49°48′49″N 18°43′13″E/49,813611 18,720278Dębowiec (powiat cieszyński)
| Artykuł |
49°48′49″N 18°43′13″E |
|---|---|
| - błąd |
39 m |
| WD |
49°48'49"N, 18°43'12"E, 49°50'N, 18°39'E |
| - błąd |
39 m |
| Odległość |
16 m |
| wieś | |
 panorama miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1920[1] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
43-426[2] |
| Tablice rejestracyjne |
SCI |
| SIMC |
0051530 |
Położenie na mapie gminy Dębowiec  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego  | |
| 49°48′49″N 18°43′13″E/49,813611 18,720278
| |
Dębowiec (cz. Dubovec, niem. Baumgarten) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Dębowiec, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Siedziba tejże gminy.
W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa bielskiego.
Powierzchnia sołectwa wynosi 1317 ha[3], liczba ludności 1786 (2008), co daje gęstość zaludnienia równą 135,6 os./km².
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Wieś położona jest na pograniczu Pogórza Cieszyńskiego, Wysoczyzny Kończyckiej i Doliny Górnej Wisły. Od strony północnej sąsiaduje z Pruchną i Ochabami, od wschodniej z Wiślicą (na bardzo krótkim odcinku), Simoradzem, na południowym wschodzie z Iskrzyczynem, na południu z Kostkowicami, na zachodzie z Hażlachem i Rudnikiem. Krajobraz wsi jest silnie ukształtowany przez przepływającą przez nią rzekę Knajkę (lewy dopływ Wisły) i umiejscowione wzdłuż niej stawy rybne (237 ha) i pola uprawne (ok. 50% terenu).
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0051546 | Chodniki | część wsi |
| 0051552 | Hersztówki | część wsi |
| 0051569 | Łęg | część wsi |
| 0051575 | Pole | część wsi |
Dawniej do Dębowca należała też dziś położona w Simoradzu Dębina (niem. Eichenfeld), od reszty Simoradza oddzielona potokiem Wilamowickim, niegdyś należąca do „Jana na Dębowcu”, który podarował ją Simoradzowi w prezencie[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Dambonczal[7][8][9]. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
Powstała być może jeszcze w połowie XIII wieku, była etnicznie polska, lecz w trakcie spisywania Liber fundationis... nie w pełni uformowana (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek). W tym czasie jednak osiedliła się tu nieznana liczba osadników niemieckich. Nadali oni wspólnej miejscowości niemiecką nazwę Baumgarten i przyczynili się do jej szybszego rozwoju[10]. Owa niemiecka nazwa w postaci Bemgard ujawniła się po raz pierwszy w sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej na rzecz Watykanu sporządzonego przez nuncjusza papieskiego Galharda z Cahors wśród 10 parafii (miejscowości) archiprezbiteratu w Cieszynie[11][12]. Tutejszej parafii św. Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy początkowo służył kościół drewniany[13]. Parafia została ponownie wymieniona w spisie sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 pod nazwą Bomgarte[14].
Dość szybko Dębowiec został własnością szlachecką, został gniazdem rodowym rodziny szlacheckiej, której przedstawiciel Mikołaj z Dubowca (1442–1475) był kasztelanem oświęcimskim[15]. W XVI wieku z racji niedostatku produkowanej żywności przez pola uprawne na tym terenie zaczęły powstawać pierwsze gospodarstwa rybne.
W okresie reformacji miejscowa ludność w znacznym stopniu przyjęła nowe wyznanie luterańskie oraz przejęła miejscowy kościół, który został zwrócony katolikom przez specjalną komisję w 1654. 15 marca 1793 miejscowość została zakupiona przez księcia cieszyńskiego Alberta Sasko-Cieszyńskiego od Marklowskich[16]. Do 1807 roku dzieci z Dębowca uczęszczały do szkoły w Simoradzu. W tym roku powstał jednak w miejscowości pierwszy budynek szkolny. W latach 1854–1856 wybudowano nowy, murowany kościół parafialny, konsekrowany w 1857, po czym rozebrany został poprzedni kościół drewniany.
