Dziećmorowice (Czechy)

Dziećmorowice
Dětmarovice
	gmina
	; Kościół w św. Marii Magdaleny w Dziećmorowicach
Herb	Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Powiat	Karwina
Kraina	Śląsk
Starosta	Ladislav Rosman
Powierzchnia	13,76 km²
Populacja (2018); • liczba ludności	; 4227
• gęstość	294,91 os./km²
Kod pocztowy	735 71
	Szczegółowy podział administracyjny
Liczba obrębów ewidencyjnych	2
Liczba części gminy	2
Liczba gmin katastralnych	2
	Położenie na mapie Czech Dziećmorowice
	Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Dziećmorowice
	49°53′N 18°28′E/49,886667 18,462222
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Dziećmorowice (cz. ^ⓘDětmarovice, niem. Dittmarsdorf) – wieś gminna i gmina w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina w Czechach, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Przez miejscowość przepływa rzeka Olza.

Podział administracyjny

Gmina Dziećmorowice składa się z dwóch części i gmin katastralnych:

Dziećmorowice – o powierzchni 1198,14 ha^[2] (87,1% obszaru całej gminy). W 2001 mieszkało tu 3540 z 3783 osób zamieszkujących całą gminę^[3].
Koukolná (niem. Konkolna, pol. Kąkolna) – położona w południowo-wschodniej części gminy nad rzeką Olzą, ma powierzchnię 177,92 ha^[4] (12,9% obszaru gminy). W 2001 mieszkały tu 243 osoby^[3].

Geografia

Gmina położona jest w północno-wschodniej części powiatu Karwina. Na zachodzie sąsiaduje z Lutynią Dolną, na południowym zachodzie z Orłową (Lutynią), na południu z Dąbrową. Kąkolna położona w południowo-wschodniej części gminy na południu i wschodzie sąsiaduje z Karwiną (Starym Miastem). Przez Kąkolną od strony południowej południkowo przepływa rzeka Olza, która dalej na północ oddziela Dziećmorowice od Zawady w gminie Piotrowice koło Karwiny. Następnie Olza skręca w kierunku zachodnim i stanowi północną granicę gminy z powiatem wodzisławskim w Polsce.

Ludność

W 2001 roku największą mniejszość stanowili Słowacy (3,1%), następnie Polacy (2,9%), Morawianie (1,1%) i Ślązacy (0,8%). Osoby wierzące stanowiły 40,4% populacji, z czego 85,3% to byli katolicy^[5].

Historia

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Dithmari villa sunt triginta octo mansi^[6]^[7]^[8]. Zapis ten oznaczał, że wieś posiadała 38 łanów mniejszych. Jej powstanie wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Miejscową parafię katolicką pw. św. Marii Magdaleny założono jeszcze w XIV lub w pierwszej połowie XV wieku^[9] i po raz pierwszy wzmiankowano w sprawozdaniu z poboru świętopietrza sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 jako jedną z 51 w archiprezbiteracie cieszyńskim (pod nazwą Ditmari villa)^[10].

