Język jawajski
| |||||||
| Obszar | wyspa Jawa (Indonezja), Surinam, Nowa Kaledonia | ||||||
| Liczba mówiących | ok. 68 mln (2015)[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | łacińskie, jawajskie | ||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
| Ethnologue | 4 edukacyjny↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| Kod ISO 639-1↗ | jv | ||||||
| Kod ISO 639-2↗ | jav | ||||||
| Kod ISO 639-3↗ | jav | ||||||
| IETF | jv | ||||||
| Glottolog | java1253, java1254 | ||||||
| Ethnologue | jav | ||||||
| GOST 7.75–97 | ява 860 | ||||||
| BPS | 0088 3 | ||||||
| WALS | jav | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język jawajski (jaw. Basa Jawa) – język z rodziny austronezyjskiej, którym posługuje się ok. 68 mln osób zamieszkujących zwłaszcza środkową i wschodnią część wyspy Jawa. Jego użytkownicy władają również indonezyjskim, który jest używany w urzędach i w handlu. W Indonezji jest objęty statusem języka regionalnego[2]. Jest największym językiem austronezyjskim pod względem liczby rodowitych użykowników[2][3].
Posługuje się nim 40% mieszkańców Indonezji. Jest szerzony za pośrednictwem systemu edukacji i mediów, ale współistnieje z narodowym językiem indonezyjskim, przypuszczalnie wpływającym na jego żywotność. Dzieli się na szereg zróżnicowanych dialektów, przy czym dialekt kejawen, wywodzący się z historycznych ośrodków kultury jawajskiej (miast Surakarta i Yogyakarta), pełni funkcję języka standardowego[2].
Wykazuje znaczne wpływy sanskrytu i języków indyjskich. Ma rozwiniętą tradycję literacką, zapisywany jest alfabetem łacińskim i pismem jawajskim[4]. Współcześnie pod wpływem języka jawajskiego pozostaje język indonezyjski, który czerpie z niego wiele elementów słownictwa i składni[5]. Do powszechnie znanych pożyczek z jawajskiego należą takie wyrazy jak bisa („móc”) czy pintar („mądry”)[6].
We współczesnej Indonezji jest używany wśród Jawajczyków jako język kontaktów domowych, przy czym traci na znaczeniu (na korzyść indonezyjskiego) w przypadku małżeństw mieszanych bądź rodzin zamieszkujących inne regiony kraju. Zanika także znajomość rodzimego pisma jawajskiego i hierarchicznych poziomów mowy[7]. Jawajski pozostaje jednak głównym językiem centralnej i wschodniej Jawy, powszechnie wykorzystywanym w codziennej komunikacji[8].
Język jawajski Surinamu uległ znacznym zmianom w stosunku do języka wyjściowego. Przez redaktorów bazy danych Ethnologue został sklasyfikowany jako odrębny język[9].
Gramatyka[edytuj | edytuj kod]
Rzeczownik[edytuj | edytuj kod]
- Rzeczowniki są zasadniczo nieodmienne, zaimki dzierżawcze często są doczepiane do rzeczownika, np. anak „córka”, anakku „moja córka”
- W liczbie mnogiej rzeczownik ulega podwojeniu: anak-anakku „moje córki”
Przymiotnik[edytuj | edytuj kod]
- Przymiotniki są nieodmienne, stawia się je po określanym rzeczowniku np. mobil gedhe „duży samochód”
Czasownik[edytuj | edytuj kod]
- Czasowniki nie odmieniają się przez osoby, np. aku ngomong „mówię”, kowe ngomong „mówisz”, dheweke ngomong „mówi” itd.
- Czasownik jest nieodmienny, np. aku ngomong „mówię”, aku ngomong „mówiłem”, lecz w czasie przyszłym poprzedzony jest partykułą arep: aku arep ngomong „powiem”
Składnia[edytuj | edytuj kod]
Szyk zdania w języku jawajskim należy do typu SVO, czyli jest podobny do polskiego: Aku kadang-kadang moco buku „Czasami czytam książki”.
