Cerkiew Opieki Matki Bożej w Komańczy
A-171 z dnia 05.01.1971[1]. | |||||||||||||||||||||||
cerkiew parafialna | |||||||||||||||||||||||
Widok ogólny (2020) | |||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||||||
Diecezja | |||||||||||||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||||||||||||
Wspomnienie liturgiczne |
1/14 października | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Komańcza | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu sanockiego | |||||||||||||||||||||||
49°20′25,0″N 22°03′20,7″E/49,340278 22,055750 |
Cerkiew Opieki Matki Bożej – prawosławna cerkiew parafii w Komańczy. Należy do dekanatu Sanok diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Obecna cerkiew jest rekonstrukcją poprzedniej, która spłonęła 13 września 2006. Świątynia włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zachowaną do 2006 cerkiew zbudowano w latach 1800–1803 na miejscu poprzedniej spalonej w 1800, jako parafialną cerkiew greckokatolicką[2]. W 1834 ustawiono ikonostas wykonany przez snycerza i malarza Aftanazego Rużyłowicza przeniesionego ze wsi Wołosianka na Zakarpaciu. W 1834 wzniesiono dzwonnicę bramną, a w 1836 dobudowano zakrystię. Cechą szczególną było usytuowanie zakrystii na przedłużeniu sanktuarium, na osi wzdłużnej cerkwi. Cerkiew była wielokrotnie remontowana[3]. Po wojnie mimo wysiedlenia znacznej liczby mieszkańców (Łemków) służyła pozostałym we wsi grekokatolikom (rodzinom kolejarzy obsługujących linię łupkowską i leśników pracujących w rzepedzkim tartaku). Nieprzerwanie odbywały się nabożeństwa greckokatolickie co było wówczas zjawiskiem wyjątkowym w skali kraju. 10 czerwca 1961 cerkiew została zamknięta przez władze. Była to tak zwana „akcja na cerkwie". Od wiernych zażądano przejścia na prawosławie[4]. 22 czerwca 1963 cerkiew oficjalnie przekazano w użytkowanie reaktywowanej[a] w 1962 r.[5] parafii prawosławnej[3].
W latach 1965–1970 przeprowadzono gruntowny remont świątyni. Załatano ubytki w ścianach oraz odremontowano fundamenty. W latach 1983–1985 przeprowadzono prace konserwatorskie ikonostasu i polichromii. Kolejne prace remontowe i zabezpieczające wykonano w okresie 1993–1995. 22 lipca 2001 w czasie wichury cerkiew uszkodziło padające drzewo. Dzięki dotacji firmy Ford naprawiono dach[3].
-
Cerkiew przed pożarem (14.10.2001)
-
Elewacja północna (2005)
-
Po pożarze (2006)
13 września 2006 cerkiew wraz z wyposażeniem spłonęła, strażakom udało się uratować jedynie zabytkową dzwonnicę. 14 września 2006 (następnego dnia po pożarze) prawosławny arcybiskup przemyski i nowosądecki Adam (Dubec) zapowiedział jej odbudowę w kształcie sprzed pożaru i 14 października 2008 celebrował w nowej cerkwi liturgię (cerkiew w stanie surowym bez okien i podłogi, bez ikonostasu i polichromii). Potrzebne do odbudowy cerkwi 240 m³ drewna jodłowego przekazały w formie darowizny Lasy Państwowe. Drewno, w postaci belek długości 10 m i średnicy minimum 50 cm w cieńszym końcu pochodziło z nadleśnictw Baligród, Komańcza i Rymanów[6].
W dniach 13–14 października 2010 dokonano uroczystej konsekracji odbudowanej w kształcie sprzed pożaru świątyni. Cerkiew poświęcił metropolita warszawski i całej Polski Sawa – zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz inni hierarchowie PAKP[3].
Cerkiew z lat 1800–1803 była wpisana do rejestru zabytków 5 stycznia 1971 pod nr A-171. Z nadal istniejących obiektów wpisano pod tym samym numerem dzwonnicę, przycerkiewny cmentarz oraz ogrodzenie.
-
Widok od strony północnej
-
Elewacja frontowa z dzwonnicą
-
Widok od strony prezbiterium
Architektura i wyposażenie
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew wzniesiona z drewna w konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce, orientowana, pierwotnie trójdzielna, obecnie czwórdzielna, na planie prostokąta. Od wschodu prezbiterium na planie wąskiego prostokąta zamknięte trójbocznie z zakrystią. Obszerna kwadratowa nawa szersza od prezbiterium i prostokątny babiniec i prostokątne kruchty. Zrąb babińca, nawy, prezbiterium i zakrystii na równej wysokości, kruchta niższa od babińca, o równej mu szerokości. Zwarta bryła świątyni przykryta jest dachem wielospadowym, nad zakrystią trzyspadowym z prostą kalenicą i wysuniętym okapem, nad kruchtą pulpitowym. Nad zakrystią, prezbiterium, nawą i babińcem znajdują się cztery ośmioboczne, cebulaste wieżyczki z ślepymi latarniami, podzielone ząbkowanymi gzymsami, w dolnych częściach pokryte gontem, w górnych blachą, zwieńczone cebulkami zakończonymi iglicami i podwójnymi krzyżami. Ściany cerkwi oszalowane pionowymi deskami i listwowane. Wszystkie części budynku, poza kruchtą otaczają dwa profilowane gzymsy – podokapowy i nadokienny[2].
Wewnątrz nad nawą, prezbiterium i babińcem rozpięte są zrębowe, 8-polowe kopuły namiotowe, nad przedsionkiem sufit z desek. Nad babińcem nadwieszony jest chór muzyczny. Wnętrze doświetlają prostokątne okna z podziałem na 24 kwadratowe kwatery[2].
Oryginalne wyposażenie cerkwi uległo zniszczeniu. Obecnie wewnątrz znajduje się współczesna kopia ikonostasu z 1832, zniszczonego w czasie pożaru[2].
Wokół cerkwi
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew otoczona jest kamiennym ogrodzeniem dawnego cmentarza. Od strony zachodniej, w linii ogrodzenia, znajduje się szkieletowa wieża-dzwonnica pełniąca pierwotnie także funkcję bramy. Trzykondygnacyjna o pochyłych ścianach, kryta blaszanym dachem namiotowym zwieńczonym charakterystyczną wieżyczką, z dzwonem z 1882[3].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Parafia prawosławna w Komańczy istniała w XVI w.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024 [dostęp 2021-07-23] .
- ↑ a b c d Adam Sapeta: Zespół cerkwi greckokatolickiej pw. NMP, ob. cerkiew prawosławna. zabytek.pl. [dostęp 2021-07-24].
- ↑ a b c d e Krzysztof Zieliński: Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego. PRO CARPATHIA, Rzeszów 2015, s. 118, 119. ISBN 978-83-61577-68-3.
- ↑ Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda: Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja. Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2011, s. 165. ISBN 978-83-62460-12-0.
- ↑ Komańcza – Historia parafii Opieki Matki Bożej. cerkiew.pl. [dostęp 2021-09-02].
- ↑ Marszałek Edward: Niech szumią na szczytach, w: „Echa Leśne” nr 2 (616) 2014, s. 23, 24