Marek Edelman

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Marek Edelman
‏מאַרעק עדעלמאַן‎
Ilustracja
Marek Edelman (Warszawa, 2005)
Data urodzenia

1 stycznia 1919
Homel
lub
1 stycznia 1922
Warszawa

Data i miejsce śmierci

2 października 2009
Warszawa

Zawód, zajęcie

lekarz kardiolog

Alma Mater

Akademia Medyczna w Łodzi

Odznaczenia
Order Orła Białego Order Krzyża Grunwaldu III klasy Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Marek Edelman
‏מאַרעק עדעלמאַן‎
Marek
ilustracja
podporucznik podporucznik
Data i miejsce urodzenia

1 stycznia 1919
Homel

Data i miejsce śmierci

2 października 2009
Warszawa

Przebieg służby
Lata służby

1942–1944

Siły zbrojne

Żydowska Organizacja Bojowa
Esercito Popolare Polacco.svg Armia Ludowa

Stanowiska

dowódca powstania w getcie warszawskim (od 8 maja 1943)

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Późniejsza praca

lekarz kardiolog

Marek Edelman na Muranowie w 1960
Marek Edelman pod Pomnikiem Umschlagplatz podczas obchodów 66. rocznicy powstania w getcie warszawskim
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. Mikołaja Pirogowa w Łodzi, w którym przez ponad 30 lat pracował Marek Edelman
Uroczystości pogrzebowe Marka Edelmana pod Pomnikiem Bohaterów Getta (9 października 2009)
Grób Marka Edelmana na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie
Nazwisko Marka Edelmana na tablicy pamiątkowej przy pomniku Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego
Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi
Mural Dariusza Paczkowskiego upamiętniający Marka Edelmana, powstały w ramach obchodów 73. rocznicy powstania w getcie warszawskim na budynku przy ul. Karmelickiej 26 na warszawskim Muranowie

Marek Edelman, ps. „Marek”[1] (jid. מאַרעק עדעלמאַן; data i miejsce urodzin niepewne, przyjęto 1 stycznia 1922 w Warszawie lub 1 stycznia 1919 w Homlu[2], zm. 2 października 2009 w Warszawie[3]) – polski polityk i działacz społeczny pochodzenia żydowskiego, lekarz kardiolog, jeden z przywódców powstania w getcie warszawskim. Doktor nauk medycznych (1962). Kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Młodość[edytuj | edytuj kod]

Jego rodzice mieszkali w Homlu, później rodzina przeprowadziła się do Warszawy (po II wojnie światowej podawał jako miejsce swoich urodzin Warszawę w celu uniknięcia repatriacji do Związku Radzieckiego)[4]. Rodzice Edelmana byli zaangażowani w działalność polityczną. Matka, Cecylia Edelman z domu Percowska, działała w kobiecym odłamie Bundu (Jidisze Arbeter Froj). Ojciec, Natan Feliks, związany był z socjalistycznymi rewolucjonistami rosyjskimi (tzw. eserowcami).

Należał do Socjalistiszer Kinder-Farband, organizacji dziecięcej działającej przy Bundzie. Po śmierci matki w 1934 sam zarabiał na swoje utrzymanie. Otoczony był też nieformalną opieką działaczek Bundu (Soni Nowogródzkiej i Estery Iwińskiej). Od 1939 członek Socjalistycznego Związku Młodzieży Przyszłość, następnie Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego (Bundu)[5]. Wiosną 1939 uzyskał maturę[6].

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Po agresji Niemiec na Polskę razem z przyjaciółką wyjechał z Warszawy[7]. Po powrocie do miasta jesienią 1939 zatrudnił się jako goniec w Szpitalu Bersohnów i Baumanów, gdzie kiedyś pracowała jego matka[8]. Ponownie zaangażował się w działalność w Bundzie[8]. W listopadzie 1940 rejon miasta, w którym mieszkał (okolice więzienia Pawiak), znalazł się w warszawskim getcie[9]. Przez pewien czas posiadał przepustkę uprawniającą do opuszczania getta, niezbędną do dostarczania kart chorobowych i próbek krwi do Urzędu Higieny na ul. Nowogrodzką, a później ul. Spokojną[10]. W szpitalu pomagał także w przeprowadzaniu sekcji zwłok dzieci zmarłych na tyfus[11].

W 1942 był wśród założycieli Żydowskiej Organizacji Bojowej. Uczestniczył w powstaniu w getcie warszawskim dowodząc powstańcami na terenie tzw. szopu szczotkarzy w rejonie ulic: Świętojerskiej, Wałowej i Franciszkańskiej[12]. Po śmierci Mordechaja Anielewicza 8 maja 1943 został ostatnim przywódcą bojowników ŻOB podczas walk w getcie[13]. Dwa dni później wraz z grupą żydowskich bojowców przedostał się kanałami na ulicę Prostą[14].

Uczestniczył w powstaniu warszawskim w szeregach Armii Ludowej na Starym Mieście, a następnie, po ewakuacji kanałami, na Żoliborzu[15]. W AL posiadał stopień podporucznika i pełnił funkcję zastępcy dowódcy plutonu[16]. Po upadku powstania ukrywał się wraz grupą kolegów (m.in. Icchakiem Cukiermanem, Cywią Lubetkin, Teodozją Goliborską, Zygmuntem Warmanem, i Salem Fiszgrundem) przy ul. Promyka 43[17]. Z uwagi na rosnące niebezpieczeństwo odkrycia przez Niemców budujących umocnienia w bezpośrednim sąsiedztwie kryjówki i wyczerpywanie się zapasów żywności, 15 listopada 1944 zostali oni ewakuowani przez ekipę zorganizowaną przez personel szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża z Boernerowa[18][19]. Osłabiony Edelman został przetransportowany na noszach[20]. Żydowscy powstańcy zostali wyprowadzeni poza Warszawę, umieszczeni w szpitalu i zaopatrzeni w fałszywe dokumenty[21].

Życie i działalność w PRL[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie nie wyjechał z Polski. W 1946 na stałe zamieszkał w Łodzi. Działał w reaktywowanym Bundzie. W 1948 sprzeciwiał się decyzji o samolikwidacji tej partii[22][6].

W 1951 został absolwentem Akademii Medycznej w Łodzi, specjalizował się następnie w zakresie kardiologii. W latach 1951–1966 pracował w Klinice Chorób Wewnętrznych tejże uczelni. W tym okresie był współpracownikiem prof. Jana Molla, pioniera leczenia zawałów serca w Polsce, z którym opracował metodę przeprowadzania operacji kardiologicznych w stanie rozległego zawału. Pracę Edelman stracił niespodziewanie, gdy w szpitalu pojawił się nowy dyrektor. Został zatrudniony w łódzkim szpitalu wojskowym, ale wkrótce, w marcu 1968 r. znów został zwolniony, w wyniku trwającej wówczas nagonki antysemickiej. Wywołało to szerokie poruszenie w kraju i za granicą[23]. Finalnym miejscem jego zatrudnienia został Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. Mikołaja Pirogowa w Łodzi, co zawdzięczał interwencji ówczesnego premiera, Józefa Cyrankiewicza[23]. W 1972 r. został tam ordynatorem oddziału intensywnej terapii[24].

W 1962 uzyskał na Uniwersytecie Łódzkim stopień doktora nauk medycznych na podstawie pracy pt. „Pochodne hormonów kory nadnerczy w leczeniu ciężkich postaci niewydolności krążenia”[25]. W 1968 r. z przyczyn politycznych odrzucona została jego rozprawa habilitacyjna[25][26], pt. „O niektórych mechanizmach obrzęku płuc”, pomimo, że została pozytywnie oceniona przez recenzentów[27].

