Ireneusz Kania

Ireneusz Kania

Marian Barycz

Data i miejsce urodzenia	19 września 1940 Wieluń
Data i miejsce śmierci	8 października 2023 Kraków
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Dziedzina sztuki	przekład, esej
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Polskiego PEN Clubu za przekład z literatury obcej na język polski Krakowska Książka Miesiąca Nagroda Miasta Krakowa Nagroda im. Kazimierza Wyki

Ireneusz Kania (ur. 19 września 1940 w Wieluniu, zm. 9 października 2023 w Krakowie) – polski tłumacz i pisarz, poliglota. Przełożył kilkadziesiąt książek z kilkunastu języków, przede wszystkim romańskich i azjatyckich.

Życiorys

Uczęszczał do I Liceum Ogólnokształcącego w Wieluniu (1954–1959). W latach 1959–1964 studiował romanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

W latach 1964–1968 był korektorem, redaktorem technicznym i inspektorem produkcji w krakowskim oddziale Wydawnictwa PWN. Od 1968 w Centralnym Ośrodku Chłodnictwa w Krakowie na stanowisku dokumentalisty, później kierownika samodzielnej sekcji współpracy z zagranicą. Od 1975 do 1981 redaktor i zastępca kierownika Redakcji Przekładów w Wydawnictwie Literackim, gdzie odpowiadał za literaturę iberyjską i iberoamerykańską. Od 1981 skupiał się na pracy literackiej, przede wszystkim przekładach.

Aktywny jako tłumacz od lat 70., początkowo języka portugalskiego. Tłumaczył lub w różnym stopniu opanował między innymi także: hebrajski, chiński i sanskryt, angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, rumuński, włoski, szwedzki.

W latach 1983–1988 prowadził prywatny kurs klasycznego języka tybetańskiego oraz, w latach 90., zajęcia z przekładu literackiego w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Także eseista, specjalista w dziedzinie tybetologii, buddyzmu i kabały. W 2001 opublikował autorski zbiór esejów pt. Ścieżka nocy.

Od 1980 do 1983 należał do Związku Literatów Polskich, od 1983 do Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich, a od 1989 do sierpnia 2020 do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Życie prywatne

Uprawiał wyczynowo podnoszenie ciężarów.

Od 1966 jego żoną była Maria Pawica, redaktorka.

Wyróżnienia

Otrzymał między innymi Nagrodę Polskiego PEN Clubu za przekład z literatury obcej na język polski (1995). W maju 1999 uhonorowany został Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca za Muttāvali. Księga wypisów starobuddyjskich.

W 2004 odznaczony rumuńskim Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Kulturalnej w Kategorii F (Promocja Kultury). W 2018 otrzymał Nagrodę Miasta Krakowa w dziedzinie kultury i sztuki. W 2022 wyróżniony został Nagrodą im. Kazimierza Wyki. W 2023 otrzymał Nagrodę Prezydenta Miasta Gdańska za Twórczość Translatorską im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego.

Przekłady

Język angielski

1. XIV Dalaj Lama: Wprowadzenie do buddyzmu, cz. 1-2, 1985.
2. Armstrong, Karen: Krótka historia mitu, 2005.
3. Brown, Peter: Ciało i społeczeństwo: mężczyźni, kobiety i abstynencja seksualna we wczesnym chrześcijaństwie, 2006.
4. Conder, Josiah: Kwiaty Japonii i sztuka kompozycji kwiatowych, 2002.
5. Graves, Robert: Biała bogini, 2000.
6. Hilton, James: Zaginiony horyzont, weryfikacja przekładu z angielskiego Witolda Chwalewika, 1989.
7. Kerényi Karl: Eleusis. Archetypowy obraz matki i córki, 2004
8. Kieckhefer, Richard: Magia w średniowieczu, 2001.
9. Kołakowski, Leszek: Bóg nam nic nie jest dłużny: krótka uwaga o religii Pascala i o duchu jansenizmu, 1994, 2001.
10. London, Jack: A niech to żółwie Tasmana, 1979.
11. Moyers, Bill, Joseph Campbell: Potęga mitu: rozmowy Billa Moyersa z Josephem Campbellem, 1994.
12. Toksvig, Signe: Emanuel Swedenborg: uczony i mistyk, 2002.
13. Goody, Jack: Renesans. Czy tylko jeden?, 2012.