Na początku XX wieku na terenie miejscowości odkryto metan a jego wybuch w 1911 spowodował kilkudniowy pożar. W 1905 założono w Dębowcu oddział Ochotniczej Straży Pożarnej. W 1908 wybudowano budynek szkolny z okazji sześćdziesięciolecia panowania monarchy austriackiego Franciszka Józefa. W 1912 na miejscowym cmentarzu ewangelickim poświęcono kaplicę, obecny kościół Zbawiciela.
| Rok | 1880[17] | 1890[17] | 1900[17] | 1910[17] | 1921[18] |
|---|---|---|---|---|---|
| Liczba ludności | 992[a] | 966[b] | 964[c][19] | 984[d] | 1007[e] |
Po I wojnie światowej miejscowość jako część Śląska Cieszyńskiego stała się przedmiotem polsko-czechosłowackiego konfliktu granicznego. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 14 kompanii w Skoczowie[20]. Ostatecznie Dębowiec znalazł się w 1920 w granicach II Rzeczypospolitej.
Po agresji wojsk niemieckich na Polskę w 1939 miejscowość została włączona do III Rzeszy. W nocy z 15 na 16 lutego 1941 na terenie Dębowca zostali zrzuceni na teren okupowanej Polski pierwsi Cichociemni. Brytyjski bombowiec „Adolphus” odbywał swój pierwszy lot do Polski, aby zrzucić skoczków pod Włoszczowę; błąd nawigatora oraz brak paliwa zmusił go do zrzutu spadochroniarzy, wśród których znajdowali się: Józef Zabielski (ps. Żbik), mjr Stanisław Krzymowski (ps. Kostka) i kurier Czesław Raczkowski (ps. Orkan), którzy później przedostali się do Krakowa. Zdarzenie to zostało upamiętnione odsłoniętym w 1991 obeliskiem w centrum miejscowości. W styczniu 1945 wycofujące się wojska niemieckie ewakuowały więźniów goleszowskiej filii obozu zagłady w Oświęcimiu, po drodze w „marszu śmierci” zginęło ich tu 19. Upamiętnia ich pomnik odsłonięty w 1949 w Dębowcu na tzw. Dolcach pod laskiem „Dólka”.
W 1950 r. grupa chłopów z Dębowca założyła pierwszą w powiecie cieszyńskim rolniczą spółdzielnię produkcyjną[21]. Po drugiej wojnie światowej wznowiono też wydobycie gazu ziemnego. Jest on wydobywany do dziś, podobnie jak solanka jodowo-bromowa. W 1960 do użytku oddano budynek przedszkola.
10 listopada 1993 uroczyście otwarto nowy budynek szkolny, w którym dziś funkcjonują szkoła podstawowa i gimnazjum, przy których znajdują się sala gimnastyczna (ukończona w 1998), boisko szkolne (swoje mecze na nim rozgrywa też LKS „Strażak” Dębowiec) i boiska do siatkówki plażowej. Po otwarciu nowego budynku szkolnego w starej szkole przez 8 lat nie prowadzono zajęć. Wznowiono je w 2001 po remoncie, dla klas od pierwszej do trzeciej szkoły podstawowej.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Dębowca działalność duszpasterską prowadzą następujące Kościoły:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (filiał parafii w Skoczowie)
- Kościół Rzymskokatolicki (parafia św. Małgorzaty)
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:
niebieska trasa rowerowa nr 254 – Kaczyce – Kończyce Wielkie – Dębowiec (14 km)
żółta trasa rowerowa nr 11 – Landek – Skoczów – Cieszyn (39 km)
Zabytek i pomniki przyrody[edytuj | edytuj kod]
Jedynym zabytkiem na obszarze miejscowości wpisanym do rejestru zabytków nieruchomych a zarazem najstarszym budynkiem jest przystający do obory folwarczny spichlerz z przełomu XVIII i XIX wieku leżący na ul. Szkolnej 41[22]. Zbudowany jest z kamienia i cegły, na planie ośmioboku, baniasty dach przykryty jest gontem.
Wzdłuż Knajki rośnie wiele starych dębów, z czego pięć jest zarejestrowanych jako pomniki przyrody[23].
| Obiekt | Wymiary | Szacunkowy wiek | Położenie | Data ustanowienia pomnikiem | Zdjęcie |
|---|---|---|---|---|---|
| Dąb szypułkowy (Quercus robur) | obw.: 345 cm wys.: 18 m |
300 lat | obok stawu Górniok 49°48′06,4″N 18°43′10,6″E/49,801778 18,719611 |
1959 | 
|
| Dąb szypułkowy (Quercus robur) | obw.: 340 cm wys.: 22 m |
250 lat | na tzw. Dolcach | 1959 | |
| Dąb szypułkowy (Quercus robur) | obw.: 420 cm wys.: 22 m |
300 lat | w parku podworskim 49°48′27,2″N 18°43′17,1″E/49,807556 18,721417 |
1959 | 
|
| Skupienie dwóch dębów (Quercus sp.) | obw.: 420 i 470 cm wys.: 20-22 m |
300 lat | na pastwisku obok stodoły RSP | 1959 | 
|
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Kościół Katolicki pw. św. Małgorzaty
Kościół Ewangelicki Zbawiciela
Zabytkowy spichlerz
Dwór
Stary młynek
Krzyż przydrożny z 1919 r.
Pomnik na Dolcach
Stawy w Dębowcu
Pomnikowy dąb w centrum
Dawna strażnica
Tężnia solankowa w centrum
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Z tego: 989 zameldowanych na stałe, 979 (99%) polsko-, 1 (0,1%) czesko-, 9 (0,9%) niemieckojęzycznych
- ↑ Z tego: 960 zameldowanych na stałe, 951 (99,1%) polsko-, 9 (0,9%) niemieckojęzycznych
- ↑ Powierzchnia: 1287 hektarów, gęstość zaludnienia 74,9 os./km², 149 budynków; 954 zameldowanych na stałe, 944 (99%) polsko-, 7 (0,7%) czesko-, 3 (0,3%) niemieckojęzycznych; 529 (54,9%) katolików, 427 (44,3%) ewangelików, 8 (0,8%) izraelitów
- ↑ Z tego 979 zameldowanych na stałe, 968 (98,4%) polsko-, 8 (0,8%) niemiecko- a 1 (0,1%) czeskojęzycznymi; 560 (56,9%) katolików, 417 (42,4%) ewangelików, 7 (0,7%) izraelitów
- ↑ Z tego 1004 narodowości polskiej-, 3 niemieckiej; 619 katolików, 388 ewangelików
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 223 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Gmina Dębowiec: Plan Odnowy Miejscowości Dębowiec. [w:] www.debowiec.bip.info.pl [on-line]. 2009-06-29. [dostęp 2011-12-02].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Gustaw Michna: Z przeszłości Simoradza. Simoradz: Galeria "Na Gojach", 2010, s. 9, seria: Rys monograficzny Gminy Dębowiec. ISBN 978-83-60551-26-4.
- ↑ Panic i Czechowicz 2010 ↓, s. 296.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
- ↑ Panic i Czechowicz 2010 ↓, s. 398.
- ↑ Panic i Czechowicz 2010 ↓, s. 396.
- ↑ Jan Ptaśnik: Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 366.
- ↑ Londzin 1932 ↓, s. 60.
- ↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369-372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).
- ↑ Franciszek Maroń. Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku. „Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV wieku”, s. 101-167, 1969.
- ↑ Londzin 1932 ↓, s. 66.
- ↑ a b c d Kazimierz Piątkowski: Stosunki narodowościowe w Księstwie Cieszyńskiem. Cieszyn: Macierz Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, 1918, s. 74.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom XII. Województwo krakowskie. Śląsk Cieszyński. Warszawa: 1925. (pol.).
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
- ↑ Ludwik Brożek, Gwido Chmarzyński, Mieczysław Gładysz: Region cieszyński [w:] "Górny Śląsk" Część II, dział II, Instytut Zachodni, Poznań 1959, s. 395
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023.
- ↑ Wykaz pomników przyrody na terenie Śląska Cieszyńskiego. W: Henryk Mróz: Śląsk Cieszyński, Środowisko naturalne. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1997, s. 66. ISBN 83-903589-9-9.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- O Dębowcu i Olbrachcicach. Cieszyn: Interfeon, 2001. ISBN 83-87308-45-5.
- Idzi Panic, Bogusław Czechowicz: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010. ISBN 978-83-926929-3-5. OCLC 883963465.
- Józef Londzin: Kościoły drewniane na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Dziedzictwo błog. Jana Sarkandra, 1932, s. 60-70. OCLC 297540848.
- Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918-1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
_COA.svg)