Jerzy Iszkowski
Jerzy Iszkowski ps. Orczyk, Kord | |
major pilot | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1937–1948 |
Siły zbrojne | |
Formacja | |
Główne wojny i bitwy |
II wojna światowa, |
Późniejsza praca |
prace dorywcze, instruktor w szkole szybowcowej |
Odznaczenia | |
Jerzy Michał Erazm Iszkowski vel Jerzy Dybek, ps. „Orczyk”, „Kord” (ur. 31 marca 1914 w Nowym Sączu, zm. 29 sierpnia 1962 tamże) – podporucznik pilot 2 pułku lotniczego w Krakowie; kapitan pilot w 304 dywizjonie Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii; major cichociemny; represjonowany i więziony w okresie powojennym – zrehabilitowany w 1956 oraz w 1999; wiceprezes i instruktor lotniczy w Aeroklubie Podhalańskim w Nowym Sączu. Kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Fascynacja lotnictwem
[edytuj | edytuj kod]Iszkowski już w gimnazjum fascynował się lotnictwem i próbował zbudować samodzielnie szybowiec. Był prezesem szkolnego koła Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, które umożliwiło uczestnictwo w szkoleniach w Szkole Szybowcowej w Tęgoborzu. W 1932 uzyskał kategorię B pilota szybowcowego[1].
We wrześniu 1933 wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. W październiku 1935 zgłosił się do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, gdzie został przyjęty na II rok nauki. Szkołę oraz szkolenia w Lotniczej Szkole Bombardowania i Strzelania w Grudziądzu ukończył w październiku 1937 z 16. lokatą w stopniu podporucznika pilota. Przydział dostał do 24 eskadry liniowej 2 pułku lotniczego w Krakowie jako pilot III klasy. W dniu 12 czerwca 1939 został przeniesiony do 22 eskadry bombowej z funkcją szefa pilotów w eskadrze treningowej[2].
Odwrót w kampanii wrześniowej
[edytuj | edytuj kod]Na początku kampanii wrześniowej otrzymywał różne polecenia związane jeszcze ze szkoleniem pilotów. W dniu 14 września 1939 otrzymał zadanie specjalne – jako dowódca plutonu pilotów podchorążych miał się z nimi udać po odbiór francuskich samolotów, podobnież oczekujących w Aleksandrii. Wobec napaści sowieckiej, dnia 17 września 1939 wraz z innymi pilotami przekroczył granicę polsko-rumuńską i został internowany. Przebywał w obozach we Frecăței oraz Slatinie, skąd uciekł do Konstancy. Tam w polskim konsulacie otrzymał rozkaz i bilet na przejazd pociągiem przez Timișoarę i Belgrad do Aten. W Pireusie wsiadł na statek s/s Pułaski, którym 24 października 1939 dopłynął do Marsylii[3].
We Francji wraz z innymi oficerami został ulokowany w koszarach w Salon, a od grudnia 1939 w polskiej bazie w Lyonie. Z dniem 3 marca 1940 został przydzielony do formowanego polskiego dywizjonu bombowego stacjonującego na lotnisku St-Jaques koło Rennes w Bretanii, gdzie służył jako pilot instruktor. Wraz z innymi pilotami został 11 czerwca 1940 oddelegowany do jednostki lotniczej stacjonującej w Châteauroux w centralnej Francji. Jednostki tej już nie zastali. Wobec ofensywy niemieckiej w kampanii francuskiej Iszkowski na lotnisku w Bordeaux dwukrotnie usiłował bez powodzenia uprowadzić samolot. Zdecydował się na drogę morską na pokładzie polskiego statku Robur III, którym 21 czerwca 1940 dopłynął do portu Falmouth w Wielkiej Brytanii[4].
Służba w Polskich Siłach Powietrznych
[edytuj | edytuj kod]W Wielkiej Brytanii zgłosił się do Polskich Sił Powietrznych (PSP), gdzie został zarejestrowany pod numerem P-0403, a 4 września 1940 dołączył do nowo tworzonego 304 dywizjonu bombowego na lotnisku RAF Bramcote. W dywizjonie szkolił się na bombowcach Fairey Battle, a od grudnia 1940 na Wellingtonach na lotnisku RAF Syerston. Uczestniczył w pierwszej operacji bojowej dywizjonu w nocy z 24 na 25 kwietnia 1941, jako drugi pilot jednej z dwóch załóg, w bombardowaniu zbiorników paliw w porcie Rotterdam. W kolejnych lotach jako pierwszy pilot, dowódca załogi (zwany „Góralem”), wykonywał loty bojowe w grupie lotnictwa bombowego (RAF Bomber Command) w nalotach na miasta niemieckie oraz porty Brestu, Hawru a 30 września 1940 dworzec w Szczecinie[5].
