Jan Czekanowski
| ||
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 6 października 1882 Głuchów, Królestwo Polskie | |
| Data i miejsce śmierci | 20 lipca 1965 Szczecin | |
| Miejsce spoczynku | cmentarz Powązkowski | |
| Zawód, zajęcie | antropolog, etnograf, statystyk i językoznawca | |
| Narodowość | polska | |
| Tytuł naukowy | profesor | |
| Odznaczenia | ||
       
| ||
Jan Czekanowski (ur. 6 października 1882 w Głuchowie[1], zm. 20 lipca 1965 w Szczecinie) – polski antropolog, etnograf, statystyk, podróżnik i językoznawca.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Syn Wincentego i Amelii z Guthke’ów[1]. Uczęszczał do Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, a następnie przeniósł się do Lipawy[1]. W 1901 ukończył tam szkołę średnią. W 1902 zapisał się na uniwersytet w Zurychu. Studiował antropologię, anatomię, etnografię i matematykę. Był uczniem Rudolfa Martina, słynnego szwajcarskiego antropologa i autora klasycznego podręcznika Lehrbuch der Anthropologie, którego standardy do dziś są stosowane w antropologii.
Studia ukończył w 1906, w 1907 obronił doktorat. Podjął pracę asystenta w Królewskim Muzeum Ludoznawczym w Berlinie w dziale Afryki i Oceanii. Wziął udział w słynnej dwuletniej wyprawie antropologicznej do środkowej Afryki (1906–1907)[2]. Ekspedycja nosiła nazwę Deutsche Zentral-Afrika Expedition. Oprócz J. Czekanowskiego w wyprawie wzięli udział: botanik – dr Johann Mildbread z Muzeum Botanicznego w Dahlem, zoolog – dr Hans Schubotz z Uniwersytetu Berlińskiego, geolog – dr Egon Fryderyk Kirschestein z Instytutu Geologiczno-Paleontologicznego w Berlinie[3].
Prowadził badania międzyrzecza rzek Kongo – Nil, uczestnicząc w ekspedycji księcia Adolfa Meklemburskiego. Po powrocie usystematyzował zebrane materiały antropologiczne i etnograficzne, które zostały wydane w pięciu tomach. W 1910 r. przeniósł się do Muzeum Antropologii i Etnografii w Petersburgu. W 1913 został kierownikiem Zakładu Antropologicznego na Uniwersytecie we Lwowie, gdzie stworzył lwowską szkołę antropologiczną. Od 1916 roku był członkiem Ligi Narodowej[4]. Był ekspertem delegacji polskiej na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku zajmującym się zagadnieniami geograficznymi i etnograficznymi[5]. W latach 1934–1936 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[6]. Wprowadził nowatorską zasadę statystyki matematycznej.
Mieszkał i pracował we Lwowie w latach 1913–1945. Po agresji ZSRR na Polskę, okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną i aneksji miasta przez ZSRR w latach 1939–1941 kontynuował pracę na Uniwersytecie. Po II wojnie światowej osiadł w Poznaniu, gdzie kierował Katedrą Antropologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Przeprowadził badania dynamiki rozwoju ludności w okresie 1937–1946 i strat ludnościowych Polski. Był zwolennikiem kierunku statystycznego w badaniach antropologicznych. Na podstawie własnych badań uważał, że państwo polskie zawdzięczało swą genezę Gotom[7][8][9].
Piastował liczne funkcje naukowe i społeczne m.in. był wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Statystycznego, wiceprezesem Okręgu Lwowskiego Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich w 1939 roku[10]. Był zaangażowany w prace Komitetu Słowiańskiego w Polsce. W latach 1923–1924 był prezesem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. W 1959 Uniwersytet Wrocławski, a 2 kwietnia 1962 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przyznały mu tytuł doktora honoris causa.
W 1952 r. został członkiem korespondentem, a w 1957 r. członkiem rzeczywistym PAN[11].
Pochowany na warszawskich Powązkach w alei zasłużonych (grób 144)[12].
Jego córka Anna Czekanowska-Kuklińska, profesor muzykologii, rozwinęła metodę statystyki matematycznej w dziedzinie badań porównawczych nad melodiami ludowymi.
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
- Forschungen in Nil-Kongo-Zwischengebiet, Leipzig 1917, t. 1–5.
- Zarys antropologii Polski, Lwow 1930.
- Wstęp do historii Słowian, Poznań 1957.
- W głąb lasów Aruwimi, Wrocław 1958.
- Carnets de Route en Afrique Centrale (Dziennik wyprawy do Afryki Środkowej), (nie wydana).
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Sztandaru Pracy I kl.[13][14]
- Order Odrodzenia Polski III kl.[13][14][15][16]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej[14]
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego[14]
- Medal Pamiątkowy Ekspedycji Środkowo-Środkowo-Afrykańskiej (Meklemburgia)[15]
- Order Gryfa (Meklemburgia)[13][15]
- Order Korony (Belgia)[13][15][15]
- Order Świętego Sawy III kl. (Serbia)[13][15]
- Order Zasługi Cywilnej (Bułgaria)[13]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 122.
- ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 69.
- ↑ Wyprawa afrykańska Jana Czekanowskiego (1907-1909), [w:] Tadeusz Dzierżykray-Rogalski, Polska antropologia w Afryce, 1981, s. 13-14.
- ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964, s. 572.
- ↑ Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918–1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 25.
- ↑ Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918-1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 25. ISBN 978-83-7188-964-6.
- ↑ Zdzisław Skrok. Czy wikingowie stworzyli Polskę? str. 128
- ↑ Jan Czekanowski. Goci a Lechici i dowody antropologiczne. 1934
- ↑ Słownik starożytności słowiańskich. Wyd. Komitet redakcyjny z ramienia Federacji Towarzystw Historycznych Europy Wschodniej 1934, str. 19
- ↑ Rocznik Ziem Wschodnich 1939, s. 212.
- ↑ Czekanowski, Jan, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-10].
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN CZEKANOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-02].
- ↑ a b c d e f Ksiega jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Lublin, 1969, s. 228
- ↑ a b c d Kronika Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań: 1967, s. 678.
- ↑ a b c d e f Skład Uniwersytetu w roku akademickim 1935/36. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, 1935.
- ↑ Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: 1938, s. 122.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Czekanowski: Antropologia polska w międzywojennym dwudziestoleciu 1919-1939, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1949
- Michał Musielak, Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899-1945: wybrane problemy), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008.
- Członkowie delegacji polskiej na konferencję pokojową w Paryżu
- Członkowie Ligi Narodowej
- Członkowie rzeczywiści PAN
- Członkowie Towarzystwa Naukowego we Lwowie
- Członkowie Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich
- Członkowie Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego
- Ludzie związani ze Szczecinem
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej
- Odznaczeni Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego
- Odznaczeni Orderem Gryfa
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Polacy odznaczeni Orderem Korony (Belgia)
- Polacy odznaczeni Orderem św. Sawy
- Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Cywilnej
- Pochowani w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Polscy antropolodzy
- Polscy podróżnicy i odkrywcy
- Rektorzy Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
- Urodzeni w 1882
- Wykładowcy Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie
- Wykładowcy Wydziału Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- Zmarli w 1965
- Członkowie Honorowi Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego