Doły Jasielsko-Sanockie

Doły Jasielsko-Sanockie
Megaregion	Region karpacki
Prowincja	Karpaty Zachodnie
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Makroregion	Pogórze Środkowobeskidzkie
Mezoregion	Kotlina Jasielsko-Krośnieńska Obniżenie Gorlickie
Zajmowane ; jednostki ; administracyjne	woj. podkarpackie; woj. małopolskie

Doły Jasielsko-Sanockie (513.66, 513.68, 513.69 i 513.67) (Kotlina Jasielsko-Sanocka lub Podkarpacie, niem. Sanoker Flachland^[1]) – region geograficzny w południowo-wschodniej Polsce. Kotlina o równoleżnikowym przebiegu u podnóża Beskidu Niskiego, o powierzchni około 1200 km²^[2].

Geografia

Kotlina składa się z czterech łączących się ze sobą jednostek geograficznych:

Obniżenia Gorlickiego na zachodzie
Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej na wschodzie.
Pogórza Jasielskiego na północy.
Pogórza Bukowskiego na południu

Przez obszar dołów jasielsko-sanockich przepływają Wisłoka, Ropa, Jasiołka, San oraz Wisłok z licznymi dopływami.

Historia

Historyczne Doły Sanockie lub Podole Sanockie, obejmujące powiat Krosno, oraz część powiatów Sanok i Brzozów w Galicji^[3]. W lutym 1846 miała tu miejsce krwawe wydarzenia, zwane rzezią galicyjską, które objęły głównie tereny ówczesnego powiatu sanockiego i jasielskiego^[4].

Etnografia

Region zasiedlony jest od wczesnego średniowiecza^[6].

W późnym średniowieczu obszar Dołów został skolonizowany przez napływową ludność niemiecką i polską^[7], którą na Pogórzu osadzali władcy polscy. W roku 1632 Szymon Starowolski w dziele Polonia zanotował: Następnie idzie Łańcut (...) i Rzeszów (...); mleka tu i płócien lnianych wielka jest zwykle obfitość, ponieważ wioski na całym tym obszarze zamieszkują potomkowie niemieckiego plemienia, wzięci na jakiejś wojnie przez Kazimierza Wielkiego, króla Polski, lub sprowadzeni z Saksonii, z dziećmi i żonami, aż w te okolice. Ci przeto o bydło i uprawę lnu troszczą się wielce i w porze jarmarków tak do innych okolicznych miast wymieniane towary zwożą na sprzedaż, jak przede wszystkim do Rzeszowa i Jarosławia^[8].

Pisze o tym również Wincenty Pol: Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską, która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu^[9].

Komunikacja

Wzdłuż dołów przebiega linia kolei transwersalnej, łącząca Gorlice, Jasło, Krosno i Sanok oraz szlak komunikacyjny z zachodu na wschód a obecnie droga 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka.

