Edward Dembowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Kbigeo (dyskusja | edycje) o 14:31, 8 kwi 2023. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Edward Dembowski
{{{alt grafiki}}}
Późniejsza podobizna z dagerotypu[1]
Data i miejsce urodzenia

31 maja 1822
Klementowice

Data i miejsce śmierci

27 lutego 1846
Podgórze

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Edward Dembowski na czele procesji z 27 lutego 1846 na akwaforcie Józefa Bohdana Dziekońskiego
Edward Dembowski, podobizna wykonana z dagerotypu[2]
Płyta nagrobna grobu Edwarda Dembowskiego
Grób Edwarda Dembowskiego na starym cmentarzu Podgórskim w Krakowie
Grób Edwarda Dembowskiego na starym cmentarzu Podgórskim w Krakowie
Popiersie Edwarda Dembowskiego w Krakowie

Edward Dembowski (ur. 31 maja 1822[3], zm. 27 lutego 1846) – polski działacz lewicy niepodległościowej (Związek Narodu Polskiego), filozof, krytyk literacki, publicysta, pisarz i organizator powstania krakowskiego w 1846.

Życiorys

Był synem Julii z Kochanowskich i konserwatywnego kasztelana – wojewody Królestwa Polskiego Leona Dembowskiego. Z racji szlacheckiego pochodzenia, kontrastującego z radykalnymi poglądami społecznymi, nazywano go „czerwonym kasztelanicem”. W czasie studiów znajdował się pod wpływem Hegla i utopijnych socjalistów francuskich.

W 1841 zadebiutował w warszawskim „Czasie” rozprawą Filozoficzność i Pani Ziemięcka. W latach 1842–1843 wydawał w Warszawie „Przegląd Naukowy”, pismo młodej, niepodległościowej inteligencji, jedno z ważniejszych czasopism tamtego czasu. Kilka znaczących rozpraw opublikował w poznańskim „Roku” (O dramacie w dzisiejszym piśmiennictwie polskim, Kilka słów o pojęciu poezji, Kilka myśli o eklektyzmie). Finansował też almanach młodych pisarzy Jaskułka.

Organizator nieudanego powstania krakowskiego, które wybuchło w lutym 1846 roku w Krakowie i okolicach. Formalnie pełnił funkcję sekretarza dyktatora Jana Tyssowskiego, w praktyce stał się faktycznym przywódcą ruchu. Zginął 27 lutego 1846 roku, gdy wojska austriackie ostrzelały procesję patriotyczną w Podgórzu, której przewodził. Pochowany został na starym cmentarzu Podgórskim w Krakowie. Jego grób, jako jeden z niewielu na tym cmentarzu, wciąż otoczony jest stałą opieką. Po śmierci Dembowskiego przez pewien czas krążyły pogłoski, jakoby nie zginął i widywano go rzekomo w różnych częściach kraju oraz za granicą.

Żoną Dembowskiego była Aniela z Chłędowskich (1824–1902), córka znanego bibliografa i wydawcy – Adama Tomasza Chłędowskiego. Z tego małżeństwa, zawartego jesienią 1841 roku, na świat przyszło troje dzieci: Julia (żona adwokata Aleksandra Karpińskiego), Edward i Czesław.

Poglądy

Na kształtowanie się światopoglądu Dembowskiego wywarły wpływ idee Joachima Lelewela[4]. Dembowski w swojej krytyce używał do analizy i oceny zjawisk artystycznych kryteriów ideowo-politycznych, jak postęp, wsteczność. Kryteria estetyczne łączyły się dla niego z określonymi postawami ideologicznymi. W sferze ideologicznej przeciwstawiał się konserwatywnym poglądom Michała Grabowskiego i Henryka Rzewuskiego. Był też przeciwnikiem umiarkowanych, liberalnych postaw, reprezentowanych np. przez „Bibliotekę Warszawską”. Krytycznie podchodził do eklektyzmu, częstego w kulturze umysłowej lat 40. XIX w., estetyzmu, uznawanego za wsteczny (Listy Józefa Kremera), zainteresowania przeszłością i jej gloryfikacji (twórczość Kraszewskiego), poematów lirycznych, będących jedynie ekspresją jednostkowych uczuć. Przeciwstawiał się więc zarówno postawom konserwatywnym, jak i mistycznym prądom romantyzmu. W ich miejsce proponował praktyczną i aktywną działalność, zgodną z dążeniami ludu.

