Gävle

Gävle
Państwo	Szwecja
Region	Gävleborg
Gmina	Gävle
Prawa miejskie	1419
Powierzchnia	40,59 km²
Populacja (2018); • liczba ludności; • gęstość	; 76 886; 1894 os./km²
Nr kierunkowy	+ 46 26
Kod pocztowy	80x xx
	Położenie na mapie Gävleborgu Gävle
	Położenie na mapie Szwecji Gävle
	60°40′N 17°10′E/60,666667 17,166667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Gävle – miasto w Szwecji nad Zatoką Botnicką. Siedziba władz administracyjnych gminy Gävle w regionie Gävleborg. Około 68 700 mieszkańców^[3]. Prawa miejskie uzyskało w 1419 r i jest najstarszym miastem Norrland.

Gävle jest starym miastem przemysłowym, które dziś jest czasem kojarzone z fabryką o nazwie marki kawy Gevalia, która jest łacińską nazwą miasta. Slogan miasta brzmi „Witajcie na pokładzie” (szw. „Välkommen ombord”). Gävle posiada swoją własną morską stację ratunkową.

Ludność

Gmina Gävle liczy 96 170 mieszkańców. Szacuje się, że żyją tu przedstawiciele ok. 160 narodowości. Liczba ludności według oficjalnego języka kraju urodzenia wygląda następująco:

szwedzki – 84 775
fiński – 1538
arabski/kurdyjski – 1260
angielski – 863
somalijski – 805
arabski – 788
hiszpański – 737
perski – 614
turecki – 498
chiński (mandaryński) – 465
tajski – 457
polski – 271
niemiecki – 268
norweski – 266
rosyjski – 243
tigrinia – 241
serbsko-chorwacki – 240
francuski – 198
wietnamski – 180
koreański – 96
inne – 1367^[4]

Historia

Pierwsze wzmianki o Gävle jako o mieście spotykamy w 1413 r., jednak prawa miejskie miejscowość otrzymała w roku 1446. Miasto spełniało funkcję portu dla północnego Bergslagen, Gävlefiskarna posiadały królewski monopol na połów ryb wzdłuż większej części wybrzeża Norrland. W Gävle zaczęło wcześnie obowiązywać prawo składu i konkurowało nawet ze Sztokholmem, lecz na skutek wewnętrznej polityki handlowej kraju, która zabraniała mieszkańcom Norrland wysyłania statków do miast położonych na południe od Sztokholmu, rozwój ten został zahamowany.

W czasie II wojny północnej Gävle nie ucierpiało w stopniu tak znacznym, jak większość nadmorskich miast Norrland. Rosyjski atak na miasto został w roku 1719 odparty przez szwedzkie wojsko. Miasto było trawione wieloma pożarami, m.in. w latach 1606, 1645 i 1776. W roku 1669 Gävle spłonęło niemal doszczętnie. Ostatni wielki pożar zanotowano w roku 1869, kiedy to większa część miasta na północ rzeki Gavleån uległa spaleniu.

Zamek, wzniesiony przez Jana III Wazę w roku 1583, mający liczne wieże, został całkowicie zniszczony przez pożar w roku 1727, potem odbudowany w prostszym stylu^[5].

Szkolnictwo

W latach 1550 w mieście otwarto trivium, a w 1669 roku uzupełniono je gimnazjum, kiedy to sztokholmskie gimnazjum przeniesiono do Gävle. Szkoła istnieje nadal i obecnie nosi nazwę Vasaskolan. Budynek gimnazjalny z roku 1669 zachował się do dziś i można go zwiedzać w niedalekim Hemlingby.

Obecnie w Gävle istnieją trzy szkoły komunalne i pewna liczba szkół niefinansowanych ze środków publicznych.

Założona w 1977 roku Wyższa Szkoła w Gävle (Högskolan i Gävle) oferuje 50 kierunków i około 700 przedmiotów w zakresie nauk humanistycznych, nauk społecznych, pielęgniarstwa, pedagogiki, socjologii, nauk przyrodniczych i technicznych. Liczba studentów wynosi obecnie ok. 14 700.

Życie kulturalne i zabytki

Jedną z najczęściej odwiedzanych instytucji kultury jest miejska biblioteka, z której zasobów korzysta rocznie ponad 500 000 osób. Jest ona jedną z dwóch bibliotek w Europie, czynnych przez 365 dni w roku^[6]. W jej zasobach są również książki mówione. Biblioteka posiada też bogaty wybór książek w obcych językach, m.in. angielskim, hiszpańskim, rosyjskim, franscuskim, a także polskim. Od roku 2011 są dostępne książki w plikach mp3. Biblioteka jest też miejscem rozmaitych imprez kulturalnych, dni tematycznych, wykładów i spotkań z pisarzami.