Język francuski

1. Bataille, Georges: Historia erotyzmu, 1992.
2. Beauvois, Daniel: Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803-1832. T. 1. Uniwersytet Wileński. T. 2. Szkoły podstawowe i średnie, 1991.
3. Beauvois, Yves: Stosunki polsko-francuskie w czasie „dziwnej wojny”, 1991.
4. Bertherat, Yves: XX wiek – przekroje. Antologia współczesnej krytyki francuskiej, 1991.
5. Brosse, Jacques: Mistrzowie duchowi: leksykon, 2000.
6. Cioran, Emil: O niedogodności narodzin, 1996.
7. Cioran, Emil: Rozmowy z Cioranem, 1999.
8. Cioran, Emil: Upadek w czas, 1994.
9. Cioran, Emil: Zły demiurg, 1995.
10. Dumery, Henry: Problem Boga w filozofii religii: krytyczny rozbiór kategorii Absolutu i schematu transcendencji, 1994.
11. Eliade, Mircea: Dajan, 1990.
12. Eliade, Mircea: Dziennik indyjski, 1999.
13. Eliade, Mircea: Młodość stulatka, 1990.
14. Eliade, Mircea: Świętojańskie żniwo: pamiętniki (1937–1960), 1991.
15. Eliade, Mircea: Okultyzm, czary, mody kulturalne: eseje, 1992.
16. Eliade, Mircea: Zapowiedź równonocy: pamiętniki. Cz. 1. (1907–1937), 1989.
17. Ghyka, Matila C.: Złota liczba: rytuały i rytmy pitagorejskie w rozwoju cywilizacji zachodniej, 2001.
18. Gombrowicz, Witold, Jean Dubuffet: Korespondencja, 2005.
19. Gombrowicz, Witold: Kurs filozofii w sześć godzin i kwadrans, 2006.
20. Gombrowicz, Witold: Testament: rozmowy z Dominique de Roux, 1996, 2004.
21. Gombrowicz, Witold: Walka o sławę: korespondencja, cz. 2, 1998.
22. Green, Julien: Tysiąc dróg stoi otworem, 1985.
23. Laignel-Lavastine, Alexandra: Cioran, Eliade, Ionesco: O zapominaniu faszyzmu, 2010
24. Le Goff, Jacques, Nicolas Truong: Historia ciała w średniowieczu, 2006.
25. Lubac, Henri de: Aspekty buddyzmu, 1995.
26. Poupard, Paul: Religie, 1993.
27. Salama, Pierre: Dolaryzacja, 1990.
28. Segalen Victor: Syn nieba: kronika dni panowania, 1980.
29. Veyne, Paul: Początki chrześcijańskiego świata, 2009.

Greka

1. Filostratos, Flawiusz: Żywot Apolloniusza z Tiany, 1997.
2. Dionizjusz z Furny, Hermeneia czyli Objaśnienie sztuki malarskiej, 2003.

Język nowogrecki

1. Kawafis, Konstandinos: Czekając na barbarzyńców. Wiersze wybrane, 2013.
2. Kawafis, Konstandinos: Wiersze zebrane, 2019.
3. Kazantzakis, Nikos: Grek Zorba, 2021.

Język hebrajski

1. Opowieści Zoharu, 1988. (Wydanie 2 pt. Opowieści Zoharu. (Wybór). O kabale i Zoharze, 1994; wydanie 3 pt. Opowieści Zoharu. O kabale i Zoharze, 2005).

Język hiszpański

1. Cirlot, Juan Eduardo: Słownik symboli, 2000, 2006.
2. Gombrowicz, Witold: Nasz dramat erotyczny, 2003.
3. Gombrowicz, Witold: Publicystyka; Wywiady; Teksty różne: 1939–1963, 1996.
4. Gombrowicz, Witold: Publicystyka; Wywiady; Teksty różne: 1963–1969, 1997.
5. Román, José María: Święty Wincenty a Paulo: biografia, 1990.

Łacina

1. Mikołaj z Kuzy: O oświeconej niewiedzy, 1997.

Język niemiecki

1. Benjamin, Walter: Pasaże, 2005.
2. Irzykowski, Karol: Dziennik, t. 2, 1916–1944, przekład partii niemieckich, 2001.
3. Kerényi, Karl: Misteria Kabirów; Prometeusz, 2000.
4. Kerényi, Karl: Dionizos: archetyp życia niezniszczalnego, 1997.
5. Oldenberg, Hermann: Życie, nauczanie i wspólnota Buddy, 1994.
6. Scholem, Gershom: Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki, 1997, 2007.
7. Safranski, Rüdiger: Zło: dramat wolności, 1999.
8. Wunderlich, Hans Georg: Tajemnica Krety: dokąd byk porwał Europę, czyli o korzeniach kultury europejskiej, 2003.

Język pali

1. Muttāvali. Księga wypisów starobuddyjskich, 1999, 2007.
2. Dhammapada, czyli Strofy o Dhammie, 2023.
3. Suttanipāta. Zbiór nauk buddyzmu pierwotnego, 2023.

Język portugalski

1. Andrade, Mário de: Macunaima, bohater zupełnie bez charakteru: rapsodia, 1983.
2. Andrade, Antonio de: Niedawne odkrycie Wielkiego Kataju albo Państw Tybetu, 2004.
3. Camões, Luís Vaz de: Luzytanie, 1995.
4. Ferreira, Vergilio: Objawienie, 1979.
5. Miguéis, José Rodrigues: Szczęśliwych świąt, 1977.
6. Neto, Agostinho: Palmy nadziei, 1978.
7. Sales, Herberto: Diamenty z Andarai, 1982.
8. Tojal, Altino do: Wesele Stu Tysięcy Barbarzyńców, 1980.

