Jan Zborowski

Jan Zborowski
	; Jastrzębiec
Rodzina	Zborowscy herbu Jastrzębiec
Data urodzenia	19 grudnia 1538
Data i miejsce śmierci	25 sierpnia 1603 ; Odolanów
Ojciec	Marcin Zborowski
Matka	Anna z Konarskich
Żona	1. N.N. z Maltzanów; 2. Elżbieta z Prońskich; 3. Katarzyna z Konarskich
Dzieci	(z Elżbietą Prońską): Elżbieta Anna; (Z Katarzyną Konarską) Zofia 1 voto Radziwiłł 2 voto Sieniuta

Jan Zborowski herbu Jastrzębiec (ur. 19 grudnia 1538, zm. 25 sierpnia 1603 w Odolanowie) – hetman nadworny koronny, sekretarz królewski, dworzanin królewski, rotmistrz królewski, kasztelan gnieźnieński, starosta odolanowski, starosta grudziądzki.

Życiorys

Należał do magnackiego rodu Zborowskich. Był synem kasztelana krakowskiego Marcina Zborowskiego. W młodości przebywał na dworach księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna i króla Zygmunta II Augusta. W latach 1559–1561 odbył podróże zagraniczne do Niemiec i do Francji.

Po powrocie do kraju rozpoczął służbę wojskową. W latach 1563–1569 uczestniczył w wojnie o Dominium Maris Baltici. W Inflantach zyskał opinię zdolnego i odważnego dowódcy. Za zasługi w walkach z armią cara Iwana IV Groźnego został w 1570 roku obdarowany przez króla godnością rotmistrza, a w 1572 roku otrzymał awans na hetmana nadwornego koronnego.

Poseł województwa poznańskiego na sejm 1572 roku.

Po śmierci króla polskiego Zygmunta II Augusta wspólnie z braćmi stanął na czele stronnictwa Zborowskich. Podczas elekcji poparł kandydaturę księcia Andegawenii, Henryka. Wpływami wśród szlachty przyczynił się do wyniesienia pretendenta francuskiego na tron. W 1573 roku uczestniczył w poselstwie panów polskich do Paryża, która miała przywieźć Henryka Walezego do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W czasie spotkania poselstwa z królem elektem w katedrze Notre-Dame zmusił księcia Andegawenii, wypowiadając głośno w jego kierunku zdanie: Si non iurabis, non regnabis^[1], do zaprzysiężenia artykułu konfederacji warszawskiej gwarantującego szlachcie polskiej i litewskiej swobodę wiary, sumienia i słowa. Poseł województw: poznańskiego i województwa kaliskiego na sejm konwokacyjny w 1574 roku^[2].

W 1574 roku po ucieczce Henryka Walezego z Krakowa nawoływał do jego natychmiastowej detronizacji. Podczas kolejnej elekcji w 1576 roku poparł kandydaturę księcia Siedmiogrodu. Za wydatną pomoc w wyniesieniu na tron polski Stefana Batorego otrzymał urząd kasztelana gnieźnieńskiego. Otrzymał również dowództwo gwardii królewskiej, która brała udział w wojnie ze zbuntowanym Gdańskiem. 17 kwietnia 1577 roku na grobli jeziora Lubiszewskiego pokonał w bitwie znacznie liczniejszą armię dowodzoną przez kondotiera Jana Winkelbrucha. Brak większych sił uniemożliwił mu jednak zdobycie szturmem miasta.

Po ugodzie króla z patrycjatem Gdańska walczył w Inflantach. W latach 1579–1581 brał udział we wszystkich kampaniach wojennych prowadzonych na wschodzie przez Stefana Batorego. W 1580 roku wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Toropcem^[3]. Odznaczył się podczas oblężenia Pskowa. Mimo że należał do rodu Zborowskich pozostał lojalny wobec króla w 1584 roku, gdy ścięto jego brata Samuela Zborowskiego, a drugiego, Krzysztofa Zborowskiego, za przygotowania do rokoszu skazano na banicję.

W 1585 roku wycofał się prawie całkowicie z życia politycznego. W 1587 roku podpisał elekcję Maksymiliana III Habsburga^[4]. W ostatnich latach życia przejawiał aktywność głównie w kwestiach religijnych. Będąc zagorzałym luteraninem i obrońcą dogmatu o konsubstancjacji sprzeciwiał się „unii ambony i ołtarza” z wyznawcami kalwinizmu. Znajdował się w opozycji do zgody sandomierskiej z 1570 roku^[5]. Utrzymywał w Pleszewie zbór luterański, który istniał do 1615 roku.

Był wybrany prowizorem przez protestancko-prawosławną konfederację wileńską w 1599 roku^[6].

Trzykrotnie żonaty, pozostawił dwie córki: z małżeństw z Elżbietą Prońską, Elżbietę Annę (zm. przed 1615) żonę najpierw Piotra Opalińskiego a potem Adama Sędziwoja Czarnkowskiego; z trzeciego małżeństwa z Katarzyną z Konarskich córkę Zofię (zm. 1618) która wyszła za mąż najpierw za Jerzego Radziwiłła kasztelana trockiego, a po raz drugi za Abrahama Sieniutę.

Córki i wdowa pozostały ewangeliczkami do śmierci. Kościół w Pleszewie przekazał katolikom Czarnkowski, dopiero po śmierci swojej żony w 1615 r.

Przypisy

↑ Teresa Romańska-Faściszewska. Oleśnica, s. 104.
↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 200, 225.
↑ https://muzhp.pl/kalendarium/bitwa-pod-toropcem
↑ Akt elekcji arcyksięcia Maksymiliana Habsburga na króla polskiego z 22 VIII 1587 roku, AGAD. [dostęp 2016-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].
↑ Marcin Spórna. Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich, s. 505.
↑ 1599 г. — Акт конфедерации, заключенной в Вильно, шляхетством Речи Посполитой православного и протестантского исповеданий для взаимной защиты от гонений со стороны католического духовенства, s. 4

Bibliografia

TeresaT. Romańska-Faściszewska TeresaT., Oleśnica, Kraków: Alleluja Wydawnictwo Zmartwychwstańców, 2007, ISBN 978-83-89660-74-9, OCLC 177013084 .
Marcin Spórna: Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich. Kraków: Zielona Sowa, 2006. ISBN 83-7435-094-6.

[1] Teresa Romańska-Faściszewska. Oleśnica, s. 104.

[2] Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 200, 225.

[3] ttps://muzhp.pl/kalendarium/bitwa-pod-toropcem

[4] Akt elekcji arcyksięcia Maksymiliana Habsburga na króla polskiego z 22 VIII 1587 roku, AGAD. [dostęp 2016-06-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)].

[5] Marcin Spórna. Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich, s. 505.

[6] 1599 г. — Акт конфедерации, заключенной в Вильно, шляхетством Речи Посполитой православного и протестантского исповеданий для взаимной защиты от гонений со стороны католического духовенства, s. 4

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]