W roku 1878 wzniesiono teatr, na scenie którego grywane są obecnie przedstawienia różnego rodzaju, w tym rzędzie performance, stand-up i varieté. W teatrze goszczą nierzadko artyści z zagranicy.

Wśród zabytków na uwagę zasługuje Kościół Świętej Trójcy (Heliga Trefaldighets kyrka) oddany do użytku wiernych w roku 1654 na miejscu strawionego pożarem średniowiecznego kościoła. We wnętrzu obejrzeć można ambonę pochodzącą z połowy XVII wieku nastawę ołtarzową dłuta Ewerta Friisa^[7]. Na skutek osiadania ziemi i powstałych poprzez to uszkodzeń części kościoła były kilkukrotnie przebudowane, a wieża została wzniesiona w latach 1779–1781 przy pomocy systemu przyporowego. Dopiero podczas restauracji 1936-1938 udało się architektom uzyskać pełną stabilność. Dziś widoczne jest jeszcze pewne nachylenie wieży kościoła.

W południowej części miasta znajduje się Muzeum Kolejnictwa, którego początki datują się na rok 1915. Nowoczesne muzeum leśne Silvanum z przynależącym leśno-botanicznym parkiem jest unikalne w swoim rodzaju w skali kraju. Przy zamku działa muzeum więziennictwa. Zbiory umieszczone są w dwóch budynkach, z których starszy został wzniesiony w 1732. W otwartym w 1998 Domu koncertowym odbywają się m.in. koncerty orkiestry symfonicznej Gävle. Znajduje się tam również bogata biblioteka muzyczna^[8].

Gävle było kandydatem na Europejskią Stolicę Kultury 2014.

Miasto przemysłowe

Pod koniec XIX wieku Gävle stało się znaczącym miastem przemysłowym. W mieście rozwinął się przemysł metalowy, maszynowy, stoczniowy, drzewny, celulozowo-papierniczy oraz chemiczny^[1].

Transport

W latach 1909–1956 w mieście działały tramwaje.
Z dworca centralnego wychodzą ważne linie kolejowe, które łączą Gävle z miastami: Hudiksvall, Bollnäs, Kilafors, Söderhamn, Sundsvall, Sandviken, Falun, Uppsala i Sztokholm. Wiele pociągów jadących ze stolicy kraju na północ, do Norrland, przejeżdża przez Gävle, m.in. do Umeå, Luleå czy Kiruny. Liczne połączenia Intercity do Göteborga przez Sztokholm wychodzą z Gävle.

Sport

Gävle znane jest najbardziej z klubu Brynäs IF, którego drużyna występuje w pierwszej lidze hokeja na lodzie i piłkarskiej drużyny Gefle IF. Gävle ma dwa zespoły bowlingowe, w mieście znajduje się także tor dla wyścigów kłusaków. Gävle jest jednym z kilku miast Szwecji, w którym od roku 1989 organizowany jest każdej wiosny tradycyjny bieg kobiet na dystansie 5 kilometrów.

Osoby

Erik Acharius, botanik, lekarz, rysownik
Jan Berglin, twórca komiksów
Alexandra Dahlström, aktorka
Cecilia Ehrling, tancerka
Rolf Lassgård, aktor
Thomas Di Leva, piosenkarz
Anita Lindblom, piosenkarka i aktorka
Bo Linde, kompozytor
Christian Lundeberg, polityk
Ulrica Messing, polityk

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ ^a ^b Gävle, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-04] .
↑ ^a ^b ^c Statistiska tätorter 2018; befolkning, landareal, befolkningstäthet. Statistikmyndigheten SCB, 2020-03-20. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-24)]. (szw.).
↑ Szwedzki Urząd Statystyczny SCB (szw.).
↑ Mitt Gävle 21 października 2013.
↑ Svensk uppslagsbok, Malmö 1932.
↑ Gävle stadsbibliotek.
↑ Värt att se i Sverige Albert Bonniers Förlag AB Stockholm 2001 ISBN 91-0-057190-3 2001.
↑ Gävle koncerthus. gavlekonserthus.se. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-14)]..

Linki zewnętrzne

[PWN-1] Gävle, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-04] .

[scb-2] Statistiska tätorter 2018; befolkning, landareal, befolkningstäthet. Statistikmyndigheten SCB, 2020-03-20. [dostęp 2020-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-24)]. (szw.).

[3] Szwedzki Urząd Statystyczny SCB (szw.).

[4] Mitt Gävle 21 października 2013.

[5] Svensk uppslagsbok, Malmö 1932.

[6] Gävle stadsbibliotek.

[7] Värt att se i Sverige Albert Bonniers Förlag AB Stockholm 2001 ISBN 91-0-057190-3 2001.

[8] Gävle koncerthus. gavlekonserthus.se. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-14)]..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]