31 stycznia 1976 został sygnatariuszem Listu 101 do Sejmu PRL przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji[28]. Od 1976 współpracował z Komitetem Obrony Robotników, następnie z KSS KOR. W październiku 1979 sprawował opiekę medyczną nad uczestnikami głodówki w kościele Świętego Krzyża w Warszawie, podjętej na znak solidarności z aresztowanymi działaczami czechosłowackiej Karty 77[26]. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[29]. Od jesieni 1980 był członkiem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Został delegatem na I WZD Regionu Ziemia Łódzka oraz delegatem na I KZD. W 1981 wszedł w skład Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Powstania Warszawskiego[26].

13 grudnia 1981, po wprowadzeniu stanu wojennego, został internowany w ośrodku odosobnienia w Łęczycy[26][30]. Na skutek licznych interwencji (m.in. Jana Józefa Szczepańskiego, prezesa Związku Literatów Polskich i Aleksandra Gieysztora, prezesa PAN) już 16 grudnia tego samego roku odzyskał wolność. Nawiązał następnie kontakty z redakcją podziemnego „Tygodnika Mazowsze”. W 1983 odmówił wejścia w skład Honorowego Komitetu Obchodów 40. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim, natomiast Służba Bezpieczeństwa uniemożliwiła mu udział w obchodach niezależnych. Wówczas jego list pod pomnikiem Bohaterów Getta odczytał Roman Zimand[31]. W 1984, wraz z Jerzym Dłużniewskim, został członkiem podziemnej Regionalnej Komisji Wykonawczej Ziemia Łódzka[31]. W drugim obiegu ukazywały się wznowienia jego książki z 1945 pt. Getto walczy. Udział Bundu w obronie getta warszawskiego. W 1985 podpisał list (wraz z Władysławem Bartoszewskim, Janem Józefem Lipskim i Tadeuszem Mazowieckim) przeciw uniemożliwieniu Sewerynowi Blumsztajnowi powrotu do Polski[26].

Od 18 grudnia 1988 członek Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie, gdzie kierował komisją współpracy z mniejszościami narodowymi. W 1989 uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu w podzespole ds. służby zdrowia. W kwietniu 1989 był przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego w Łodzi, organizującego kampanię wyborczą przed nadchodzącymi wyborami parlamentarnymi.

Działalność w III RP[edytuj | edytuj kod]

W 1990 był jednym z założycieli Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna. Następnie działał w Unii Demokratycznej, Unii Wolności (był m.in. członkiem rady politycznej partii) oraz Partii Demokratycznej. W wyborach parlamentarnych w 1991 bezskutecznie ubiegał się o mandat senatora w okręgu warszawskim[32]. W 1993 był uczestnikiem konwoju z pomocą humanitarną do Sarajewa. W 1999 wystosował apel o rozpoczęcie interwencji NATO w Kosowie[26]. W 1999 był wraz z Jackiem Kuroniem współautorem listu otwartego do prezydenta Czech Václava Havla przeciw budowie płotu w Uściu nad Łabą, mającego odgrodzić czeskich mieszkańców od domów zamieszkałych przez Romów[26]. W 2003 zdecydowanie poparł wojnę koalicji międzynarodowej z Irakiem[33][34]. Jednocześnie występował w obronie prześladowanych przez władze izraelskie Palestyńczyków[35]. Był członkiem Komitetu Budowy Muzeum Historii Żydów Polskich[36]. Przez ostatnie dwa lata życia mieszkał w Warszawie u Pauli Sawickiej, swojej przyjaciółki.

Zmarł 2 października 2009 z powodu niewydolności oddechowej. Został pochowany 9 października na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej (kwatera 12)[37][38]. W pogrzebie uczestniczyło około 2 tysięcy osób[39]. Mowę nad grobem wygłosił Jacek Bocheński. Wcześniej przed pomnikiem Bohaterów Getta przemawiali także: Tadeusz Mazowiecki, Adam Michnik i Aleksander Smolar. Na uroczystości obecni byli również m.in. prezydent RP Lech Kaczyński, sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP Ewa Junczyk-Ziomecka, naczelny rabin Polski Michael Schudrich, były ambasador Izraela w Polsce Szewach Weiss, przewodniczy warszawskiej gminy żydowskiej Piotr Kadlczik, były minister spraw zagranicznych Izraela Mosze Arens, marszałek Senatu Bogdan Borusewicz, były prezydent RP Lech Wałęsa, prezydent m.st. Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz, a także reżyserka Agnieszka Holland, Symcha Rotem i Konstanty Gebert[40].