W 1792 wieś została zakupiona przez przedstawiciela wpływowego rodu Larisch-Mönich, którzy władali nią aż do 1927 roku. W opisie Śląska Cieszyńskiego autorstwa Reginalda Kneifla z 1804 Dittmansdorf, pohlnisch Dietmarowicze miało 99 domów i 573 mieszkańców posługujących się śląsko-polskim językiem^[11]. Jako polski język mieszkańców parafii niemiecko-lutyńskiej określił natomiast szematyzm z 1847 roku. Po zniesieniu poddaństwa miejscowość stanowiła wraz z Kąkolną gminę na Śląsku Austriackim, w powiecie sądowym Frysztat, najpierw w powiecie cieszyńskim, potem w samodzielnym powiecie politycznym Frysztat. W 1869 Dziećmorowice i Kąkolna liczyły kolejno 1208 i 172 mieszkańców. 1863 do miejscowości przybył czeski ksiądz Filip Quitta, urodzony w Lipníku nad Bečvou, który przyczynił się do wzniesienia w latach 1869–1870 w miejscowości nowego kościoła w stylu neoromańskim, siedziby nowej samodzielnej parafii, na której czele ks. Quitta stał do 1889 roku, kiedy to przeniósł się do Karwiny^[12]. W tym czasie miejscowość stała się jednym z najsilniejszych ośrodków czeskiego ruchu narodowego w okolicy. W czterech ostatnich spisach ludności Austro-Węgier liczba deklaracji deklarowanego języka potocznego polskiego często zmieniała się. W 1880 było to 13,9%, 34,6% w 1890, w 1900 roku było to 86,7%, a w 1910 21,8%^[13]. W 1910 Dziećmorowice i Kąkolna miały łącznie 3453 mieszkańców, a w samych Dziećmorowicach 3144, z czego 3103 było zameldowanych na stałe, 2405 (77,5%) było czesko-, 661 (21,3) polsko- a 37 (1,2%) niemieckojęzycznymi, 3082 (98%) było katolikami, 10 (0,3%) ewangelikami, 9 (0,3%) kalwinistami, 28 (0,9%) wyznawcami judaizmu a 15 osób było innej religii lub wyznania. W Kąkolnej zaś mieszkało 309 osób (290 zameldowanych), 211 (72,8%) było czesko- a 79 (27,2%) polskojęzycznymi, 306 (99%) było katolikami a 3 przedstawicielami religii żydowskiej^[14]. Pod względem politycznym miejscowość była zdominowana przez socjalistów. W 1905 otwarto budynek Domu Robotniczego, jedynego w swoim rodzaju na Śląsku Cieszyńskim. W pierwszych powszechnych wyborach do parlamentu wiedeńskiego w latach 1907 i 1911 dwukrotnie wygrał tu ze znaczną przewagą nad konkurentami Tadeusz Reger^[15]^[16].

Pomimo tego w pierwszych powszechnych wyborach do parlamentu wiedeńskiego w latach 1907 i 1911 dwukrotnie wygrał tu polski socjalista Tadeusz Reger, w 1911 również przeciwko kandydatowi czeskich socjalistów Gardowskiemu (który otrzymał tu jedynie ok. 20% głosów)^[15]^[16].

Ludność polskojęzyczna stanowiła 89,6% większość w Lutyni Niemieckiej położonej na zachód od Dziećmorowic, 95,5% w Lutyni Polskiej na południowym zachodzie i Starym Mieście na południowym wschodzie, a w Zawadzie za Olzą na wschodzie 95,2%. Jedynie w położonej na południu Dąbrowie większość ta liczyła mniej, 62,8%, zaś język czeski zadeklarowany był tam przez 34,7% osób. W trakcie czechosłowacko-polskiego konfliktu granicznego o Śląsk Cieszyński, przez krótki czas Dziećmorowice stanowiły eksklawę administracji czechosłowackiej, jednak jeszcze w 1920 roku cała okolica znalazła się w granicach Czechosłowacji. W październiku 1938 miejscowość została wraz z Zaolziem zaanektowana przez Polskę a podczas II wojny światowej przez nazistowskie Niemcy. Po wojnie weszła w skład Czechosłowacji.

Elektrownia

Osobny artykuł: Elektrownia w Dziećmorowicach.

W latach 1971–1976 w północnej części gminy, pomiędzy linią kolejową a Olzą, wybudowano elektrownię, Jest największą elektrownią w Czechach zasilaną węglem kamiennym. W roku 1998 zainstalowano filtry przeciw zanieczyszczaniu powietrza. Elektrownia została posadowiona w zakolu rzeki Olzy tuż nad granicą z Polską.

Widok na elektrownię
Widok od strony dworca kolejowego

Turystyka i zabytki

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe: 10, 6257 i 6258.