Od maja 1942 dywizjon 304 został przeniesiony do lotnictwa obrony wybrzeża (RAF Coastal Command), gdzie Iszkowski odbył 3 loty patrolowe nad Atlantykiem. Wobec wykonania ponad 30 lotów bojowych, zgodnie z królewskim regulaminem, został przeniesiony od 22 maja 1942 do 18 OTU (jednostki treningu operacyjnego) w RAF Bramcote jako instruktor, a 17 czerwca został mianowany dowódcą eskadry treningu operacyjnego załóg bombowych. Kolejnym jego zadaniem było sformowanie i dowodzenie 6 (C) OTU (obrony wybrzeża) w bazie RAF Thornaby. Po wykonaniu tego zadania został 25 lutego 1943 przeniesiony z powrotem do 304 dywizjonu na dowódcę eskadry. Z dniem 31 marca 1943 zakończył oficjalną służbę w Dywizjonie 304, ale jeszcze 7 lipca 1943 wykonał ostatni, 47. lot bojowy patrolowania Atlantyku[6][7].
W służbie Armii Krajowej – cichociemny
[edytuj | edytuj kod]Iszkowski 23 lutego 1942 zgłosił w Inspektoracie Polskich Sił Powietrznych akces do służby w okupowanej Polsce[8]. Zgłoszenie zostało przyjęte w kwietniu 1943, po czym został skierowany na kursy i szkolenia z działań dywersyjnych dla cichociemnych, w Special Training School (STS), włącznie z nauką pilotażu niemieckich samolotów Heinkel He 111H, Junkers Ju 88 i Messerschmitt Bf 110[5][9].
Iszkowski dnia 15 grudnia 1943 złożył w Londynie przysięgę Armii Krajowej oraz przyjął nową tożsamość – został Jerzym Dybkiem, ps. Orczyk. Potem w kraju posługiwał się jeszcze nazwiskami Jerzy Czerski, Stanisław Urbański oraz pseudonimami Kord, Cord i Podwozie. Po formalnym przyjęciu do Armii Krajowej przestał być oficerem RAF, ale pozostał oficerem Wojska Polskiego, otrzymując urlop w PSP[10].
Grupa cichociemnych została wysłana statkiem do Neapolu, gdzie dotarła 15 stycznia 1944, a następnie oczekiwała na dalsze rozkazy w Laureto koło Brindisi. W Brindisi stacjonowała 1586 Eskadra Specjalnego Przeznaczenia do przerzutów osób i pomocy do krajów okupowanych. W kwietniu grupa w składzie: ppłk pil. Jan Biały ps. Kadłub, kpt. pil. Jerzy Iszkowski ps. Orczyk, kpt. pil. Bronisław Lewkowicz ps. Kurs, por. technik Edmund Marynowski ps. Tryb otrzymała od specjalnego kuriera przybyłego z Londynu instrukcję: Powiadomić dowódcę Armii Krajowej, że powstanie nie będzie wspierane lotnictwem…. Grupa ta wystartowała w nocy z 27 na 28 kwietnia 1944 samolotem Liberator, dowódcą operacji w czasie lotu był mjr. Stanisław Król (dowódca eskadry 1586). Zrzut grupy wykonano w punkcie o kryptonimie „Koza” okolicy Bychawy koło Lublina[11]. Dla Iszkowskiego był to 48. lot bojowy. Po wyleczeniu nogi, którą zwichnął podczas skoku, został wysłany do Warszawy w celu okupacyjnej aklimatyzacji[12][13].
Po powrocie do Lublina został zastępcą szefa lotnictwa w lubelskiej Komendzie Okręgu Armii Krajowej. Przebywając koło Dęblina opracował plan utworzenia oddziałów partyzanckich z grup oddziałów zaplecza lotniczego. Dla zatwierdzenia tego planu udał się 12 lipca 1944 do Warszawy, z której po zatwierdzeniu planu wyjechał 24 lipca kolejką do Wołomina. Wypadek kolejki oraz strefa frontowa nie pozwoliły mu na dalszą drogę do Lublina[14].
Iszkowskiemu udało się dołączyć do 32 pułku piechoty 8 Dywizji Piechoty Armii Krajowej i potwierdzić tamże swoją tożsamość. Będąc zastępcą dowódcy pułku zajął z partyzantami Tłuszcz, broniąc go przed przejazdem niemieckiego pociągu pancernego. Kontratak niemiecki zmusił 6 sierpnia 1944 dowództwo pułku do demobilizacji[15]. Iszkowski przebywając w strefie frontowej pomagał przetrwać lokalnym mieszkańcom, a dzięki przekupieniu Ślązaka z Wehrmachtu udało mu się uratować grupę osób i siebie przed zabiciem granatami w piwnicy. Wyzwolenie Tłuszcza 18 sierpnia 1944 przez Armię Czerwoną umożliwiło Iszkowskiemu podleczenie zakażenia nogi w szpitalu w Węgrowie i dotarcie 22 września 1944 do Lublina. W Lublinie Iszkowski podjął się odtworzenia zdezorganizowanej Komendy Okręgu Lublin AK. Rozpoczął też pracę jako nauczyciel gimnazjalny.
Aresztowanie i pobyt w więzieniu
[edytuj | edytuj kod]1 stycznia 1945 został aresztowany przez sowieckie NKWD. Po brutalnym śledztwie, w procesie przed polskim Wojskowym Sądem Okręgowym został za czynny udział w nielegalnym związku AK skazany 13 marca 1945 na karę śmierci, zamienioną 21 marca 1945 na 10 lat więzienia. W efekcie usilnych starań żony Eugenii od 9 maja 1945 u Stanisława Szwalbego, w rewizji procesu w czerwcu 1946 karę zmniejszono do 2 lat więzienia, a w lipcu 1946 zaliczono mu okres aresztowania. Po dwóch latach 1 stycznia 1947 opuścił więzienie we Wronkach[13][16].
Okres powojenny
[edytuj | edytuj kod]Zamieszkał w Nowym Sączu. Rozpoczął pracę jako instruktor-pilot w Szkole Szybowcowej w Tęgoborzu, gdzie wykonał przeloty wymagane do Srebrnej Odznaki Szybowcowej na poniemieckich szybowcach, wykonując loty 5 godzin 4 min, uzyskując przewyższenie 1600m[17]. Na jesieni 1948 nakazano zwolnienie Iszkowskiego ze Szkoły, a w 1951 zdegradowano go do stopnia szeregowca. W tym okresie, aż do 1956 roku, był zwalniany z kolejnych miejsc zatrudnienia. Cały czas był też inwigilowany przez informatorów UB kierowanych przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Nowym Sączu oraz Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego z Krakowa[13].
W 1956 przywrócono mu stopień majora rezerwy. Został zatrudniony w reaktywowanym w 1957 Aeroklubie Podhalańskim w Nowym Sączu, w którym do końca życia był wiceprezesem. Uczestniczył w zawodach lotniczych jako zawodnik, komisarz sportowy lub przewodniczący komisji sędziowskiej. Od 1960 był kierownikiem lotniska Aeroklubu w Łososinie Dolnej[18].
W patriotycznej manifestacji 31 sierpnia 1962 roku został pochowany na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu. W dniu 11 maja 1999 roku Sąd Okręgowy w Nowym Sączu unieważnił wyrok śmierci wydany w 1945, w pełni go rehabilitując[19].
Był autorem szeregu opracowań z zakresu szkolenia lotniczego (nawet przebywając w więzieniu pisał podręcznik do szkolenia załóg bombowych). Pisał też obszerne wspomnienia na podstawie notatek z okresu pobytu w Anglii, które w takiej postaci, jak je pozostawił, zostały wydane drukiem[20].
Życie rodzinne
[edytuj | edytuj kod]Jerzy Michał Erazm Iszkowski urodził się w rodzinie nauczycielskiej. Ojciec Erazm, nauczyciel gimnazjum, zmarł, gdy Jerzy miał zaledwie 4 lata i 6 miesięcy. Matka Amelia dla zapewnienia opieki nad dziećmi wyszła za Józefa Kostańskiego. Miał starszą siostrę Zofię. Dzieci pozostały przy nazwisku Iszkowski. W 1933 roku ukończył II Gimnazjum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu, zdając maturę.
