Géza Lakatos

Géza Lakatos
Pełne imię i nazwisko	Géza Lakatos de Csíkszentsimon
Data i miejsce urodzenia	30 kwietnia 1890 ; Budapeszt
Data i miejsce śmierci	21 maja 1967 ; Adelaide
	43. Premier Węgier (14. premier Królestwa Węgier)
Okres	od 29 sierpnia 1944; do 15 października 1944
Poprzednik	Döme Sztójay
Następca	Ferenc Szálasi
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Géza Lakatos de Csíkszentsimon (ur. 30 kwietnia 1890 w Budapeszcie, zm. 21 maja 1967 w Adelaide) – węgierski generał i polityk.

Życiorys

Wojskowy

W 1910 ukończył Akademię Wojskową Cesarzowej Ludwiki (Ludovika-Akadémia). Już na początku wojny we wrześniu 1914 zginął jego brat-bliźniak Kálmán, z którym razem zaciągnęli się do wojska. Lakatos ranny na froncie wschodnim podczas I wojny światowej został skierowany do pracy sztabowej. Po wojnie wykładał w Ludovice, potem pracował w ministerstwie obrony. W 1925 odznaczono go Orderem Vitéza^[1]. Od 1928 do 1931 był attaché wojskowym w ambasadzie w Pradze. W 1941 awansował do stopnia generała broni, dwa lata potem generała armii^[1].

1 maja 1943 objął dowództwo węgierskich oddziałów okupacyjnych na froncie wschodnim, następnie od 5 sierpnia 1943 do 1 kwietnia 1944 dowodził węgierską 2. Armią, spustoszoną klęską pod Woroneżem i Pawłowskiem nad Donem^[2], następnie od 1 kwietnia do 15 maja 1944 był dowódcą 1. Armii. 24 maja 1944 otrzymał od Adolfa Hitlera Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego za dowodzenie w walkach pod Nadwórną i Kołomyją z Armią Czerwoną.

Premier

Po obaleniu na polecenie regenta Miklósa Horthyego proniemieckiego rządu Döme Sztójaya, od 29 sierpnia do 15 października 1944 sprawował funkcję premiera Węgier. Wstrzymał deportacje Żydów węgierskich do Auschwitz-Birkenau, rozpoczęte po wkroczeniu Wehrmachtu i SS na Węgry w marcu 1944 (Operacja Margarethe)(inne języki), a nawet wydalił z Węgier kierującego akcją Adolfa Eichmanna^[1]. Podjął rozpoczęte przez premiera Miklósa Kállaya, i przerwane po okupacji Węgier przez Niemców, rozmowy z aliantami zachodnimi o wycofaniu Węgier z wojny po stronie III Rzeszy i przejściu na stronę koalicji antyhitlerowskiej, a później na żądanie aliantów zachodnich rozmowy z ZSRR o zawieszeniu broni. Stracił urząd po obaleniu przez Niemców Miklósa Horthyego i przekazaniu przez Hitlera władzy na Węgrzech strzałokrzyżowcom.

Osobne artykuły: Operacja Mickey Mouse i Operacja Panzerfaust.

Schyłek wojny i okres powojenny

Do końca wojny pozostał w areszcie domowym strzałokrzyżowców w Tihany na północnym brzegu Balatonu, następnie w Győrze i Sopronie^[3]. Od 1 kwietnia 1945 do 29 stycznia 1946 był internowany w Kiskőrös przez Sowietów^[4]. Uwolniono go po interwencji premiera Ferenca Nagya^[3]. Wiosną 1949 odebrano mu emeryturę. Z przyjaciółmi w podobnej sytuacji podjął się malowania jedwabnych chust, a córka ilustrowała książki. 20 czerwca 1951 w ramach komunistycznych prześladowań członków przedwojennych elit wysiedlono ich z Budapesztu na wieś do komitatu Hajdú przy granicy z Rumunią. Wraz z córką i synem pracował tam ciężko na roli w regionie Hortobágy. Gdy zachorował na chorobę wrzodową żołądka, lekarze szpitalni ostrzegli go przed dalszą pracą fizyczną i wydali odpowiednie zaświadczenia, dzięki czemu uzyskał zgodę milicji na zmianę zajęcia. Zaczął zarabiać ucząc rysunku i malarstwa, malując także jedwabne szale, chusteczki, święte obrazki, zakładki do modlitewników i pocztówki^[3].

W 1953 nowy premier Imre Nagy zawiesił przepisy o wysiedlaniu na wieś i Lakatos zamieszkał w Érd pod Budapesztem, w dalszym ciągu utrzymując się z malowania na jedwabiu i świątecznych pocztówek^[4]^[3], potem mógł wrócić do stolicy. Po stłumieniu przez Armię Radziecką powstania węgierskiego w 1956 jego dzieci udały się na emigrację. W 1965 Lakatos wyjechał do Australii, korzystając z pozwolenia na odwiedziny mieszkającej tam od 1957 córki. Zmarł na udar mózgu dwa lata później^[4]^[3].

W 1981 opublikowano jego wspomnienia Ahogyan én láttam. Visszaemlékezések (pol. Tak jak to widziałem. Wspomnienia)^[a].