Najważniejszym zabytkiem jest zbudowany w latach 1869–1870 rzymskokatolicki kościół pw. św. Marii Magdaleny.

Komunikacja

Przez Dziećmorowice przebiega linia kolejowa Bohumín – Čadca.

Zobacz też

Stacja kolejowa w Dziećmorowicach

Przypisy

↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).
↑ Informace o katastrálním území Dětmarovice. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
↑ ^a ^b Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869 – 2005 – 1. díl. 20 sierpnia 2008. s. 718-719. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
↑ Informace o katastrálním území Koukolná. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).
↑ Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-10-05]. (cz.).
↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].
↑ H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.
↑ I. Panic, 2010, s. 414
↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369-372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).
↑ Reginald Kneifel: Topographie des kaiserl. Königl. Antheils von Schlesien. Beschaffenheit und Verfassung, insbesondere des Herzogtums Teschen, Fürstentums Bielitz und der freien Minder-Standesherrschaften Friedeck, Freystadt, Deutschleuten, Roy, Reichenwaldau und Oderberg. T. 1. Cz. 2. Brünn: Joseph Georg Traßler, 1804, s. 172. (niem.).
↑ Kronika obce Dětmařovice, 2005, s. 138/05, (cz.)
↑ Kazimierz Piątkowski: Stosunki narodowościowe w Księstwie Cieszyńskiem. Cieszyn: Macierz Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, 1918, s. 273, 290. (pol.).
↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau 1912.
↑ ^a ^b Niechaj mówią cyfry!. „Poseł Związku śląskich katolików”. XXXIV, s. 9, 1908. Cieszyn: Związek Śląskich Katolików. [dostęp 2018-12-22].
↑ ^a ^b Zwycięstwo!. „Robotnik Śląski”. 24, s. 2, 16 czerwca 1911. Cieszyn: Związek Śląskich Katolików. [dostęp 2018-12-22].

Linki zewnętrzne

Dziećmorowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 269 .

[1] Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).

[2] Informace o katastrálním území Dětmarovice. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).

[historyczne_statystyki-3] Český statistický úřad: Historický lexikon obcí ČR 1869 – 2005 – 1. díl. 20 sierpnia 2008. s. 718-719. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).

[4] Informace o katastrálním území Koukolná. [dostęp 2010-10-03]. (cz.).

[5] Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-10-05]. (cz.).

[6] Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.

[7] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (online). [w:] www.dokumentyslaska.pl [on-line]. [dostęp 2013-07-22].

[8] H. Markgraf, J. W. Schulte: Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. Breslau: Josef Max & Comp., 1889.

[9] I. Panic, 2010, s. 414

[10] Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369-372, 1893. Breslau: H. Markgraf. (niem.).

[11] Reginald Kneifel: Topographie des kaiserl. Königl. Antheils von Schlesien. Beschaffenheit und Verfassung, insbesondere des Herzogtums Teschen, Fürstentums Bielitz und der freien Minder-Standesherrschaften Friedeck, Freystadt, Deutschleuten, Roy, Reichenwaldau und Oderberg. T. 1. Cz. 2. Brünn: Joseph Georg Traßler, 1804, s. 172. (niem.).

[12] Kronika obce Dětmařovice, 2005, s. 138/05, (cz.)

[13] Kazimierz Piątkowski: Stosunki narodowościowe w Księstwie Cieszyńskiem. Cieszyn: Macierz Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, 1918, s. 273, 290. (pol.).

[14] Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau 1912.

[autonazwa1-15] Niechaj mówią cyfry!. „Poseł Związku śląskich katolików”. XXXIV, s. 9, 1908. Cieszyn: Związek Śląskich Katolików. [dostęp 2018-12-22].

[autonazwa2-16] Zwycięstwo!. „Robotnik Śląski”. 24, s. 2, 16 czerwca 1911. Cieszyn: Związek Śląskich Katolików. [dostęp 2018-12-22].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]