Język malgaski

	Fiteny malagasy
	Fiteny malagasy
Obszar	Madagaskar, Komory, Reunion, Majotta
Liczba mówiących	16 mln – wszystkie odmiany malgaskiego; 7,5 mln – odmiana plateau (2006)
Pismo/alfabet	łacińskie (dawniej arabskie)
Klasyfikacja genetyczna
	Języki austronezyjskie; Języki malajsko-polinezyjskie; Języki barito; Języki barito wschodnie; Język malgaski;
Status oficjalny
język urzędowy	Madagaskar
Kody języka
Kod ISO 639-1↗	mg
Kod ISO 639-2↗	mlg
Kod ISO 639-3↗	mlg
IETF	mg
Glottolog	mala1537
Ethnologue	mlg
GOST 7.75–97	млг 418
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku malgaskim
	Słownik języka malgaskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język malgaski (Fiteny malagasy) – język należący do rodziny austronezyjskiej, zaliczany do grupy barito^[3]. Jest najbardziej wysuniętym na zachód przedstawicielem gałęzi malajsko-polinezyjskiej. Używany jest przede wszystkim na Madagaskarze (gdzie ma status języka urzędowego) oraz przez skupiska osób pochodzenia malgaskiego na Komorach, Reunionie i Majotcie. Jest to jedyny język austronezyjski funkcjonujący w Afryce^[4].

Jego odrębność względem okolicznych języków afrykańskich została stwierdzona w 1708 r. przez holenderskiego badacza Adriaana Relanda^[5]. Najbliżej jest spokrewniony z językami używanymi w indonezyjskiej części Borneo (m.in. z językiem ma’anyan), dalsze pokrewieństwo zaś łączy go z pozostałymi językami austronezyjskimi Indonezji i pobliskich krajów^[6]^[7]. Wykazuje wpływy języka malajskiego, jawajskiego oraz języków bantu^[8].

Dialekty[edytuj | edytuj kod]

Wyróżnia się dziesięć głównych odmian języka malgaskiego, uważanych zazwyczaj za spokrewnione ze sobą dialekty, lecz czasami klasyfikowanych jako odrębne języki. Serwis Ethnologue traktuje malgaski jako makrojęzyk obejmujący następujące etnolekty^[1]:

Antankarana (kod ISO: xmv)
Betsimisaraka północny (bmm)
Betsimisaraka południowy (bjg)
Bara (bhr)
Masikoro (msh)
Plateau (plt), obejmujący dialekty merina, betsileo, sihanaka, bezanozano, tanala.
Sakalava (skg)
Tandroy-mahafaly (tdx)
Tanosy (txy)
Tsiminety (xmw)

Podstawę języka standardowego tworzy dialekt merina z centralnej części wyspy. Pozostałe dialekty są słabo udokumentowane^[8].

Bardzo bogata tradycja w literaturze ustnej, pod koniec XVII wieku obfituje w piśmiennictwo religijne oraz sporządzanie kronik. W XVI wieku wprowadzono do zapisu alfabet arabski (sorabe), w połowie XIX wieku zastąpiono go łacińskim. Biblię na język malgaski przetłumaczoną przez misjonarzy Londyńskiego Towarzystwa Misyjnego wydano w roku 1835. W XX wieku nastąpił rozkwit literatury w tym języku.

Gramatyka[edytuj | edytuj kod]

Rzeczownik[edytuj | edytuj kod]

Rzeczowniki są nieodmienne, nie mają też osobnej formy liczby mnogiej.

Zaimki[edytuj | edytuj kod]

Podobnie jak w wielu innych językach austronezyjskich, zaimki dzierżawcze doczepiane są bezpośrednio do rzeczownika. Przykłady: ny bokiko „moja książka” (por. indonez. bukuku), ny bokinao „twoja książka”, ny bokiny „jego, jej, ich książka” (por. indonez. bukunya).

Przymiotnik[edytuj | edytuj kod]

Przymiotniki są nieodmienne, występują po określanym rzeczowniku.

Czasownik[edytuj | edytuj kod]

Czasowniki nie odmieniają się przez osoby.
Czasy gramatyczne wyrażane są przez odpowiedni przedrostek: miteny aho „mówię”, niteny aho „mówiłem”, hiteny aho „powiem”; matory izy „ona śpi”, natory izy „ona spała”, hatory izy „ona będzie spała”,
Przeczenie wyrażane jest za pomocą partykuły tsy: tsy miteny aho „nie mówię”, Tsy tiako ity „nie podoba mi się to”, tsy bokiko ito „to nie jest moja książka”

Składnia[edytuj | edytuj kod]

Język malgaski charakteryzuje się rzadko występującym szykiem zdania typu VOS, czyli orzeczenie-dopełnienie-podmiot. Przykłady zdań:

Mamaky boky ny mpianatra
(dosłownie „czyta książkę student”)
„Student czyta książkę”

Nividy ronono ho an’ny zaza ny vehivavy
(„kupiła mleko dla dziecka kobieta”)
„Kobieta kupiła mleko dla dziecka”

Słownictwo[edytuj | edytuj kod]

Ponad 90% podstawowego zasobu leksykalnego języka malgaskiego ma podłoże austronezyjskie, lecz większość słów związanych z hodowlą zwierząt pochodzi z języków bantu^[9]. Występują również liczne zapożyczenia z języka francuskiego i angielskiego^[10].

