Dorota Kędzierzawska

Dorota Kędzierzawska

Dorota Kędzierzawska (2012)
Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1957 Łódź
Zawód	reżyserka scenarzystka montażystka producent filmowy
Lata aktywności	od 1988
Odznaczenia

Dorota Kędzierzawska (ur. 1 czerwca 1957 w Łodzi) – polska reżyser, scenarzystka i montażystka, dama Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski.

Znana z filmów podejmujących tematy wykluczenia społecznego, takich jak Wrony (1994), Nic (1998), Jestem (2005) oraz Pora umierać (2007) oraz Jutro będzie lepiej (2011). Ważną rolę w jej fabułach odgrywają dzieci, nierzadko dojrzalsze emocjonalnie niż ekranowi dorośli. Twórczość Kędzierzawskiej była interpretowana pod względem inspiracji kinem radzieckim, impresjonizmem i symbolizmem malarskim, slow cinema.

Jej filmy były wielokrotnie nagradzane nie tylko w Polsce, ale i na czołowych międzynarodowych festiwalach filmowych: w Cannes (Wrony), w Berlinie (Jestem, Jutro będzie lepiej), w San Francisco (Pora umierać). Kędzierzawska jest też laureatką dwóch nagród FIPRESCI: za film telewizyjny Koniec świata (w 1989) oraz za poświęcony tematyce aborcyjnej film fabularny Nic (w 1999). Kędzierzawska bywa nazywana jedną z czołowych reżyserek kina polskiego.

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Przyszła na świat 1 czerwca 1957 roku w Łodzi, jako córka reżyserki Jadwigi Kędzierzawskiej, realizatorki filmów dla dzieci i młodzieży. Jej ojciec wykonywał zawód inżyniera. W młodości Dorota Kędzierzawska przeżyła fascynację filmami takimi jak Czerwony balonik Alberta Lamorisse’a i zdecydowała się podążyć drogą matki.

W latach 1976–1978 studiowała kulturoznawstwo na Uniwersytecie Łódzkim. Studiowała także na Wydziale Reżyserii WGIK w Moskwie, a w 1981 roku ukończyła studia na Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi na Wydziale Reżyserii. Opowiadała o niechęci, z jaką spotykała się jako kobieta w obu szkołach filmowych:

Na pierwszym roku byłam nieustającym obiektem żartów. Podczas kiedy Chucyjew dobrotliwie się śmiał, że kiedy mówię dzień dobry, dygam nóżką i się kłaniam, dziekan Kluba całkiem poważnie krzyczał, że prawdziwy reżyser nie czerwieni się, mówi głośno i wyraźnie i nie zawiązuje butów, kiedy odpowiada na pytanie.

Kędzierzawska z trudem przystosowywała się do warunków łódzkiej filmówki. Wspominała: „Przegrywałam we wszystkich rozmowach i dyskusjach o sztuce, czerwieniłam się, czasem bałam, mówiłam zbyt cicho”. Szczególną niechęcią spośród wykładowców darzył ją Henryk Kluba, który nazywał Kędzierzawską „nieudanym zrzutem z Moskwy”.

Na pierwszym roku studiów w łódzkiej szkole filmowej zrealizowała Agnieszkę (1981) o dziewczynce przedstawiającej żyjących w nędzy członków rodziny, a jej kolejny film Jajko (1982) traktował o rodzeństwie żyjącym bez rodziców; Jajko zostało nominowane do studenckiego Oscara w Los Angeles. Kędzierzawska na studiach nakręciła również Początek (1983) o pracownikach łódzkich zakładów włókienniczych i Gucia (1985) o zabawie dwojga siedmiolatków. Poza szkołą filmową reżyserka sfilmowała telewizyjny Koniec świata (1988) o parze starszych osób żyjących rutyną.

Kariera filmowa

Danuta Szaflarska (na zdjęciu z 2013) była wielokrotnie obsadzana przez Kędzierzawską, między innymi w filmie Pora umierać

Jej pierwszym pełnometrażowym filmem były Diabły, diabły (1991). Opowieść o konflikcie między podgórską polską wsią a przybyłym do niej taborem Romów w latach 60. XX wieku zwracała uwagę ograniczoną do minimum liczbą dialogów oraz sympatią wobec prześladowanej mniejszości. Kędzierzawska na planie filmu mierzyła się z szykanami niektórych członków ekipy filmowej, którzy twierdzili, że „jestem młoda, smarkata i jako reżyserka nie dam sobie rady”.

Najsłynniejszym dziełem Kędzierzawskiej okazały się Wrony (1994). Bohaterka Wron, uboga dziewczynka upokorzona przez nauczycielkę wychowania fizycznego, próbuje odreagować brak akceptacji, porywając trzyletnie dziecko. Wrony odniosły olbrzymi sukces festiwalowy, zdobywając między innymi Nagrodę Specjalną Jury, Nagrodę Publiczności oraz Nagrodę Dziennikarzy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych i nagrodę Coup de Coeur au Festival na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes.

Dorota Kędzierzawska (pierwsza z lewej) na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Goa, 2010

Spore kontrowersje wywołał z kolei film Nic (1998), poświęcony autentycznej sprawie kobiety wykorzystywanej przez męża, która wychowywała troje dzieci i w akcie desperacji zdecydowała się zabić swoje czwarte dziecko. Nic wpisało się w debatę feministyczną poświęconą aborcji, która de facto została zakazana w Polsce w 1993 roku. Kędzierzawska zajęła jednak wobec tej debaty postawę asekuracyjną, twierdząc, że „nie ma niczego wspólnego z feminizmem”. Nic również zostało wielokrotnie uhonorowane w Gdyni, a autorka otrzymała też między innymi Paszport „Polityki” oraz Nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Soczi.

Jestem (2005) Kędzierzawska natomiast poświęciła innej autentycznej sprawie chłopca, który uciekł z domu dziecka i zaprzyjaźnił się z dziewczynką z dobrego domu. Jestem był odczytywany jako wariant Wron – tym razem z punktu widzenia chłopca. Za Jestem Kędzierzawska otrzymała między innymi Nagrodę Specjalną Jury w sekcji Kinderfest Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie. Spory sukces odniósł również film Pora umierać (2007) z udziałem Danuty Szaflarskiej, która odegrała rolę sędziwej pani żyjącej wraz z suczką w opustoszałej warszawskiej willi. Pora umierać była ceniona za grę Szaflarskiej   oraz subtelne ujęcie umierania, stosunku do śmierci, współistnienia z organizmami nieludzkimi.

W 2010 roku Kędzierzawska ukończyła Jutro będzie lepiej, opowieść o trójce bezdomnych rosyjskich chłopców, którzy usiłują przedostać się do Polski. Inspiracją dla reżyserki była zasłyszana w radiu audycja o słuszności decyzji w sprawie deportacji dzieci. Janusz Wróblewski z „Polityki” charakteryzował Jutro będzie lepiej jako „brutalną opowieść o smutku życia, w którym wszystko, co okrutne, zostaje przefiltrowane przez łagodne spojrzenie reżyserki, pragnącej wbrew logice ocalić swoich bohaterów” .

W dokumencie Inny świat (2012), poświęconym w całości Szaflarskiej, Kędzierzawska zapisała wspomnienia pełnej erudycji aktorki z całego swojego życia. Inny świat został dobrze przyjęty przez krytyków; Paweł T. Felis z „Gazety Wyborczej” pisał: „Niebywałe, jak wiele detali z tamtego czasu Danuta Szaflarska pamięta, jak wiele anegdot zapisanych ma w swojej pamięci” .

Dorota Kędzierzawska na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych (2017)

Następnie Kędzierzawska wszczęła przygotowania do filmu Żużel (2020), z udziałem zarówno zawodowych aktorów, jak i autentycznych żużlowców. Film został jednak bardzo negatywnie przyjęty zarówno przez publiczność, jak i przez krytyków. Gabriel Krawczyk z portalu Filmweb pisał: „O zasadach rządzących zawodami dowiadujemy się niewiele; o stawce oglądanych właśnie wyścigów nie wiemy nic. Żużel zamienia się w wypełniającą fabularne przerwy watę” . Podobnie źle przyjęty został kolejny projekt Kędzierzawskiej, Sny pełne dymu (2023) o dwojgu nieznajomych: niedoszłej samobójczyni (Żaneta Łabudzka) i chorowitego starca (Krzysztof Globisz), który zamyka ją we własnym domu. Michał Piepiórka kwitował film jako paradoksalnie „irytująco męską fantazję o ratowaniu kobiet z opresji – nawet jeśli one sobie tego nie życzą”, wyrażając zdziwienie tym, że film nakręciła kobieta.