Poglądy[edytuj | edytuj kod]

Przez całe życie deklarował się jako antysyjonista[41]. Krytykował wielokrotnie politykę Izraela[42].

Już w młodości zdeklarował się jako ateista i nie zmienił zdania w tej sprawie ani w okresie wojny, ani później[43]. W temacie nieistnienia Boga argumentował: Bóg w ogóle nie istniał w getcie, bo gdzie On był? Jeżeli Bóg każe zabijać ludzi, to nie ma Boga. Co to miało z Bogiem wspólnego? Sprawa Boga w bandytyzmie hitlerowskim nie istniała[44].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Z małżeństwa z Aliną Margolis (1922–2008) miał dwoje dzieci: syna Aleksandra (ur. 1951) i córkę Annę (ur. 1956).

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Publikacje medyczne
  • Ostra nerczyca z bezmoczem w poronieniach zakażonych (1954, współautor: Włodzimierz Musiał)[45]
  • Zawał serca: z doświadczeń Oddziału Intensywnej Terapii Szpitala im. Dr M. Pirogowa w Łodzi (Komitet Redakcyjny Posiedzeń Naukowych Oddziału Kardiologii i Reanimacji, Łódź 1975, wyd. II uzupełnione: 1979)[46]
Książki o getcie

oraz ok. 40 artykułów naukowych.

Jego dzieje spisała Hanna Krall w wywiadzie pt. Zdążyć przed Panem Bogiem (wyd. I: Wydawnictwo Literackie, 1977)[49]. Powstały także jego biografie:

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W kulturze masowej[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Powstańcze Biogramy - Marek Edelman. 1944.pl. [dostęp 2018-10-10].
  2. ↑ 90. urodziny Marka Edelmana – skrót artykułu z Gazety Łódzkiej w internetowym archiwum serwisu Gazeta.pl.
  3. ↑ Marek Edelman nie żyje, gazeta.pl, 2 października 2009.
  4. ↑ I już nic nie było jak przedtem. Z doktorem Markiem Edelmanem, ostatnim dowódcą powstania w getcie warszawskim, rozmawia Joanna Szczęsna (reprint z 22 kwietnia 1999), „Gazeta Wyborcza”, 22 kwietnia 2018, s. 9 [dostęp 2023-01-30].
  5. ↑ Krzysztof Lesiakowski, Marek Edelman, [w:] Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956-89, Tom 1, Warszawa 2000, s. 74.
  6. ↑ a b Marek Edelman, sztetl.org.pl [dostęp 2019-12-12].
  7. ↑ Rudi Assuntino, Wlodek Goldkorn: Strażnik. Marek Edelman opowiada. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006, s. 15. ISBN 83-240-0647-8.
  8. ↑ a b Rudi Assuntino, Wlodek Goldkorn: Strażnik. Marek Edelman opowiada. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006, s. 26. ISBN 83-240-0647-8.
  9. ↑ Rudi Assuntino, Wlodek Goldkorn: Strażnik. Marek Edelman opowiada. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006, s. 32. ISBN 83-240-0647-8.
  10. ↑ Rudi Assuntino, Wlodek Goldkorn: Strażnik. Marek Edelman opowiada. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006, s. 47–48. ISBN 83-240-0647-8.
  11. ↑ Rudi Assuntino, Wlodek Goldkorn: Strażnik. Marek Edelman opowiada. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2006, s. 47. ISBN 83-240-0647-8.
  12. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 463. ISBN 978-83-240-1057-8.
  13. ↑ Wielka Encyklopedia PWN. Tom 8. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 36. ISBN 83-01-13591-3.
  14. ↑ Władysław Bartoszewski, Marek Edelman: I była dzielnica żydowska w Warszawie. Wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 321. ISBN 978-83-01-164-430.
  15. ↑ Piotr Rozwadowski (red. nauk.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2005, s. 704–705. ISBN 83-11-10124-8.
  16. ↑ Andrzej Kawalec, Zapomniana Armia Ludowa, „Przegląd”, 13 września 2009 [dostęp 2019-10-09].
  17. ↑ Michał Grynberg: Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 15, 413. ISBN 83-01-08364-6.
  18. ↑ Michał Grynberg: Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 413. ISBN 83-01-08364-6.
  19. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Na Żoliborzu 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 279. ISBN 83-05-11180-6.
  20. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Na Żoliborzu 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 282. ISBN 83-05-11180-6.
  21. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 287. ISBN 83-01-04207-9.
  22. ↑ Marek Edelman, ksiazki.wp.pl, 19 sierpnia 2010 [dostęp 2019-12-12].
  23. ↑ a b Joanna Szczęsna, Portret Marka Edelmana i Antka Cukiermana, „Gazeta Wyborcza”, 27 czerwca 2003 [dostęp 2023-01-31].
  24. ↑ Anna Majchrowska, W gruncie rzeczy był nieśmiałym człowiekiem. Marek Edelman, Żydowski Instytut Historyczny, 2019 [dostęp 2023-01-31].
  25. ↑ a b Sylwetka dra Marka Edelmana, „Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska/Polish Journal of Thoracic and Cardiovascular Surgery”, ISSN 1731-5530 [dostęp 2019-11-13].
  26. ↑ a b c d e f g Mirosława Łątkowska, Adam Borowski, Marek Edelman, Encyklopedia Solidarności [dostęp 2019-11-13].
  27. ↑ Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Medycznego w 2007 r., Uniwersytet Medyczny w Łodzi [dostęp 2023-01-31].
  28. ↑ Marek Edelman nie żyje. polityka.pl, 2009-10-03. [dostęp 2011-08-13].
  29. ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
  30. ↑ Akta osobowe internowanego: Edelman Marek, imię ojca: Feliks, data urodzenia: 01-01-1919, inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2019-11-13].
  31. ↑ a b Krzysztof Lesiakowski, Marek Edelman, op. cit. s. 75.
  32. ↑ M.P. z 1991 r. nr 41, poz. 287
  33. ↑ Marek Edelman; Wartime Jewish hero of Warsaw ghetto uprising, eilatgordinlevitan.com [dostęp 2019-12-12].
  34. ↑ Pacyfiści to podnieceni kretyni, wiadomosci.wp.pl, 3 kwietnia 2003 [dostęp 2019-12-12].