Zobacz też

Przypisy

↑ "[...] schaft von Sanoker Flachland an bis nach Gorlice, Szymbark (województwo małopolskie) und Pilzno wurde durch Sachsenkolonisiert und noch heute nennt das Volk diese Gegend "na Głuchoniemcach". Alfred Pudelko. Schlesische Landeskunde. ISBN 3-88741-163-3. 1993. S. 116. op. cit. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego. Warszawa.
↑ Piotr Stolarczyk. Porosty (Lichenes) Dołów Jasielsko-Sanockich. Uniwersytet Jagielloński, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi. 2003 (praca doktorska)
↑ SGKP, tom III, Karpaty, strona 870
↑ W Haczowie miejscowy proboszcz Gerard Lech oddał szczególne zasługi władzom austriackim w okresie rzezi galicyjskiej "Zdarzyło się, że w jego parafii pojawił się prowadzący wśród ludu patriotyczną propagandę poeta Julian Goslar. Wierząc w patriotyzm kleru, wstąpił do księdza. Przeliczył się jednak okrutnie, bo proboszcz przywołał chłopów, którzy uwięzili Goslara. Zbitego cepami zawieziono go do Sanoka, a następnie osadzono w austriackiej twierdzy w Spielbergu. Za swój nikczemny czyn proboszcz Lech otrzymał cesarskie odznaczenie." [w:] "Przemyślanin" Nr 41. Artur Ceduła 13 listopada 2007
↑ "W XIV wieku wino – również to produkowane na ziemiach polskich – stało się ważnym artykułem handlowym a uprawą winorośli zajęli się głównie mieszczanie. W tym czasie osadnicy niemieccy rozwinęli uprawy winorośli w okolicach Krosna. Dokument lokacyjny z 1389 roku wspomina o winnicach należących do mieszczan przemyskich." [w:]Wojciech Bosak. Jasło 2004. "Uprawa winorośli i winiarstwo w małym gospodarstwie na Podkarpaciu"
↑ "Okres przedrzymski i rzymski : Obszar Polski południowo-wschodniej, ściślej jego południowa część, jest jednym z 4 w skali całego kraju, gdzie mamy do czynienia z enklawą osadnictwa celtyckiego. Jest ono datowane na III-I wiek p.n.e. W czasach odpowiadających okresowi rzymskiemu (wraz z okresem wędrówek ludów – I-V wiek) notujemy tutaj stanowiska zbliżone do znanych z Polski centralnej i innych części Małopolski, a także wskazujące na odrębność kulturową związaną z ludami południowymi (Dakowie). Stanowiska tego etapu występują najliczniej w strefie lessów, w Dołach Jasielsko-Sanockich oraz w strefie wielkodolinnej. Znaleziska z tego czasu należą do najbardziej efektownych w całych pradziejach, szczególnie pochodzące z cmentarzysk (Prusiek, Radawa, Trójczyce, Kopki (województwo podkarpackie) – liczne przykłady elementów uzbrojenia, narzędzi, ozdoby). Ważną cechą jest obecność licznych importów południowych („rzymskich”), z których najliczniej występują monety (nie zawsze są one traktowane jako znaleziska archeologiczne ze względu na wartość numizmatyczną, co niewątpliwie zubaża zasób naszych źródeł ). " [1]
↑ " Mazowsze zasługuje na uwagę ze względu uzdolnień kolonizacyjnych ludności, które to plemię zapędzały na Ruś Czerwoną, w ziemię bialską, więc w sadyby dawnych Jadźwingów, na Podole. Wszędzie jednakże swoje plemienne cechy, a chociażby nazwę Mazurzy. Do dziś dnia (Tatomir Geografija Galicji 1876. str. 59) między Rabą a lewym brzegiem Sanu ludność miejscowa nosi nazwę Mazurów, z których część pod nazwą Grębowiaków (Lisowiaków al. Borowców) siedzi między Wisłą, dolnym Sanem po Mielec, i Leżajsk. Mamy zaś ślady, że w 1373 w Sanockiem nad Sanem, z daru księcia Władysława Opolczyka, a wówczas pana Rusi (lwowskiej) otrzymał wieś Jabłonicę Przybysław syn Fala z ziemi łęczyckiej (AGZ t. VII, str. 15-16)..." [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI. III. Etnografia i stosunki społeczne. str. 191.
↑ Szymon Starowolski. Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego. Kraków. 1976. [przekład A. Piskadło]
↑ Wincenty Pol. Historyczny obszar Polski rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków 1869.
↑ Rozmieszczenie budownictwa przysłupowego może sugerować pochodzenie kolonistów ze Śląska oraz Saksonii [w:] F. Kotula. Pochodzenie domów przysłupowych w Rzeszowskiem. "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" R. V., nr 3/4, 1957, str. 557

[1] "[...] schaft von Sanoker Flachland an bis nach Gorlice, Szymbark (województwo małopolskie) und Pilzno wurde durch Sachsenkolonisiert und noch heute nennt das Volk diese Gegend "na Głuchoniemcach". Alfred Pudelko. Schlesische Landeskunde. ISBN 3-88741-163-3. 1993. S. 116. op. cit. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego. Warszawa.