Działalność okołofilmowa

W 2011 roku Kędzierzawska wraz z Arturem Reinhartem zapoczątkowała roczną inicjatywę „Polska Światłoczuła”. W ramach tego projektu oboje przemierzali Polskę z kinem objazdowym, wizytując wsie i małe miejscowości oraz wyświetlając wyselekcjonowane filmy z projektora cyfrowego.

Życie prywatne

Jej pierwszym mężem był operator Piotr Mikucki, z którym miała jedną córkę Anielę Mikucką, śpiewaczkę i tancerkę flamenco.

Styl filmowy

Marcin Radomski umieszcza twórczość Doroty Kędzierzawskiej w obrębie osobnego kina autorskiego. Na jej styl filmowy znacząco wpłynęło kino radzieckie, szczególnie twórczość Andrieja Tarkowskiego, Wasilija Szukszyna, Nikity Michałkowa, Kiry Muratowej i Łarisy Szepitko. W centrum zainteresowań Doroty Kędzierzawskiej znajdują się problemy społeczne (poruszane jeszcze w jej etiudach studenckich): wykluczenie (mniejszość romska w Diabłach), samotność niechcianych lub zaniedbanych dzieci (Wrony, Jestem), aborcja (Nic), starość (Pora umierać) i przymusowa emigracja (Jutro będzie lepiej). Zdaniem Janiny Falkowskiej „bohaterowie filmów Kędzierzawskiej to bezsilne ofiary, które nie potrafią wyrazić swojego gniewu. Ich dosłowne i symboliczne milczenie świadczy o bezradności Polaków w czasach współczesnych”. Iwona Grodź i Robert Stefanowski twierdzą, że głównym tematem filmów Kędzierzawskiej jest dzieciństwo albo po prostu dziecko:

Dorośli są równoprawnymi lub pierwszoplanowymi bohaterami zasadniczo tylko w nielicznych filmach tej reżyserki. Są to albo ludzie dojrzali, którzy występują w roli rodziców lub opiekunów, np. Wrony, Nic, Jestem itp., albo chodzi o starzejącą się kobietę, która decyduje przepisać swój dom sierotom, np. Pora umierać.

To jednak dzieci i młodzież w filmach Kędzierzawskiej okazują się dojrzalsi emocjonalnie aniżeli dorośli, którzy albo zaniedbują swoje obowiązki rodzicielskie (Jestem), albo wręcz nieprzemyślanymi decyzjami pozostawiają swoich podopiecznych na pastwę losu (Nic). Ponadto reżyserka, tworząc swoje filmy, unika emocjonalnego przywiązania do swojej płci: „Pracując nad filmem, nigdy nie myślę o tym, że jestem kobietą”. Kędzierzawska przypominała, że „specyfikę twórczości dyktuje psychologia, fizjologia, natura […]. Fakt, że jestem kobietą, z pewnością wpływa na moje odczucia i emocje, nigdy natomiast taki punkt wyjścia nie determinował mojego myślenia o filmie”. Ewa Mazierska podejrzewała, że niechęć Kędzierzawskiej do przyznawania sobie kategorii „feministki” wynikała ze złych skojarzeń, jakie w Polsce powszechnie budzi myśl feministyczna.

Zdaniem Eweliny Wejbert-Wąsiewicz kino Kędzierzawskiej jest „konglomeratem realizmu i poetyki baśni”, a sama reżyserka – jedną z najważniejszych osobowości polskiego kina kobiecego. Radomski podkreśla, że twórczość Kędzierzawskiej opiera się na poetyce elips czasowych i zawieszenia, z powolnym kadrowaniem głównych postaci w scenach początkowych. Kino Kędzierzawskiej jest stylistycznie skromne; reżyserka „zdecydowanie odrzuca krzykliwość, bardziej ufa wrażliwości bliskiej symbolistom i impresjonistom”, w związku z tym Radomski porównuje jej twórczość do slow cinema. Sama zainteresowana twierdziła, że uważa „za niedopuszczalne wszelkie działania pod publiczność […]. Nie mogłabym robić filmu wbrew sobie, myśląc wyłącznie o pieniądzach. Chyba najważniejsze jest to, by mówić prawdziwie”.

Od czasu produkcji Wron stałym współpracownikiem Kędzierzawskiej był operator filmowy Artur Reinhart. Ewa Nawój z Culture.pl podkreślała, że „specyficzny styl filmów Kędzierzawskiej, która podejmując tematy charakterystyczne dla kina społecznie zaangażowanego, sięga po język bliski materii poetyckiej i daleki od realizmu, jest w dużej mierze zasługą operatora”. Filmy Kędzierzawskiej we współpracy z Reinhartem są oparte na minimalizmie treści i estetyzacji obrazu – głównego przekaźnika treści dzieł reżyserki.