Minirozmówki:

Polski	Malgaski	IPA
Angielski	Anglisy	ã ŋ ɡ l i ʂ
Tak	Eny	ˈ ʲ e n j
Nie	Tsia, tsy^[11]	ts i, ts ʲ
Cześć!	Salama!	s a ˈ l a m ə̥
Jak się masz?	Manao ahoana?	m a n a ˈ ʷ o n ə̥, m a n a ˈ o n ə̥
Dziękuję, dobrze.	Tsara fa misaotra.	ˈ ts a r ə̥ f a m ʲ ˈ s o :t ʂ ə̥
Do widzenia!	Veloma!	v e ˈ l u m ə̥
Proszę	Azafady	a z a ˈ f a d ʲ
Dziękuję	Misaotra	m ʲ ˈ s a w t ʂ a
Nie ma za co.	Tsy misy fisaorana.	ts ʲ ˈ m i s ʲ f ʲ ˈ s o :r a n ə̥
Przepraszam	Miala tsiny	m j a l a ˈ ts i n ʲ
Kto?	Iza?	ˈ i :z a, ˈ i z a
Co?	Inona?	i n :a
Kiedy?	Rahoviana?	r o ᶷ ˈ v i n ə̥, r a w ˈ v i n ə̥
Gdzie?	Aiza?	a j z ə̥
Dlaczego?	Fa maninona?	f a m a n i n :ə̥
Jak?	Ahoana?	a ˈ ʷ o n ə̥
Ile?	Hoatrinona?	ʷ o ˈ t ʂ i n :ə̥
Jak się nazywasz?	Iza no anaranao?	i z a n j a n a r a ˈ n a w
Dla	Ho an’ny	w a n :i
Ponieważ	Satria	s a ˈ t ʂ i
Nie rozumiem.	Tsy mazava, or tsy azoko.	ts ʲ m a z a v ə̥
Tak, rozumiem.	Eny, mazava (or azoko).	ʲ e n ʲ m a z a v ə̥
Na pomoc!	Vonjeo!	v u n ˈ dz e w
Czy może mi Pan(i) pomóc?	Afaka manampy ahy ve ianao azafady?	a f a k a m a n a p ʲ a v e e n a w a z a f a d ʲ
Gdzie jest toaleta?	Aiza ny efitrano fivoahana? (Aiza ny V.C.?)	a j z a n j e f i t ʂ a n ʷ f i ˈ v w a :n ə̥
Czy mówisz po angielsku?	Miteny anglisy ve ianao?	m i ˈ t e n ʲ ã ŋ ˈ ɡ l i ʂ v e e ˈ n a w
Nie mówię po malgasku.	Tsy mahay teny malagasy aho.	ts ʲ m aa j t e n ʲ m a l a ˈ ɡ a s ʲ a
Nie mówię po francusku.	Tsy mahay teny frantsay aho.	ts ʲ m aa j t e n ʲ f r a n ts a j a
Chce mi się pić.	Mangetaheta aho.	m a ŋ ɡ e t a ˈ e t a
Jestem głodny.	Noana aho.	n o :n a
Jestem zmęczony.	Vizaka aho.	ˈ v i z a k a
Chcę jechać do Antsirabe.	Te-handeha any Antsirabe aho.	t e a n d e a n j a n ts i r a b e a
To za drogo!	Lafo be izany!	l a f ʷ ˈ b e z a n ʲ
Lubię...	Tiako...	t i k ʷ
Kocham cię.	Tiako ianao.	t i k w e n a ʷ
Liczebniki
jeden	isa/iray	i s ə̥
dwa	roa	r u
trzy	telo	t e l ʷ
cztery	efatra	ˈ e f a t ʂ ə̥
pięć	dimy	ˈ d i m ʲ
sześć	enina	e n :
siedem	fito	f i t ʷ
osiem	valo	v a l ʷ
dziewięć	sivy	s i v ʲ
dziesięć	folo	f u l ʷ
jedenaście	iraika ambin’ny folo	r a j k ʲ a m b e f u l ʷ
dwanaście	roa ambin’ny folo	r u m b e f u l ʷ
dwadzieścia	roapolo	r o p u l ʷ
trzydzieści	telopolo	t e l o p u l ʷ
czterdzieści	efapolo	e f a p u l ʷ
pięćdziesiąt	dimampolo	d i m a p u l ʷ
sześćdziesiąt	enim-polo	e m p u l ʷ
siedemdziesiąt	fitopolo	f i t u p u l ʷ
osiemdziesiąt	valopolo	v a l u p u l ʷ
dziewięćdziesiąt	sivifolo	s i v f u l ʷ
sto	zato	z a t ʷ
dwieście	roan-jato	r o n dz a t ʷ
tysiąc	arivo	a r i v ʷ
dziesięć tysięcy	iray alina	r a j a l
sto tysięcy	iray hetsy	r a j e ts ʲ
milion	iray tapitrisa	r a j t a p t ʂ i s ə̥
miliard	iray lavitrisa	r a j l a v t ʂ i s ə̥