[2] Piotr Stolarczyk. Porosty (Lichenes) Dołów Jasielsko-Sanockich. Uniwersytet Jagielloński, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi. 2003 (praca doktorska)

[3] SGKP, tom III, Karpaty, strona 870

[4] W Haczowie miejscowy proboszcz Gerard Lech oddał szczególne zasługi władzom austriackim w okresie rzezi galicyjskiej "Zdarzyło się, że w jego parafii pojawił się prowadzący wśród ludu patriotyczną propagandę poeta Julian Goslar. Wierząc w patriotyzm kleru, wstąpił do księdza. Przeliczył się jednak okrutnie, bo proboszcz przywołał chłopów, którzy uwięzili Goslara. Zbitego cepami zawieziono go do Sanoka, a następnie osadzono w austriackiej twierdzy w Spielbergu. Za swój nikczemny czyn proboszcz Lech otrzymał cesarskie odznaczenie." [w:] "Przemyślanin" Nr 41. Artur Ceduła 13 listopada 2007

[5] "W XIV wieku wino – również to produkowane na ziemiach polskich – stało się ważnym artykułem handlowym a uprawą winorośli zajęli się głównie mieszczanie. W tym czasie osadnicy niemieccy rozwinęli uprawy winorośli w okolicach Krosna. Dokument lokacyjny z 1389 roku wspomina o winnicach należących do mieszczan przemyskich." [w:]Wojciech Bosak. Jasło 2004. "Uprawa winorośli i winiarstwo w małym gospodarstwie na Podkarpaciu"

[6] "Okres przedrzymski i rzymski : Obszar Polski południowo-wschodniej, ściślej jego południowa część, jest jednym z 4 w skali całego kraju, gdzie mamy do czynienia z enklawą osadnictwa celtyckiego. Jest ono datowane na III-I wiek p.n.e. W czasach odpowiadających okresowi rzymskiemu (wraz z okresem wędrówek ludów – I-V wiek) notujemy tutaj stanowiska zbliżone do znanych z Polski centralnej i innych części Małopolski, a także wskazujące na odrębność kulturową związaną z ludami południowymi (Dakowie). Stanowiska tego etapu występują najliczniej w strefie lessów, w Dołach Jasielsko-Sanockich oraz w strefie wielkodolinnej. Znaleziska z tego czasu należą do najbardziej efektownych w całych pradziejach, szczególnie pochodzące z cmentarzysk (Prusiek, Radawa, Trójczyce, Kopki (województwo podkarpackie) – liczne przykłady elementów uzbrojenia, narzędzi, ozdoby). Ważną cechą jest obecność licznych importów południowych („rzymskich”), z których najliczniej występują monety (nie zawsze są one traktowane jako znaleziska archeologiczne ze względu na wartość numizmatyczną, co niewątpliwie zubaża zasób naszych źródeł ). " [1]

[7] " Mazowsze zasługuje na uwagę ze względu uzdolnień kolonizacyjnych ludności, które to plemię zapędzały na Ruś Czerwoną, w ziemię bialską, więc w sadyby dawnych Jadźwingów, na Podole. Wszędzie jednakże swoje plemienne cechy, a chociażby nazwę Mazurzy. Do dziś dnia (Tatomir Geografija Galicji 1876. str. 59) między Rabą a lewym brzegiem Sanu ludność miejscowa nosi nazwę Mazurów, z których część pod nazwą Grębowiaków (Lisowiaków al. Borowców) siedzi między Wisłą, dolnym Sanem po Mielec, i Leżajsk. Mamy zaś ślady, że w 1373 w Sanockiem nad Sanem, z daru księcia Władysława Opolczyka, a wówczas pana Rusi (lwowskiej) otrzymał wieś Jabłonicę Przybysław syn Fala z ziemi łęczyckiej (AGZ t. VII, str. 15-16)..." [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI. III. Etnografia i stosunki społeczne. str. 191.

[8] Szymon Starowolski. Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego. Kraków. 1976. [przekład A. Piskadło]

[9] Wincenty Pol. Historyczny obszar Polski rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków 1869.

[10] Rozmieszczenie budownictwa przysłupowego może sugerować pochodzenie kolonistów ze Śląska oraz Saksonii [w:] F. Kotula. Pochodzenie domów przysłupowych w Rzeszowskiem. "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" R. V., nr 3/4, 1957, str. 557

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]