Filmografia

Źródło

Rok	Tytuł	Reżyserka	Scenarzystka	Producentka	Montażystka	Uwagi
1982	Agnieszka					etiuda szkolna
1982	Jajko					etiuda szkolna
1985	Gucia					etiuda szkolna
1988	Koniec świata					film telewizyjny
1991	Diabły, diabły					film fabularny
1994	Wrony					film fabularny
1998	Nic					film fabularny
2005	Jestem					film fabularny
2007	Pora umierać					film fabularny
2010	Jutro będzie lepiej					film fabularny
2012	Inny świat					film dokumentalny
2020	Żużel					film fabularny; odpowiedzialna także za kostiumy i casting
2023	Sny pełne dymu					film fabularny

Nagrody

Źródło

Rok	Film	Festiwal	Wyróżnienie
1982	Agnieszka	Festiwal Etiud Studenckich w Łodzi	nagroda TPŁ
1983	Jajko		I nagroda
1984		Konfrontacje Etiud PWSFTviT i WRiTv UŚ	wyróżnienie w kategorii filmów fabularnych
1986		Towarzystwo Filmu Socjologicznego i Etnograficznego	II Nagroda
	Początek		II Nagroda
1989	Koniec świata	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Mannheim	Złoty Dukat
			wyróżnienie Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych
			nagroda FIPRESCI
1991	Diabły, diabły	Międzynarodowy Festiwal Filmowy dla Dzieci i Młodzieży w Bellinzonie	Grand Prix Miasta Bellizona
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy dla Młodzieży w Cannes	wyróżnienie Jury Młodzieżowego
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Jury
1994	Wrony		Nagroda Specjalna Jury
			Nagroda Publiczności
			Nagroda Dziennikarzy
			Don Kichot, Nagroda Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes	Coup de Coeur
		Międzynarodowy Festiwal Filmów Komediowych w Vevey	Charlie Chaplin
1995		Lubuskie Lato Filmowe	Dyplom Stowarzyszenia Filmowców Polskich
1996		Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!”	Złote Koziołki
			Poznańskie Koziołki za reżyserię
			Poznańskie Koziołki dla najlepszego filmu aktorskiego
			Nagroda CIFEJ
1998	Nic	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Specjalna Jury
			Nagroda Dziennikarzy
1999		Festiwal Filmowy w Denver	Nagroda im. Krzysztofa Kieślowskiego
		Lubuskie Lato Filmowe	Brązowe Grono
		Polskie Nagrody Filmowe	Orzeł za najlepszą reżyserię
		Tygodnik „Polityka”	Paszport „Polityki”
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Soczi	nagroda specjalna jury
			nagroda FIPRESCI
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Grand Prix
2005	Jestem	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Publiczności
		Klubu Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich	Syrenka Warszawska
2006		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Nagroda Specjalna Jury w sekcji „Kinderfilmfest”
2007		Festiwal Filmowy „Free Zone” w Belgradzie	Nagroda Publiczności
	Pora umierać	Festiwal Filmów Optymistycznych „Multimedia Happy End”	Grand Prix „Złota Ryba”
		Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złoty Klakier
			Nagroda Prezesa Zarządu Telewizji Polskiej
			Nagroda Dziennikarzy
2008		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Leeds	Nagroda Publiczności
		The New York Polish Film Festival	Nagroda Specjalna
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San Francisco	Nagroda Chrisa Holtera
		Festiwal Reżyserii Filmowej w Świdnicy	Nagroda im. Wojciecha Jerzego Hasa
		Tarnowska Nagroda Filmowa	Grand Prix
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Trieście	Wyróżnienie Specjalne
			Nagroda Publiczności
	Jestem	Międzynarodowy Festiwal Dziecięcych Filmów i Programów Telewizyjnych w Tajwanie	Nagroda dla Najlepszego Pełnometrażowego Filmu Fabularnego
2009	Pora umierać	International Female Film Festival w Malmö	Nagroda Główna
			Nagroda Publiczności
2011	Jutro będzie lepiej	Międzynarodowy Festiwal Filmów dla Dzieci i Młodzieży „Olimpia”	Nagroda Jury Dziecięcego dla najlepszego filmu fabularnego
			Nagroda dla najlepszego filmu fabularnego
		Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie	Nagroda Peace Film
			Nagroda dla najlepszego filmu w sekcji „Grand Prix Deutsches Kinderhilfswerk”
		Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!”	Wyróżnienie Jury
			Specjalne Wyróżnienie Jury
		Festiwal Reżyserii Filmowej w Świdnicy	Nagroda Specjalna
2012		Festiwal Filmów Polskich „Wisła” w Moskwie	Nagroda Publiczności
2014	Inny świat	Polskie Nagrody Filmowe	Orzeł za najlepszy film dokumentalny

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2014).
• Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2014).

