Jeziorak
 Jeziorak w miejscowości Jażdżówki | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowości nadbrzeżne |
Iława, Szałkowo, Sarnówek, Jażdżówki, Jezierzyce, Gubławki, Siemiany, Wieprz, Bukowiec, Pomielin, Jerzwałd, Likszany, Skitławki, Matyty, Polajny |
| Region |
Równina Iławska i Pojezierze Dzierzgońsko-Morąskie (Zatoka Kraga) |
| Wysokość lustra |
99,2[1] m n.p.m. |
| Wyspy | |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
31,52 km²[1] |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Objętość |
141 594 tys. m³[1] |
| Hydrologia | |
| Klasa czystości wody |
III (1990)[2] |
| Rzeki wypływające | |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 53°43′23,24″N 19°36′46,80″E/53,723122 19,613000
| |
 Jeziorak Mały Jeziorak Zatoka Widłągi – - – granice administarcyjne Iławy | |
Jezioro Jeziorak, Jeziorak Duży[3] (dawniej Gizerek[4], Jezierzyce[5], niem. Geserich See) – jezioro rynnowe w Polsce, położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w granicach administracyjnych Iławy, gminy wiejskiej Iława i gminy miejsko-wiejskiej Zalewo.
Jeziorak jest najdłuższym oraz szóstym pod względem powierzchni jeziorem w Polsce[6].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski jezioro znajduje się na Równinie Iławskiej i częściowo na Pojezierzu Dzierzgońsko-Morąskim (fragment Zatoki Kraga na zachód od Gubławek)[7].
Jeziorak stanowi część szlaku Kanału Elbląskiego. W jego obrębie działa WOPR Iława[8].
Ukształtowanie[edytuj | edytuj kod]
Brzegi Jezioraka są przeważnie wysokie i strome. Zachodni i częściowo wschodni brzeg jeziora porastają lasy iglaste[9]. Resztę obrzeży pokrywają pola, łąki i mniejsze kępy lasu[8].
Oś wąskiego, rynnowego jeziora biegnie z północy na południe, w środkowej części łamiąc się i zmieniając kierunek na południowy wschód, a potem na południowy zachód. Główny akwen na północ od wsi Siemiany dzieli się na dwie zatoki: wschodnią ślepą i północną połączoną Kanałem Dobrzyckim z jeziorem Ewingi. Na północ od wsi Siemiany przesmyk łączy Jeziorak z jeziorem Płaskim. Do zachodniego brzegu w Siemianach wpada okresowy strumyk z jeziora Urowiec. W części środkowej Jeziorak rozszerza się; jest tam kilka wysp. Na wysokości osady Nowe Chmielówko wybiega na północny wschód zatoka Kraga, która przez jezioro Dauby łączy Jeziorak z Kanałem Elbląskim. Naprzeciw osady Jażdżówki wąski przesmyk wiedzie do zatoki Widłągi[8].
Naprzeciw Iławy na Jezioraku leży jedna z największych wysp Polski położonych na jeziorze – Wielka Żuława (82,4 ha). Z południowego krańca Jezioraka, wypływa przez jaz w Iławie rzeka Iławka. W mieście znajduje się również wejście do kanału łączącego Jeziorak z Małym Jeziorakiem[8].