Iszkowski 3 września 1939 roku lecąc z Krakowa wylądował we wsi Michałowice, wziął ślub z Eugenią z domu Michajłow w pobliskiej parafii w Więcławicach Starych i zaraz potem poleciał dalej, zgodnie z rozkazem, do Lwowa[21]. Spotkali się dopiero po 7 latach i siedmiu miesiącach. Jako cichociemnemu, będąc w Warszawie, nie wolno mu było skontaktować się z rodziną. Iszkowscy nie mieli dzieci[18].
Awanse
[edytuj | edytuj kod]- plutonowy podchorąży – od marca 1934 (II RP)
- podporucznik – od 15 października 1937 ze starszeństwem z dniem 1 października 1937 (II RP)
- porucznik – od 20 marca 1941 (PSZ)
- kapitan – od 1 marca 1942 (PSZ)
- major – od 28 kwietnia 1944 w chwili skoku w Polsce (PSZ)
- major rezerwy (demobilizacja) – w 1948 (PRL)
- szeregowiec (degradacja) – w 1951 (PRL)
- major rezerwy (przywrócenie stopnia) – w 1956 (PRL)
- Pilot Officer (P/O) – od 1 sierpnia 1940
- Flying Officer (F/O) – od 20 marca 1941
- Flight Lieutnant (F/Ltn) – od 14 stycznia 1942
- Squadron Leader (S/Ldr) – od 16 maja 1942
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- polskie
- Krzyż Walecznych (po raz pierwszy 9 czerwca 1941)
- Krzyż Walecznych (po drugi i trzeci 24 sierpnia 1941)
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (10 września 1941)[22]
- Krzyż Walecznych (po raz czwarty 23 stycznia 1942)
- Medal Lotniczy (po raz pierwszy 30 sierpnia 1946)
- Medal Lotniczy (po raz drugi, trzeci, czwarty 30 września 1946)
- Złoty Krzyż Zasługi (1959)
- brytyjskie
- Distinguished Flying Cross DFC (21 września 1942)[23]
- 1939–1945 Star
- Air Crew Europe Star
- War Medal 1939–1945
Upamiętnienia
[edytuj | edytuj kod]- Pomnik na terenie Aeroklubu Podhalańskiego z tablicą upamiętniającą Jerzego Iszkowskiego
- Jedną z ulic w Nowym Sączu nazwano: majora Jerzego Iszkowskiego
- Szkoła Podstawowa w Tęgoborzy imienia mjr. pil. Jerzego Iszkowskiego
- Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK w Warszawie z tablicą wszystkich cichociemnych
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Iszkowski 2018a ↓, s. 17.
- ↑ Karta ewidencyjna 591 w archiwum RAF Northolt.
- ↑ Iszkowski 2018a ↓, s. 140–188.
- ↑ Iszkowski 2018a ↓, s. 190–295.
- ↑ a b Jerzy Iszkowski, Pilot’s Flying Log Book, Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.
- ↑ Iszkowski 2018b ↓, s. 300–441.
- ↑ Karta ewidencyjna Iszkowskiego P0403 w archiwum RAF Northolt.
- ↑ Kopia deklaracji zgłoszenia znajduje w Izbie Pamięci w Szkole w Tęgoborzy.
- ↑ Iszkowski 2018c ↓, s. 36–38.
- ↑ Iszkowski 2018c ↓, s. 40.
- ↑ MLP D 5, Wykaz Zrzutów Spadochronowych, t. Katalog zasobów ikonograficznych i archiwalnych, Muzeum Lotnictwa Polskiego, s. 270-271 [dostęp 2023-01-29] (pol.).
- ↑ Iszkowski 2018c ↓, s. 49–70.
- ↑ a b c Tochman 2011 ↓, s. 82.
- ↑ Szołdrska 1998 ↓, s. 299,368.
- ↑ „Burza” w Ośrodku Wołomińskim AK, akapit: Obsada dowódcza 32 pułku piechoty 8 DP [1].
- ↑ Turlejska 1989 ↓, s. 99.
- ↑ Biuletyn Aeroklubu RP nr 153/1948.