Język rosyjski

1. Rozanow, Wasilij: Pół-myśli, pół-uczucia, 1998.

Język rumuński

1. Cioran, Emil: Na szczytach rozpaczy, 1992, 2008.
2. Cioran, Emil: Święci i łzy, 2003, 2017.
3. Cioran, Emil: Brewiarz zwyciężonych, 2016.
4. Cioran, Emil: Brewiarz zwyciężonych II, 2016.
5. Cioran, Emil: O Francji, 2016.
6. Cioran, Emil: Dywagacje, 2017.
7. Cioran, Emil: Listy do kraju, 2020.
8. Cioran, Emil: Okno na Nic, 2020.
9. Cioran, Emil: Zmierzch wszelkiej myśli, 2021.
10. Eliade, Mircea: Tajemnica doktora Honigbergera, 1983.
11. Liiceanu, Gabriel: Dziennik z Păltinișu: Pajdeja jako model w kulturze humanistycznej, 2001.
12. Noica, Constantin: Sześć chorób ducha współczesnego, 1997.
13. Noica, Constantin: Dziennik filozoficzny, 2023.
14. Popescu, Dumitru Radu: Łowy królewskie, 1979.

Sanskryt

1. Bhartrhariego strof trzykroć po sto: o mądrości życia, o namiętności miłosnej i o wyrzeczeniu, 1980.

Język szwedzki

1. Lundström, Evert: Wojna o srebrne kulki: powieść sensacyjno-dokumentalna, 1993.

Język tybetański

1. Milarepa: Opowieść o życiu Milarepy czcigodnego, wielkiego i potężnego jogina albo Drogowskaz wyzwolenia i wszechwiedzy, 1996.
2. Tybetańska Księga Umarłych, 1985 (w „Literaturze na Świecie”), 1991 (1 wydanie książkowe), 1993, 1996, 2001, 2005, 2007.
3. Sakja Pandita: Drogocenna skarbnica wytwornych maksym. Aforyzmy tybetańskie, 1991
4. Gampopa: Drogocenny różaniec najwyborniejszej drogi, 2007.

Język włoski

1. Assuntino, Rudi, Wlodek Goldkorn: Strażnik: Marek Edelman opowiada, 1999, 2006.
2. Calasso, Roberto: Ka, 2008.
3. Cuomo, Franco: Wielkie proroctwa: nowy klucz do odczytania najsłynniejszych przepowiedni w dziejach, od starożytnego Egiptu do Biblii, od Nostradamusa do Fatimy, 1999.
4. Eco, Umberto: Pięć pism moralnych, 1999.
5. Eco, Umberto: W co wierzy ten, kto nie wierzy?, 1998.
6. Falk, Maryla: Mit psychologiczny w starożytnych Indiach, 2011.
7. Macioti, Maria Immacolata: Mity i magie ziół: czy kwiaty i liście, zapachy i znaki zodiaku wpływają na stosunki między ludźmi?, 1998, 2006.
8. Nola, Alfonso Maria di: Diabeł: o formach, historii i kolejach losu Szatana, a także o jego powszechnej a złowrogiej obecności wśród wszystkich ludów, od czasów starożytnych aż po teraźniejszość, 1997, 2000, 2001, 2004.
9. Ripa, Cesare: Ikonologia, 1998, 2002.
10. Russo, Lucio: Zapomniana rewolucja: grecka myśl naukowa a nauka nowoczesna, 2005.
11. Tucci, Giuseppe: Mandala, 2002.
12. Vasari, Giorgio: Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, cz.1-2, 1988.
13. Falk, Maryla: Dwa „misteria” romantyczne: Novalis, Słowacki, 2015. (wraz z Wiesławem Juszczakiem)

Publikacje

• Ścieżka nocy, Wydawnictwo Znak, Kraków 2001, ISBN 83-240-0029-1
• Pieśni losu, Wydawnictwo Austeria, Kraków 2021, ISBN 978-83-7866-429-1
• Dług metafizyczny. Eseje i rozmowy, Wydawnictwo Pasaże, Kraków 2021, ISBN 978-83-64511-83-7
• Tłuk pięściowy i czerwone jabłuszko. Uwagi o przekładach poezji Wisławy Szymborskiej, Wydawnictwo Austeria, Kraków 2023, ISBN 978-83-7866-612-7
• Czy możliwa jest uniwersalna filozofia muzyki?, Wydawnictwo Austeria, Kraków 2023, ISBN 978-83-7866-571-7
• Trzy przypisy do naszych czasów, Wydawnictwo Austeria, Kraków 2023, ISBN 978-83-7866-567-0