Wyspy[edytuj | edytuj kod]
Na Jezioraku znajduje się 16 wysp. Należą do nich[6]:
- Wielka Żuława
- Wielki Bukowiec – jest połączona groblą z lądem stałym w miejscowości Wieprz
- Zielony Ostrów (wyspa Łąkowa)
- Kobiecy Ostrów
- Rajka (niem. Liebes Insel) – wysepka na północnej części Jezioraka, przylegająca do północno-wschodniego cypla wyspy Czaplak
- Lipowy Ostrów, zwana Lipowcem lub Owczą
- Rybackie Kępy – dwie wysepki i kępy trzcin na głównym akwenie, pomiędzy miejscowościami Siemiany i Wieprz
- Wyspa Duży Gierczak
- Wyspa Mały Gierczak
- Czaplak (niem. Czalakwerder, Kranichwerder[6]) – wyspa w północnej części Jezioraka, dostępna przez bród z lądu stałego
- Wyspa Kępka (niem. Caprera Insel) – wysepka w północnej części Jezioraka, na północny wschód od wyspy Czaplak
- Wyspa Polajńska, Polajńska Kępa (niem. Heuwerder) – wysepka w północnej odnodze Jezioraka, na południowy zachód od przysiółka Polajny
- Mała Żuława – znajduje się około 3 km na północ od Iławy
- Wyspa Miłości – znajduje się pomiędzy Wielką Żuławą, a zachodnim brzegiem Jezioraka
- Wyspa Księdza – znajdująca się na północ od osady Jezierzyce
- Kuklina (niem. Lerchen Insel) – wysepka w północnej części Jezioraka, na zachód od przysiółka Polajny
Półwyspy[edytuj | edytuj kod]
Zatoki[edytuj | edytuj kod]
Jezioro obfituje w liczne zatoki. Należą do nich[2]:
- Zimny Kąt – na południe od Siemian i Wyspy Gierczak
- Śmierdwy – niewielka zatoka na wschód od Zatoki Zimny Kąt
- Sarnówek – wąska zatoka na zachód od Makowa
- Widłągi – duża zatoka, do której wejście prowadzi przez cieśninę Jażdżówki
- Smolny Róg – na północ od Makowa, po wschodniej stronie zbiornika
- Zatoka Kraga – na zachód od miejscowości Gubławki
Dane morfometryczne[edytuj | edytuj kod]
Powierzchnia zwierciadła wody według różnych źródeł wynosi od 3189,4 ha (1951) przez 3219,4 ha (1974, 2002), 3152,5 ha (1991) do 3460 ha[2].
Średnia głębokość jeziora wynosi 4 m (1991), natomiast głębokość maksymalna 12,9 m[2].
W oparciu o badania przeprowadzone w 1990 roku wody jeziora zaliczono do III klasy czystości. Badania przeprowadzone w 2002 roku także zaliczyły wody jeziora do III klasy czystości wód oraz do II kategorii podatności na degradację. Jest to związane ze średnią głębokością i brakiem pełnego uwarstwienia latem[2].
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Na przestrzeni lat Jeziorak występował pod różnymi nazwami: Geserich (1317), Geyserich (1327), Geiserich (1333), Gesericht (1557), Geeserich (1595), Geserich See (1926)[2]. Nazwa wywodzi się z języka pruskiego od słowa geeysa – czapla. Pierwotna nazwa oznaczałaby więc Jezioro Czaple. Jedna z wysp jeziora zachowała nazwę Czaplak (niem. Czalakwerde)[10].
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
Jezioro znajduje się na terenie następujących powierzchniowych form ochrony przyrody[11]:
- Lasy Iławskie (PLB280005) OSO
- Ostoja Iławska (PLH280053) SOO
- Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego
Jeziorak w literaturze[edytuj | edytuj kod]
Jezioro o nazwie Jeziorak jest miejscem akcji książki Nowe przygody Pana Samochodzika, w której tytułowy bohater szuka skarbów zrabowanych podczas II wojny światowej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Adam Choiński: Katalog jezior Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006, s. 370. ISBN 83-232-1732-7.
- ↑ a b c d e f g h Jezioro.com.pl – Jeziorak [online], www.jezioro.com.pl, 4 stycznia 2010 [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ Jeziorak Duży [online], grybilawa.pl, 10 lipca 2015 [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ G. Leygind, Nazwy fizjograficzne, [w:] Morąg – z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn: Pojezierze, 1973.
- ↑ Jezierzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 572.
- ↑ a b c Jezioro Jeziorak – Pojezierze Iławskie [online] [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ a b c d Jezioro Jeziorak [online], Encyklopedia Warmii i Mazur [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ Jeziorak, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-05-18].
- ↑ Morąg – z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn: Pojezierze, 1973, s. 41.
- ↑ Geoserwis GDOŚ. [dostęp 2013-11-26].