Odznaczenia

Order Vitéza, 1925
Krzyż Żelazny, 1914, druga i pierwsza klasa; odnowienie 1939
Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego, 24 maja 1944
Order Zasługi (Magyar Érdemkereszt)
Order Korony Żelaznej
Medal Zasługi Wojskowej Signum Laudis
Krzyż Zasługi Wojskowej^[4]

Uwagi

↑ Géza Lakatos: Ahogyan én láttam (Visszaemlékezések), München: Aurora Kiadó, 1981. ISBN 978-963-07-5406-4
Géza Lakatos: As I saw it: the tragedy of Hungary. Universe Publishing, Englewood (New Jersey) 1993. ISBN 978-0-935484-16-8.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c János Fercsey: vitéz lófő csíkszentsimoni Lakatos Géza. vitezirend.co.hu. [dostęp 2016-09-12]. (węg.).
↑ Peter Gosztony, Das Stalingrad der Ungarn, „Die Zeit”. Jg. 48, Nr. 2, 1993, ISSN 0044-2070, s. 62.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Tibor Temesvári: Lakatos Géza miniszterelnök kalvariaja. histriamozaik.atw.hu. [dostęp 2016-09-13]. (węg.).
↑ ^a ^b ^c ^d Attilla Ótott Kovács: Die ungarischen Inhaber des Ritterkreuzes des Eisernen Kreuzes. Scherzers Militaer-Verlag, 2006, s. 69–70. ISBN 978-3-938845-02-8.

Bibliografia, literatura

Wacław Felczak, Historia Węgier Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983, ISBN 83-04-01028-3.

[takjak-5] Géza Lakatos: Ahogyan én láttam (Visszaemlékezések), München: Aurora Kiadó, 1981. ISBN 978-963-07-5406-4
Géza Lakatos: As I saw it: the tragedy of Hungary. Universe Publishing, Englewood (New Jersey) 1993. ISBN 978-0-935484-16-8.

[vitez-1] János Fercsey: vitéz lófő csíkszentsimoni Lakatos Géza. vitezirend.co.hu. [dostęp 2016-09-12]. (węg.).

[2] Peter Gosztony, Das Stalingrad der Ungarn, „Die Zeit”. Jg. 48, Nr. 2, 1993, ISSN 0044-2070, s. 62.

[histmoza-3] Tibor Temesvári: Lakatos Géza miniszterelnök kalvariaja. histriamozaik.atw.hu. [dostęp 2016-09-13]. (węg.).

[kov-4] Attilla Ótott Kovács: Die ungarischen Inhaber des Ritterkreuzes des Eisernen Kreuzes. Scherzers Militaer-Verlag, 2006, s. 69–70. ISBN 978-3-938845-02-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

Rząd Rewolucyjny (1848-1849)	Lajos Batthyány (1848) Lajos Kossuth (1848–1849) Bertalan Szemere (1849)
Królestwo Węgier (1867-1918)	Gyula Andrássy (1867–1871) Menyhért Lónyay (1871–1872) József Szlávy (1872–1874) István Bittó (1874–1875) Béla Wenckheim (1875) Kálmán Tisza (1875–1890) Gyula Szapáry (1890–1892) Sándor Wekerle (1892–1895) Dezső Bánffy (1895–1899) Kálmán Széll (1899–1903) Károly Khuen-Héderváry (1903) István Tisza (1903–1905) Géza Fejérváry (1905–1906) Sándor Wekerle (1906–1910) Károly Khuen-Héderváry (1910–1912) László Lukács (1912–1913) István Tisza (1913–1917) Móric Esterházy (1917) Sándor Wekerle (1917–1918) János Hadik (1918) Mihály Károlyi (1918)
Węgierska Republika Ludowa (1918-1919) Węgierska Republika Rad (1919) Rządy kontrrewolucyjne (1919)	Mihály Károlyi (1918–1919) Dénes Berinkey (1919) Sándor Garbai (1919) Gyula Károlyi (1919) Dezső Pattanyús-Ábrahám (1919)
Węgierska Republika Ludowa (1919-1920)	Gyula Peidl (1919) István Friedrich (1919) Károly Huszár (1919–1920)
Królestwo Węgier (1920-1946)	Sándor Simonyi-Semadam (1920) Pál Teleki (1920–1921) István Bethlen (1921–1931) Gyula Károlyi (1931–1932) Gyula Gömbös (1932–1936) Kálmán Darányi (1936–1938) Béla Imrédy (1938–1939) Pál Teleki (1939–1941) László Bárdossy (1941–1942) Miklós Kállay (1942–1944) Döme Sztójay (1944) Géza Lakatos (1944) Ferenc Szálasi (1944–1945) Béla Miklós (1944–1945) Zoltán Tildy (1945–1946)
Republika Węgierska (1946-1949)	Ferenc Nagy (1946–1947) Lajos Dinnyés (1947–1948) István Dobi (1948–1949)
Węgierska Republika Ludowa (1949-1989)	István Dobi (1949–1952) Mátyás Rákosi (1952–1953) Imre Nagy (1953–1955) András Hegedüs (1955–1956) Imre Nagy (1956) János Kádár (1956–1958) Ferenc Münnich (1958–1961) János Kádár (1961–1965) Gyula Kállai (1965–1967) Jenő Fock (1967–1975) György Lázár (1975–1987) Károly Grósz (1987–1988) Miklós Németh (1988–1989)
Republika Węgierska (1989-2012) Węgry (od 2012)	Miklós Németh (1989–1990) József Antall (1990–1993) Péter Boross (1993–1994) Gyula Horn (1994–1998) Viktor Orbán (1998–2002) Péter Medgyessy (2002–2004) Ferenc Gyurcsány (2004–2009) Gordon Bajnai (2009–2010) Viktor Orbán (od 2010)