- ↑ a b Iszkowski 2018 ↓, s. 90–100.
- ↑ Iszkowski 2018 ↓, s. 111.
- ↑ Życie będzie biegło dalej aż kark skręci, tom: 2, 3, 4.
- ↑ Odpis wpisu do księgi parafialnej.
- ↑ Dokument Zarządzenie Naczelnego Wodza, z arch. RAF Northolt.
- ↑ Dokument nadanie DFC, z arch. RAF Northolt.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wacław Iszkowski, Mjr pilot Jerzy Iszkowski: Biografia Jerzego Iszkowskiego, Kpt. naw. Stanisław Wójcik, Kpt. pil. Antoni Sym, Komentarz do wspomnień Jerzego, t. 1, Życie będzie biegło dalej aż kark skręci, Warszawa: Wacław Iszkowski, 2018, ISBN 978-83-947963-2-7 .
- Jerzy Iszkowski , Odwrót: Romantyzm lotnictwa, Na tyłach kampanii wrześniowej, Eskadra 22, Droga wiodła przez Rumunię, Lotnictwo polskie we Francji, t. 2, Życie będzie biegło dalej aż kark skręci, Warszawa: Wacław Iszkowski, 2018a, ISBN 978-83-947963-3-4 .
- Jerzy Iszkowski , Dywizjon 304: Bomber Command, Coastal Command, Polskie Skrzydła nad Atlantykiem, t. 3, Życie będzie biegło dalej aż kark skręci, Warszawa: Wacław Iszkowski, 2018b, ISBN 978-83-947963-4-1 .
- Jerzy Iszkowski , Powrót: Cichociemny, t. 4, Życie będzie biegło dalej aż kark skręci, Warszawa: Wacław Iszkowski, 2018c, ISBN 978-83-947963-5-8 .
- Jerzy Ryszard Konieczny , Tadeusz Malinowski , Mała encyklopedia lotników polskich, Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, ISBN 83-206-0337-4 .
- Krzysztof Mroczkowski , Andrzej Olejko , Nocnych Lotów Świadectwa, Polskie Dywizjony Bombowe w latach drugiej wojny światowej we wspomnieniach, Kraków: Acta Aeronautica, Muzeum Lotnictwa w Krakowie, 2011, ISBN 978-83-931259-1-3 .
- Halszka Szołdrska , Lotnictwo Armii Krajowej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 1998, ISBN 83-232-0877-8 .
- Krzysztof A. Tochman , Słownik Biograficzny Cichociemnych, t. 4, Zwierzyniec Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2011, ISBN 978-83-933857-0-6 .
- Maria Turlejska , Te pokolenia żałobami czarne, Londyn: ANEKS, 1989, ISBN 0-906601-57-6 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Wacław Iszkowski: Jerzy Iszkowski. iszkowski.eu. [dostęp 2018-11-30].
- Wojciech Zmyślony: Jerzy Iszkowski. polishairforce.pl. [dostęp 2018-11-30].
- Muzeum Lotnictwa Polskiego: Muzeum Lotnictwa Polskiego Kraków [cztery pozycje ISZKOWSKI]. www.muzeumlotnictwa.pl. [dostęp 2018-11-30].
- Absolwenci Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie
- Cichociemni
- Członkowie Komend Okręgów AK
- Ludzie sportu związani z Nowym Sączem
- Ludzie urodzeni w Nowym Sączu
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (władze RP na uchodźstwie)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (czterokrotnie)
- Odznaczeni Medalem Lotniczym (czterokrotnie)
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Podporucznicy lotnictwa II Rzeczypospolitej
- Majorowie Polskich Sił Powietrznych
- Osoby skazane na karę śmierci w Polsce w ramach represji stalinowskich
- Polacy odznaczeni Gwiazdą Lotniczych Załóg w Europie
- Polacy odznaczeni Gwiazdą za Wojnę 1939–45
- Polacy odznaczeni Krzyżem Wybitnej Służby Lotniczej
- Polacy odznaczeni Medalem Wojny 1939–1945
- Polscy piloci bombowi
- Uczestnicy akcji bojowych polskiego podziemia w czasie II wojny światowej
- Urodzeni w 1914
- Zmarli w 1962
- Oficerowie 2 Pułku Lotniczego
- Oficerowie Dywizjonu 304