sprawia, że jest on szóstą pod względem wielkości miejscowością gminy Zielonki, zajmującą około 4,9% jej obszaru[8][13].
Najwyżej położone obszary wsi stanowią wyniesienia we wschodniej i północnej części miejscowości (w okolicy ul. Akacjowej oraz ul. Leśnej), sięgające wysokości około 298 m n.p.m., a najniższy znajduje się na krańcu południowo-zachodnim, w dolinie potoku Sudół Dominikański przy granicy z Węgrzcami, na wysokości około 236 m n.p.m.[7][10]
W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa krakowskiego.
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa Bosutów to nazwa o charakterze osobowym, od średniowiecznego imienia Boruta. Według innej koncepcji pochodzi natomiast od węgierskiego słowa bozszu, czyli zemsta[c]. Przemawia za tym prawdopodobna obecność w tych okolicach osadników lub jeńców węgierskich, co znalazło odzwierciedlenie w nazwach kilku innych, okolicznych wsi, wywodzących się, jak się przypuszcza, z języka węgierskiego (por.: Węgrzce, dawniej Vengerce – dosł. wieś Węgrów, Batowice od batja – stryj, Bibice od bibic – czajka, Boleń od bleny – tur, żubr)[14].
W źródłach z okresu średniowiecza wieś wzmiankowana była jako Bozutow, Bossuthow, Bossothow, Bostow, Bosschutow, Bosczithow, Bossutow[15].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze wsi odkryto pozostałości kultury ceramiki sznurowej (4 miejsca pochówku z naczyniami, kamiennymi toporkami i siekierkami), a także natrafiono na znaleziska kultury przeworskiej (miedziane kółko i żelazny gwóźdź) pochodzące z późnego okresu lateńskiego[16].
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1230[17]. Wieś była wówczas własnością szlachecką i należała do rycerza Hermana z Bosutowa[18].
Kolejne wzmianki dotyczące Bosutowa pochodzą dopiero z połowy XIV w. Wynika z nich, że wieś została przed rokiem 1350 podzielona na kilka części, a następnie stopniowo przechodziła w ręce kościelne. Prepozyt krakowski i kanclerz łęczycki Florian nabył dwie części Bosutowa, łącznie za 180 grzywien[d], w roku 1350, a kolejną, za 80 grzywien[e], w roku 1358. Ostatnia część została nabyta przez kapitułę krakowską dopiero po roku 1471. Jednocześnie w roku 1350 Kazimierz III Wielki nadał częściom wsi zakupionym przez prepozyta Floriana pełny immunitet, przysługujący wówczas dobrom kapituły krakowskiej[18][19].
W roku 1464 Kazimierz IV Jagiellończyk przeniósł Bosutów (podobnie jak inne wsie należące do kapituły krakowskiej) z prawa polskiego na prawo niemieckie magdeburskie. W drugiej połowie XV w. we wsi stał piękny dwór z sadami i polami, funkcjonowała karczma oraz folwark z gospodarką trójpolową. Nie było młyna, ale wykorzystywano 2 lub 3 stawy[18]. Wieś dóbr prestymonialnych kapituły katedralnej krakowskiej w powiecie proszowickim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[20].
Przebywając w Bosutowie, Tadeusz Kościuszko wydał 7 czerwca 1794 roku uniwersał zmniejszający chłopom wymiar pańszczyzny o połowę[21].
Po zwycięstwie pod Racławicami Tadeusz Kościuszko na polach tej wsi założył obóz warowny. Fakt ten uwiecznił na swoim obrazie Michał Stachowicz.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[22].
- Zespół dworski: dwór, budynek gospodarczy, ogród.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Liczba mieszkańców wsi w okresie ostatniego dziesięciolecia zwiększała się w umiarkowanym tempie, osiągając poziom 600 osób w roku 2022.
Ponieważ Boleń tworzy sołectwo wraz z Bosutowem poniżej zamieszczono również dane demograficzne dla sołectwa.
Źródła danych oraz rodzaje (nazwy) i terminy spisów, jeśli dostępne:
- 1787[23];
- 1789[23] – Lustracja dymów i podanie ludności;
- 1808[24] – Spis wojskowy ludności Galicji;
- 1921[25] – Pierwszy Powszechny Spis Ludności – dane na 30. września;
- 1931[25] – Drugi Powszechny Spis Ludności – dane na 9. grudnia;
- 2003, 2004 i 2006[26] oraz 2009–2023[2] – dane własne Urzędu gminy Zielonki na 31. grudnia danego roku.
Miejscowość znajduje się na odnowionej trasie Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Tyńca, która to jest odzwierciedleniem dawnej średniowiecznej drogi do Santiago de Compostela.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze miejscowości brak placówek zarejestrowanych w Rejestrze Szkół i Placówek Oświatowych[27].
Szkołą podstawową obejmującą swym obwodem Bosutów jest Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego w Bibicach[27][28].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Na północ i wschód od linii ulic: Leśna – Akacjowa – Spokojna – Dziekanowicka.
- ↑ Według danych serwisu OpenStreetMap Bosutów od zachodu graniczy z Węgrzcami, co wynika z innego (prawdopodobnie błędnego) oznaczenia przebiegu granicy między Boleniem a Bosutowem.
- ↑ Byłby to więc odpowiednik polskiej nazwy Mstów.
- ↑ Jedna z części została zakupiona za 100 grzywien od Piotra i jego dzieci, zaś druga za 80 grzywien od Hanki żony Grzegorza, córki Peszki.
- ↑ Ta część Bosutowa została sprzedana przez wspomnianą wyżej Hankę, córkę Peszki, która odziedziczyła ją po matce.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 9549
- ↑ a b Strona gminy Zielonki - Ludność. [dostęp 2024-01-23].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 87 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Bosutów na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-09-24].
- ↑ Jerzy Solon et al. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. „Geographia Polonica”. 2 (91). s. 143–170.
- ↑ a b c d Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-09-23].
- ↑ a b c Strona gminy Zielonki – Plan ulic w miejscowościach Bosutów i Boleń. [dostęp 2021-09-23].
- ↑ Bosutów na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-09-24].
- ↑ a b Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-09-24].
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. wkładka (mapa: Miejscowości dzisiejszej gminy Zielonki według katastru galicyjskiego 1848 r.).
- ↑ Strona gminy Zielonki – Struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2021-10-02].
- ↑ Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-10-02].
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 34–35.
- ↑ Jurek 2010-2016 ↓, s. 200.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 26.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 34.
- ↑ a b c Jurek 2010-2016 ↓, s. 200-201.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 42.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 101.
- ↑ Czajka, Kamler, Sienkiewicz 1995 ↓, s. 880.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-03].
- ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 79.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 107.
- ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 135.
- ↑ BIP gminy Zielonki - informacje o jednostkach pomocniczych. [dostęp 2021-07-07].
- ↑ a b Kuratorium Oświaty w Krakowie - Rejestr Szkół i Placówek Oświatowych (dane na 31.05.2021). [dostęp 2021-09-10].
- ↑ Strona gminy Zielonki - Informacje o sieci szkół. [dostęp 2021-09-10].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mateusz Wyżga, W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych, Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009, ISBN 978-83-926248-7-5.
- Tomasz Jurek, Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna pod red. Tomasza Jurka, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2016.
- Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz: leksykon historii polski. Wyd. 1. Warszawa: wydawnictwo wiedza powszechna, 1995. ISBN 83-214-1042-1.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Bosutów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 223.