Słownictwo[edytuj | edytuj kod]
Język jawajski ma trzy warianty społeczne (ang. speech levels), cechujące się przede wszystkim różnicami w słownictwie:
- ngoko – język prosty, używany w sytuacjach swobodnych przez większą część społeczeństwa
- krama – język formalny, używany w sytuacjach oficjalnych
- madya – forma pośrednia, uprzejma, używana np. w rozmowie z nieznajomymi. Przykłady:
UWAGA: W poniższej tabelce można kliknąć symbol przy nazwie odmiany, by zmienić kolejność haseł.
| Język polski | Ngoko | Kromo | Język indonezyjski |
|---|---|---|---|
| Jak się masz? | Piyé kabaré? | Pripun wartanipun panjenengan? | Apa kabar? lub Bagaimana kabar Anda? |
| Dobrze, a ty? | Aku apik waé, piyé awakmu/sampèyan? | Kula saé kémawòn, pripun kalian panjenengan? | Saya baik-baik saja, bagaimana dengan Anda? |
| Jak masz na imię? | Sapa jenengmu? | Sinten asmanipun panjengenan? | Siapa nama Anda? |
| Mam na imię John. | Jenengku Jòhn | Nami kula Jòhn | Nama saya John |
| Dziękuję | Suwun/Matur nuwun | Matur sembah nuwun | Terima kasih |
| Czego się napijesz? | Kowé arep ngombé apa? | Panjenengan kersa ngunjuk punapa? | Anda mau minum apa? |
| Chcę się napić kawy. | Aku arep ngombé kòpi waé, Mas/Pak! | Kula badhé ngunjuk kòpi kémawòn, Pak! | Saya ingin minum segelas kopi, Pak! |
Liczebniki[edytuj | edytuj kod]
| Odmiana | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Język starojawajski | sa | rwa | telu | pat | lima | enem | pitu | walu | sanga | sapuluh |
| Kawi | eka | dwi | tri | catur | panca | sad | sapta | asta | nawa | dasa |
| Krama | setunggal | kalih | tiga | sekawan | gangsal | enem | pitu | wolu | sanga | sedasa |
| Ngoko | siji | loro | telu | papat | lima | enem | pitu | wolu | sanga | sepuluh |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig, Javanese, [w:] Ethnologue [online], wyd. 22, Dallas, Texas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-04] (ang.).???
- ↑ a b c Michael P. Oakes: Javanese. W: Bernard Comrie: The World's Major Languages. Routledge, 2009, s. 819. ISBN 978-1-134-26156-7. (ang.)
- ↑ Michael C. Ewing, Grammar and Inference in Conversation: Identifying clause structure in spoken Javanese, John Benjamins Publishing, 2005, s. 4, ISBN 978-90-272-9390-9 [dostęp 2021-10-07] (ang.).
- ↑ jawajski język, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-08-15] [zarchiwizowane z adresu].
- ↑ James Neil Sneddon, K. Alexander Adelaar, Dwi N. Djenar, Michael Ewing: Indonesian: A Comprehensive Grammar. Routledge, 2012, s. 2. ISBN 978-1-135-87351-6. [dostęp 2021-08-15]. (ang.)
- ↑ Beng Soon Lim, Gloria R. Poedjosoedarmo: Bahasa Indonesia and Bahasa Melayu: convergence and divergence of the official languages in contemporary Southeast Asia. W: Gerhard Leitner, Azirah Hashim, Hans-Georg Wolf (red.): Communicating with Asia: The Future of English as a Global Language. Cambridge University Press, 2016, s. 170–187. ISBN 978-1-107-06261-0. [dostęp 2021-10-07]. (ang.)
- ↑ Mark Woodward: Java, Indonesia and Islam. Springer Science & Business Media, 2010, s. 18. ISBN 978-94-007-0056-7. [dostęp 2021-10-07]. (ang.)
- ↑ Kenneth Katzner, Kirk Miller: The Languages of the World. Routledge, 2002, s. 230. ISBN 978-1-134-53288-9. [dostęp 2021-10-07]. (ang.)
- ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig, Javanese, Suriname, [w:] Ethnologue [online], wyd. 22, Dallas, Texas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-02] (ang.).???