Bibliografia

• KarolinaK. Dzieniszewska KarolinaK., Poetycki realizm dziecięcego świata, czyli małe tragedie w szkolnych etiudach Doroty Kędzierzawskiej, „Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication”, 21 (30), 2017, s. 194–202 [dostęp 2024-11-25] .
• JaninaJ. Falkowska JaninaJ., Agnieszka Holland, Barbara Sass and Dorota Kędzierzawska in the World of Male Polish Filmmaking, [w:] JacquelineJ. Levitin, JudithJ. Plessis, ValerieV. Raoul (red.), Women Filmmakers, Routledge, 2003, s. 167-179, DOI: 10.4324/9780203819418, ISBN 978-1-136-74306-1  (ang.).
• Paweł T.P.T. Felis Paweł T.P.T., Inny świat, „Gazeta Wyborcza”, 11 maja 2013 [dostęp 2022-05-05]  (pol.).
• IwonaI. Grodź IwonaI., RobertR. Stefanowski RobertR., Sztuka jako narzędzie socjoterapii. Na przykładzie wybranych filmów Doroty Kędzierzawskiej, „Journal socioterapie”, 4 (1), 2018, s. 24–36 .
• BarbaraB. Hollender BarbaraB., Czarno-biały film o godności [online], Rzeczpospolita, 18 października 2007 [dostęp 2021-08-15] .
• GabrielG. Krawczyk GabrielG., Życie to nie bajka – Recenzja filmu Żużel (2020) [online], Filmweb, 2020 [dostęp 2022-05-05]  (pol.).
• EwaE. Mazierska EwaE., Devils, Crows, Women: The Cinema of Dorota Kędzierzawska, „Canadian Slavonic Papers”, 43 (4), 2001, s. 495–509, DOI: 10.1080/00085006.2001.11092291 [dostęp 2022-05-05] .
• ZdzisławZ. Pietrasik ZdzisławZ., Recenzja filmu: „Pora umierać”, reż. Dorota Kędzierzawska [online], Polityka, 20 października 2007 [dostęp 2021-08-14] .
• MagdalenaM. Podsiadło MagdalenaM., Filmy reżyserek generacji lat 60. i 70. Wobec kina Krzysztofa Kieślowskiego, „Kwartalnik Filmowy” (103), 2018, s. 91–104 [dostęp 2022-05-05] .
• MałgorzataM. Radkiewicz MałgorzataM., Dom jako „materia w procesie” w projektach artystycznych i filmowych, „Kwartalnik Filmowy” (110), 2020, s. 62–78, ISSN 0452-9502 [dostęp 2021-08-14] .
• MarcinM. Radomski MarcinM., Inny świat? Kino autorskie Doroty Kędzierzawskiej, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi, 2023, ISBN 83-67397-12-6  (pol.).
• MonikaM. Talarczyk-Gubała MonikaM., Reżyserki na indeksie. Historia kina kobiet w Europie Środkowej w Wschodniej, „Porównania”, nr 8, 2011, s. 73–83 [dostęp 2022-05-05] .
• EwelinaE. Wejbert-Wąsiewicz EwelinaE., Transformacje w sztuce polskiej po 1989: Filmy kobiet. Zmiany, zwroty i „szklany sufit” w kinematografii polskiej przed i po 1989 roku, „Sztuka i Dokumentacja” (13), 2015, s. 47–59 [dostęp 2022-05-05] .
• JanuszJ. Wróblewski JanuszJ., Recenzja filmu: „Jutro będzie lepiej”, reż. Dorota Kędzierzawska [online], Polityka, 18 listopada 2011 [dostęp 2022-05-05]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Dorota Kędzierzawska w bazie Filmweb
• Dorota Kędzierzawska w bazie filmpolski.pl
• Dorota Kędzierzawska w bazie Akademii Polskiego Filmu