Jeziorak
 Jezioro Jeziorak, Jażdżówki k. Iławy. | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość lustra |
99,2 [1] m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
31,52 km²[1] |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Objętość |
141 594 tys. m³[1] |
| Hydrologia | |
| Rzeki wypływające | |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 53°43′23,24″N 19°36′46,80″E/53,723122 19,613000
| |
Jeziorak (dawniej Gizerek[2], Jezierzyce[3], niem. Geserich See) – jezioro rynnowe położone w północno-wschodniej Polsce w obrębie Pojezierza Iławskiego. Jeziorak jest najdłuższym oraz szóstym pod względem powierzchni jeziorem w Polsce.
Jezioro jest połączone z Kanałem Elbląskim. Brzegi są zalesione – północne wysokim drzewostanem, a południowe niskim. Nad Jeziorakiem leży miasto Iława. Działa Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w Iławie.
Jezioro o nazwie Jeziorak jest miejscem akcji książki Nowe przygody Pana Samochodzika, w której tytułowy bohater szuka skarbów zrabowanych podczas II wojny światowej.
Ukształtowanie Jezioraka[edytuj | edytuj kod]
Jeziorak ma wiele zatok, półwyspów i 16 wysp. Największymi są Wielki Ostrów (Wielka Żuława), Wielki Bukowiec i Czaplak.
Oś wąskiego, rynnowego jeziora biegnie z północy na południe, w środkowej części łamiąc się i zmieniając kierunek na południowy wschód, a potem na południowy zachód. Główny akwen na północ od wsi Siemiany dzieli się na dwie zatoki: wschodnią ślepą i północną połączoną Kanałem Dobrzyckim z jeziorem Ewingi. Na północ od wsi Siemiany przesmyk łączy Jeziorak z jeziorem Płaskim. Do zachodniego brzegu w Siemianach wpada okresowy strumyk z jeziora Urowiec. W części środkowej Jeziorak rozszerza się; jest tam kilka wysp. Na wysokości osady Nowe Chmielówko wybiega na północny wschód zatoka Kraga, która przez jezioro Dauby łączy Jeziorak z Kanałem Elbląskim. Naprzeciw osady Jażdżówki wąski przesmyk wiedzie do zatoki Widłągi. Naprzeciw Iławy na Jezioraku leży jedna z największych wysp Polski położonych na jeziorze – Wielka Żuława (82,4 ha). W Iławie, z południowego krańca Jezioraka, wypływa przez Jaz w Iławie rzeka Iławka. W mieście znajduje się również wejście do kanału łączącego Jeziorak z Jeziorakiem Małym w Iławie. Brzegi Jezioraka są przeważnie wysokie i strome. Zachodni brzeg i środkowa część brzegu wschodniego przylegają do wielkich kompleksów leśnych. Resztę obrzeży pokrywają pola, łąki i mniejsze kępy lasu.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W 1304 r. w dokumentach Jeziorak wymieniany jest pod nazwą Geyserich, a w 1346 r. – Geyzerich. Nazwa wywodzi się z języka pruskiego od słowa geeysa – czapla. Pierwotna nazwa oznaczałaby więc ‘Jezioro Czaple’. Jedna z wysp jeziora zachowała nazwę Czaplak (niem. Czaplakwerde[potrzebny przypis])[4].
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
Zachodni i częściowo wschodni brzeg Jezioraka porastają lasy iglaste[5]. Jezioro znajduje się na terenie następujących powierzchniowych form ochrony przyrody[6]:
- Lasy Iławskie (PLB280005) OSO
- Ostoja Iławska (PLH280053) SOO
- Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego
Wyspy[edytuj | edytuj kod]
- Wielka Żuława
- Wielki Bukowiec połączona groblą z lądem stałym w miejscowości Wieprz
- Zielony Ostrów (wyspa Łąkowa)
- Kobiecy Ostrów,
- Rajka (niem. Liebes Insel) wysepka na północnej części Jezioraka, przylegająca do północno-wschodniego cypla wyspy Czaplak
- Lipowy Ostrów, zwana Lipowcem lub Owczą
- Rybackie Kępy dwie wysepki i kępy trzcin na głównym akwenie, pomiędzy miejscowościami Siemiany i Wieprz.
- Wyspa Duży Gierczak
- Wyspa Mały Gierczak
- Czaplak (niem. Czalakwerder[potrzebny przypis], Kranichwerder) wyspa na północnej części Jezioraka, dostępna przez bród z lądu stałego
- Wyspa Kępka (niem. Caprera Insel) wysepka na północnej części Jezioraka, na północny wschód od wyspy Czaplak
- Wyspa Polajńska, Polajńska Kępa (niem. Heuwerder) wysepka na północnej odnodze Jezioraka, na południowy zachód od przysiółka Polajny
- Mała Żuława około 3 km na północ od Iławy
- Wyspa Miłości pomiędzy Wielką Żuławą z zachodnim brzegiem Jezioraka
- Wyspa Księdza na północ od osady Jezierzyce
inne nazwy wysp według Leydinga
- Kuklina (niem. Lerchen Insel) wysepka na północnej części Jezioraka, na zachód od przysiółka Polajny
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Adam Choiński: Katalog jezior Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006, s. 370. ISBN 83-232-1732-7.
- ↑ G. Leygind, Nazwy fizjograficzne, [w:] Morąg – z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn: Pojezierze, 1973.
- ↑ Jezierzyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 572.
- ↑ Morąg – z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn: Pojezierze, 1973, s. 41.
- ↑ Jeziorak, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-05-18].
- ↑ Geoserwis GDOŚ. [dostęp 2013-11-26].