  35. ↑ "Warszawski bohater wspierał palestyński opór", wiadomosci.wp.pl, 9 października 2009 [dostęp 2019-12-12].
  36. ↑ Członkowie Komitetu Budowy Muzeum Historii Żydów Polskich. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl. [dostęp 2014-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-09)].
  37. ↑ Grób Marka Edelmana w bazie danych Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie.
  38. ↑ W piątek pogrzeb Marka Edelmana. Gazeta Wyborcza, 2009-10-05. [dostęp 2009-10-06].
  39. ↑ Dziś odbył się pogrzeb Marka Edelmana, wyborcza.pl, 9 października 2009 [dostęp 2019-12-12].
  40. ↑ Prezydent pożegnał Marka Edelmana, prezydent.pl [dostęp 2019-12-12].
  41. ↑ Aleksandra Szyłło, "New York Times": Izrael ma problem z Markiem Edelmanem, wyborcza.pl, 19 kwietnia 2013 [dostęp 2019-12-12].
  42. ↑ Dlaczego Edelman nie lubił Izraela, rp.pl [dostęp 2019-12-12].
  43. ↑ Praca zbiorowa: Bitwa o Kościół. Kraków: Wydawnictwo Salwator, 2011, s. 26.
  44. ↑ Człowiek chce żyć. [w:] TVN24 [on-line]. tvn24.pl, 3 października 2009. [dostęp 2018-06-24].
  45. ↑ Ostra nerczyca z bezmoczem w poronieniach zakażonych. books.google.pl. [dostęp 2014-05-09].
  46. ↑ Zawał serca: z doświadczeń Oddziału Intensywnej Terapii Szpitala im. Dr M. Pirogowa w Łodzi. books.google.pl. [dostęp 2014-05-09].
  47. ↑ Na stronie: Bibuła. Polskie wydawnictwa niezależne 1976–1989 r.
  48. ↑ Marek Edelman, Nieznane zapiski o getcie warszawskim. www.zeszytyliterackie.com. [dostęp 2017-10-08].
  49. ↑ Olga Orzeł, Marek Edelman a mit bohaterski w Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall · Maria Janion, janion.pl, 7 czerwca 2001 [dostęp 2021-01-27].
  50. ↑ M.P. z 1948 r. nr 43, poz. 192.
  51. ↑ OIR Home | Office of Institutional Research. ris-systech2.its.yale.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-21)]..
  52. ↑ Honorary Degrees Since 1702. [w:] Yale University [on-line]. [dostęp 2016-09-13].
  53. ↑ Doktor h.c. dla Marka Edelmana. wyborcza.pl, 7 października 2007. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-13)].
  54. ↑ Legia Honorowa dla Marka Edelmana. gazeta.pl, 11 kwietnia 2008.
  55. ↑ Uroczystość wręczenia Nagród Historycznych „Polityki”. prezydent.pl, 2000-12-08. [dostęp 2019-12-08].
  56. ↑ Ideo Sp., Przyznano Nagrody Lewiatana 2008 | Aktualności o polskiej nauce, badaniach, wydarzeniach, polskich uczelniach i instytutach badawczych, naukawpolsce.pap.pl [dostęp 2017-07-25].
  57. ↑ Doktorzy honoris causa. [w:] Uniwersytet Jagielloński [on-line]. uj.edu.pl. [dostęp 2016-01-22].
  58. ↑ Marek Edelman z tytułem honoris causa UJ. gazeta.pl, 2009-06-08. [dostęp 2012-11-22].
  59. ↑ Anna Pawłowska: Gabinet Marka Edelmana w Muzeum Miasta Łodzi. dzienniklodzki.pl. [dostęp 2012-11-22].
  60. ↑ Dziennik Łódxki: Gabinet Marka Edelmana. [dostęp 2012-11-30].
  61. ↑ Koniak i papierosy. Gabinet Marka Edelmana w pałacu Poznańskich. [dostęp 2012-11-30].
  62. ↑ Powstał mural dla Marka Edelmana. W hołdzie człowiekowi. [w:] „Gazeta Stołeczna” [on-line]. warszawa.gazeta.pl, 7 kwietnia 2014. [dostęp 2014-06-12].
  63. ↑ Anna Kulesza. Marek Edelman zniknął z Muranowa. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 22 października 2014. [dostęp 2014-11-13]. 
  64. ↑ Edelman powrócił. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 16–17 kwietnia 2016. 
  65. ↑ PZ: Marek Edelman powrócił na Muranów. Upamiętnia go mural przy ulicy Karmelickiej. warszawa.naszemiasto.pl, 2016-04-19. [dostęp 2016-04-24].
  66. ↑ Uchwała nr LIV/1347/2017 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 sierpnia 2017 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 7795 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl. [dostęp 2017-10-17].
  67. ↑ Serdecznie zapraszamy do aplikowania o Warszawską Nagrodę Edukacyjną im. Marka Edelmana. edukacja.warszawa.pl, 3 lutego 2020. [dostęp 2021-06-25].
  68. ↑ Katalog polskich znaczkow pocztowych. Rocznik 2022. [dostęp 2022-09-23].
  69. ↑ Marek Jedziniak: Marek Edelman. www.kzp.pl. [dostęp 2023-05-21]. (pol.).
  70. ↑ FilmPolski.pl, FilmPolski, 2 listopada 2017 [dostęp 2021-01-27].
  71. ↑ Dyskografia. Raj. [w:] Leniwiec [on-line]. [dostęp 2021-08-29].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marek_Edelman&oldid=70420642”