Józef Szczepański

Józef Andrzej Szczepański

Ziutek

Józef Szczepański ps. Ziutek
podporucznik
Data i miejsce urodzenia	30 listopada 1922 Warszawa
Data i miejsce śmierci	10 września 1944 Warszawa
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Krajowa
Formacja	Szare Szeregi
Jednostki	batalion „Parasol”
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: powstanie warszawskie †
Odznaczenia

Józef Andrzej Szczepański, ps. „Ziutek” (ur. 30 listopada 1922 w Warszawie, zm. 10 września 1944 tamże) – polski poeta, powstaniec warszawski, żołnierz batalionu „Parasol” Armii Krajowej.

Życiorys

Grób Józefa Szczepańskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Urodził się w Warszawie 30 listopada 1922 roku w Wojskowym Szpitalu Ujazdowskim. Był pierwszym dzieckiem Matyldy i Józefa Szczepańskich. Ze względu na słabe samopoczucie matki po porodzie, Józef Szczepański został przewieziony do rodzinnego domu ojca do Łęczycy. Tam też został ochrzczony.

Przed wojną i w czasie okupacji mieszkał przy ul. Targowej, później przy Długiej 10.

Ukończył Gimnazjum im. Władysława IV, małą maturę zdał w 1939. Uczył się na tajnych kompletach organizowanych przez dyrektora Gimnazjum im. Władysława IV dra Zygmunta Usarka, jednak nauki nie ukończył.

Był harcerzem 17 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej przed 1939 i w okresie konspiracji. W czasie okupacji był związany z Marią Butyter.

We wrześniu 1939 ewakuował się z rodziną na wschód, powrócił do Warszawy w końcu 1942, w czasie tworzenia Grup Szturmowych Szarych Szeregów, do których wciągnęli go koledzy. Następnie był żołnierzem oddziału/kompanii „Agat” – „Pegaz” i „Parasol”, absolwentem Szkoły Podchorążych Piechoty Rezerwy „Agricola” w stopniu plutonowego podchorążego (kwiecień 1944).

Był uczestnikiem licznych akcji bojowych, m.in. zamachu na generała SS Wilhelma Koppego w Krakowie (Akcja Koppe). Gdy wybuchło powstanie warszawskie, był dowódcą drużyny w „Parasolu”. Uczestniczył w walkach na Woli w rejonie ul. Wolskiej, Żytniej, pl. Kercelego i cmentarzy wolskich, wolski pałacyk Michla (właściwie kamienicę Karola Michlera przy ul. Wolskiej 40) uwiecznił w powstańczej piosence batalionu. Przez ruiny getta przedostał się na Stare Miasto. Tam, dowiadując się o sowieckich oddziałach, które zatrzymały się na przedpolu Pragi, napisał wiersz Czerwona zaraza.

1 września został ciężko ranny w czasie osłaniania ewakuacji oddziałów powstańczych ze Starego Miasta (przy ul. Barokowej). Przeniesiono go kanałami do Śródmieścia, do szpitala powstańczego przy ul. Marszałkowskiej 75 (inne źródła mówią o szpitalu na ul. Mokotowskiej lub ul. Czackiego). Zmarł 10 września 1944.

Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, a pośmiertnie Virtuti Militari V klasy, pośmiertnie awansowany do stopnia podporucznika. Jego mogiła powstańcza znajdowała się przy ul. Marszałkowskiej 71.

5 grudnia 1945 został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w kwaterze batalionu „Parasol” (kwatera A24-7-3).

Poezja

Jego twórczość to kronika walk „Parasola”. Pisał w czasie trwania walk powstańczych, pod wrażeniem chwili. Jest autorem piosenek Pałacyk Michla, Parasola Piosenka Szturmowa (inny tytuł Chłopcy silni jak stal) i znanego wiersza o wymowie antysowieckiej Czerwona zaraza (29 sierpnia, ostatni napisany przed śmiercią).

Poza tym napisał: Wiersz do pamiętnika, Już nie wróci twój chłopiec, Hymn, W Parasolu (20 sierpnia), Do Rafała (wiersz dedykowany Stanisławowi Leopoldowi Rafałowi, nauczycielowi Szarych Szeregów poległemu w obronie Starówki 25 sierpnia), Dziś idę walczyć, Mamo! (inny tytuł: Do Matki, pierwodruk 24 sierpnia w Głosie Starego Miasta).

W roku 2012, w ramach projektu Fundacji Sztafeta „Ziutkowi na urodziny”, skomponowano muzykę do 10 wierszy oraz stworzono spójną aranżację wszystkich utworów, włączając istniejące już piosenki. W projekcie wzięli udział m.in. Tomasz Budzyński i Armia, Dariusz Budkiewicz i De Press oraz młodzież z Teatru Muzycznego Od Czapy, prowadzonego przez Fundację Sztafeta pod kierunkiem Małgorzaty Godlewskiej, we współpracy z Muzeum Powstania Warszawskiego, Instytutem Pamięci Narodowej oraz Januszem Szczepańskim, młodszym bratem „Ziutka” i powstańcami z batalionu „Parasol”.

Upamiętnienie

• W kwietniu 2005 nazwę Józefa Szczepańskiego „Ziutka” nadano rondu na skrzyżowaniu alei Prymasa Tysiąclecia i ul. Górczewskiej na warszawskiej Woli.
• 9 lutego 2016 Rada Miejska w Łęczycy nadała Józefowi Andrzejowi Szczepańskiemu ps. „Ziutek” tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łęczyca.

W muzyce

• 2016 – na płycie „sierpień” zespołu rockowego Fabryka wydanego nakładem Narodowego Centrum Kultury znalazły się dwa utwory z tekstami Józefa Szczepańskiego - Dziś idę walczyć Mamo! i cover Pałacyk Michla.

Zobacz też

• Polegli w powstaniu warszawskim po stronie polskiej
• Kalendarium powstania warszawskiego – 29 sierpnia

Bibliografia

• Jarosław Szarek, Bard „Parasola”, „Dziennik Polski”, 2008, 1 sierpnia, s. 26
• Hubert Kossowski, Władysławiak, żołnierz, poeta, „Nowa Gazeta Praska”, 2008, 16 kwietnia, s. 7
• Polski Słownik Biograficzny, Warszawa-Kraków, 2011, tom 47, strony 338-339
• Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.2. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 173–174. ISBN 83-211-0758-3.

Linki zewnętrzne

• Treść wiersza J. Szczepańskiego Czerwona zaraza
• wybrane wiersze i zdjęcie Józefa Szczepańskiego „Ziutka”. Stowarzyszenie Pamięci Powstania Warszawskiego. [dostęp 2009-12-04]. (pol.).
• wybrane wiersze Józefa Szczepańskiego „Ziutka”. Projekt Fundacji Sztafeta „Ziutkowi na urodziny”. [dostęp 2013-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2016)]. (pol.).
• koncertowa wersja utworu „Dziś idę walczyć mamo” – muz. Małgorzata Godlewska, słowa Józef „Ziutek” Szczepański, wykonanie Jaś Rozmanowski. (pol.).
• studyjna wersja utworu „Dziadobójca” – muz. Tomasz Budzyński, słowa Józef „Ziutek” Szczepański, wykonanie „Budzy i Trupia Czaszka”. (pol.).
• studyjna wersja utworu „Pałacyk Michla” – wykonanie Armia. (pol.).
• Józef Szczepański – zbiór wszystkich zachowanych utworów poety