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Malgasze

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Ethnologue report for language code: mlg.
↑ Etnologue, Languages of the World, Malagasy, Plateau.
↑ Peter Austin: One Thousand Languages: Living, Endangered, and Lost. s. 92. (ang.)
↑ Harry van derH. Hulst Harry van derH., RobR. Goedemans RobR., Ellen vanE. Zanten Ellen vanE., A Survey of Word Accentual Patterns in the Languages of the World, Walter de Gruyter, 2010, s. 396, ISBN 978-3-11-019896-6 (ang.).
↑ Roger Blench. New Palaeozoogeographical Evidence for the Settlement of Madagascar. „Azania: Archaeological Research in Africa”. 42 (1), s. 69–82, 2007. DOI: 10.1080/00672700709480451 (ang.). [zarchiwizowane z adresu 2011-07-21].
↑ Malagasy, Plateau – Ethnologue (ang.). [dostęp 2017-12-22].
↑ Muḥammad Jamāl al-Dīn Mukhtār, G. Mokhtar: Ancient Civilizations of Africa. s. 373. (ang.)
↑ ^a ^b Darrell T.D.T. Tryon Darrell T.D.T., Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Walter de Gruyter, 2011, s. 393, ISBN 978-3-11-088401-2 (ang.).
↑ Malagasy, the language of Madagascar, www.wildmadagascar.org [dostęp 2017-11-24] (ang.).
↑ K. Alexander Adelaar, Nikolaus Himmelmann: The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. s. 31. (ang.)
↑ Przed czasownikiem.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikacja, PWN, Warszawa, 1989, ISBN 83-01-08163-5.
African Phrasebook, Berlitz Publishing, Singapur 2005 (ang.).
Helena Voahangirina Odendahl, Madagassisch Wort fuer Wort, Reise Know-How Verlag, Bielefeld 2011, ISBN 978-3-89416-016-6 (niem.).
Helena Ravoson Voahanginirina, Le malgache de poche, Assimil 2010, ISBN 978-2-7005-0494-1 (fr.)
Janie Rasoloson, Malagasy-English English-Malagasy Dictionary and Phrasebook, Nowy Jork: Hippocrene Books, 2001, ISBN 978-0-7818-0843-9, OCLC 46456350, ASIN 078180843X (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Dane Ethnologue dla języka malgaskiego (ang.)
Słownictwo malgaskie (fr. • ang.)
Nagrania audio dialektów języka malgaskiego (ang.)

[autonazwa1-1] Ethnologue report for language code: mlg.

[2] Etnologue, Languages of the World, Malagasy, Plateau.

[3] Peter Austin: One Thousand Languages: Living, Endangered, and Lost. s. 92. (ang.)

[4] Harry van derH. Hulst Harry van derH., RobR. Goedemans RobR., Ellen vanE. Zanten Ellen vanE., A Survey of Word Accentual Patterns in the Languages of the World, Walter de Gruyter, 2010, s. 396, ISBN 978-3-11-019896-6 (ang.).

[5] Roger Blench. New Palaeozoogeographical Evidence for the Settlement of Madagascar. „Azania: Archaeological Research in Africa”. 42 (1), s. 69–82, 2007. DOI: 10.1080/00672700709480451 (ang.). [zarchiwizowane z adresu 2011-07-21].

[6] Malagasy, Plateau – Ethnologue (ang.). [dostęp 2017-12-22].

[7] Muḥammad Jamāl al-Dīn Mukhtār, G. Mokhtar: Ancient Civilizations of Africa. s. 373. (ang.)

[:393-8] Darrell T.D.T. Tryon Darrell T.D.T., Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Walter de Gruyter, 2011, s. 393, ISBN 978-3-11-088401-2 (ang.).

[9] Malagasy, the language of Madagascar, www.wildmadagascar.org [dostęp 2017-11-24] (ang.).

[10] K. Alexander Adelaar, Nikolaus Himmelmann: The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. s. 31. (ang.)

[11] Przed czasownikiem.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]