Cenił poezję zaangażowaną, buntowniczą, wzywającą do czynu i bliską ludowi. Takich motywów dopatrywał się w twórczości Romana Zmorskiego, Włodzimierza Wolskiego i Narcyzy Żmichowskiej. Ważną rolę przyznawał dramatowi, który, jego zdaniem, dobrze nadawał się do wyrażania idei postępowych poprzez uwidacznianie ścierania się racji światopoglądowych. Optował za dramatem idei czy też politycznym. Z tego powodu cenił Nie-boską komedię Zygmunta Krasińskiego, której poświęcił analizę.

Upamiętnienia

Literatura

  • Władysław Anczyc w 1848 roku opublikował wiersz o Edwardzie Dembowskim pt. Emisariusz[5].
  • Wisława Szymborska opublikowała wiersz pt. List Edwarda Dembowskiego do ojca[6][7], wydany później w tomiku poezji Pytania zadawane sobie.

Filmy

Szkoły

Ulice

Pomniki i tablice pamiątkowe

  • Pomnik Edwarda Dembowskiego na Placu Lasoty w Krakowie
  • Pomnik na starym cmentarzu Podgórskim w Krakowie (pomnik nagrobny stoi obok mogiły 20 powstańców poległych wraz z Dembowskim 27 lutego 1846 r. w Podgórzu)[15].

Inne

Przypisy

  1. ↑ tamże
  2. ↑ Limanowski B, Historja ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846 r., Kraków, 1913
  3. ↑ Leszek Syklulski - "Edward Dembowski (1822-1846). Biografia polityczna", s. 37. Autor podaje sygnaturę aktu urodzenia odnalezionego w Archiwum Państwowym m.st. Warszawy.
  4. ↑ Narski 1969 ↓, s. 379.
  5. ↑ „Emisariusz” – wiersz o Edwardzie Dembowskim. polona.pl. [dostęp 2019-02-06].
  6. ↑ List Edwarda Dembowskiego do ojca, „Życie Literackie” nr 26 z 1953 r., s.4 (PZS)
  7. ↑ Bibliografia - Wisława Szymborska - Fundacja Wisławy Szymborskiej [online], szymborska.org.pl [dostęp 2019-02-06].
  8. ↑ I Liceum Ogólnokształcące Dwujęzyczne w Gliwicach. [dostęp 2020-10-31]. (pol.).
  9. ↑ strona szkoły podstawowej nr 109 we Wrocławiu. [dostęp 2020-10-31]. (pol.).
  10. ↑ Szkoła Podstawowa nr 109 we Wrocławiu. Fotopolska. [dostęp 2020-10-31]. (pol.).
  11. ↑ Szkoła Podstawowa nr 66 w Krakowie. BIuletyn Informacji Publicznej. [dostęp 2020-10-31]. (pol.).
  12. ↑ Strona szkoły podstawowej w Kierlikówce. [dostęp 2020-10-31]. (pol.).
  13. ↑ I Liceum Ogólnokształcące im. Edwarda Dembowskiego w Zielonej Górze. oficjalna strona [dostęp 2021-02-17]
  14. ↑ Patron. PCKZiU Wieliczka. [dostęp 2022-02-28].
  15. ↑ Zniszczenia grobu Edwarda Dembowskiego (1822-1846) na Starym Cmentarzu Podgórskim w Krakowie. Gość krakowski. [dostęp 2020-10-31]. (pol.).

Bibliografia

  • Igor Narski: Polscy myśliciele końca XVIII w. — pierwszej połowy XIX w.. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 378–381. (pol.).
  • Leszek Sykulski: Edward Dembowski (1822-1846). Biografia polityczna. Toruń: Wydawnictwo Naukowe GRADO, 2006. ISBN 83-89588-59-5.
  • Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 3. Literatura krajowa w okresie romantyzmu:1831-1863.T.2/ red
  • Stefan Wolski: Ballada rycerska. Powieść historyczna. Lublin: 1977. ISBN 978-83-60660-93-5.
  • Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII - 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 573, 579–581, 662, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Edward_Dembowski&oldid=70071938”