Sonety Williama Shakespeare’a
Sonety Shakespeare’a (ang. Shakespeare’s sonnets) – kolekcja 154 sonetów autorstwa Williama Shakespeare’a, których tematem są m.in. miłość, piękno, polityka, moralność. Były pisane przez dłuższy okres. Wszystkie, oprócz dwóch pierwszych, pojawiają się w zbiorze z roku 1609. Numery: 138 i 144 były pierwotnie publikowane w 1599 roku.
Sonety te zostały opublikowane w nieznanych okolicznościach. Dla przykładu, są one dedykowane tajemniczemu panu W.H. Poza tym, pomimo tego, że ich autorstwo przypisuje się Shakespeare’owi, nie wiadomo jednak, czy wydawca użył ich autoryzowanej, czy też nieautoryzowanej kopii.
Większość utworów (1–126) jest skierowanych do młodzieńca. Nawołują go do małżeństwa i posiadania dzieci, aby jego uroda była przekazana następnym pokoleniom. Niewykluczone, że podmiot liryczny jest w nim zakochany[1]. Sonety 127–152 odwołują się do miłości poety do jego kochanki. Dwa ostatnie sonety, 153 i 154, mają charakter alegoryczny, ich adresatem może być Kupidyn[1].
Dedykacja dla pana W.H.
[edytuj | edytuj kod]Jedyne wydanie sonetów za życia Shakespeare’a miało miejsce w 1609 roku. Znajdująca się tam dedykacja dla Mr. W.H. stała się przedmiotem sporów i spekulacji, gdyż nieznana jest tożsamość tego mężczyzny. Nie wiadomo także, kto jest jej autorem: Shakespeare, czy też wydawca książki, Thomas Thorpe.
Brzmi ona następująco[a]:
JEDYNEMU RODZICOWI TYCH OTO WYDANYCH SONETÓW
PANU W. H. WSZELKIEJ SZCZĘŚLIWOŚCI
I TEJ WIECZNOŚCI
OBIECANEJ
PRZEZ
NASZEGO WIECZNIE ŻYJĄCEGO POETĘ
ŻYCZY
ŻYCZLIWY WYDAWCA, WYDAJĄC
T.T.
Lista potencjalnych kandydatów
[edytuj | edytuj kod]- William Herbert – hrabia Pembroke. Wielu uważa go za najpoważniejszego pretendenta, jemu było dedykowane Pierwsze Folio prac Shakespeare’a.
- Henry Wriothesley – hrabia Southampton. Jemu dedykowane były utwory Wenus i Adonis oraz Gwałt na Lukrecji. Zdaniem badaczy, ze względu na to, że był uważany przez współczesnych za przystojnego mężczyznę, to on może być młodzieńcem z sonetów.
- William Harvey – ojczym Henry’ego Wriothesleya[2]. Zgodnie z tą teorią W.H. i młodzieniec to dwie różne osoby; zasługi tego pierwszego polegają na tym, że umożliwił druk sonetów, stąd jest wspomniany na początku utworu.
- William Himself (ang. William w jego własnej osobie) – teoria ta nie znajduje wielu zwolenników; jednym z nich jest Jonathan Bate, który w książce The Genius of Shakespeare przedstawia tezę, iż frazę „jedyny rodzic” należy rozumieć jako „jedyny autor”[3].
- Zwykły błąd drukarski w zapisie inicjałów Shakespeare’a, W.S. lub W.Sh.
- William Hall – współpracownik wydawcy tego dzieła, Thomasa Thorpe’a. Gdyby było to prawdą, byłaby to zwyczajna prywatna dedykacja wydawcy, niemająca nic wspólnego z autorem sonetów.
- Willie Hughes – XVIII-wieczny uczony, Thomas Tyrwhitt, na podstawie domniemanych gier słów stosowanych przez autora stwierdził, iż W.H. to niejaki „William Huges”. Teorię tę rozpowszechnił Oscar Wilde, który w utworze The Portrait of Mr. W. H. sugerował, że pojawiające się w dziełach słowa „will” i „hues” są podstawą do utożsamiania tajemniczego młodzieńca z Williamem Hugesem, młodym aktorem grającym role żeńskie. Nie zachował się jednak dokument stwierdzający, że taka osoba kiedykolwiek istniała.
- William Haughton, angielski dramaturg.
Postacie
[edytuj | edytuj kod]Większość sonetów jest adresowanych do Młodzieńca, Czarnej Damy i Konkurencyjnego poety. Autor jest wyraźnie zakochany w Młodzieńcu, podziwia jego urodę. W późniejszym okresie ma romans z Damą. Nie wiadomo, czy postaci są fikcyjne, czy też wydarzenia opisane w sonetach mają charakter autobiograficzny – jeśli tak jest, nieznana jest ich tożsamość. Pojawiają się jednak pewne hipotezy.
Młodzieniec
[edytuj | edytuj kod]Młodzieniec (Fair Youth) jest opisywany w romantycznym i pełnym pasji języku, co może świadczyć o istniejącej pomiędzy nim a autorem związkiem homoseksualnym lub platoniczną miłością do niego. W tym drugim wypadku wydaje się, iż poprzez nawoływanie go do prokreacji przez autora przemawia głos rozsądku, rodzaj uwag dojrzałego życiowo człowieka. Należy tutaj także zaznaczyć, iż stosunki homoseksualne były wówczas w Anglii surowo karane, nie były jednak obce w świecie teatralnej cyganerii, w którym niewątpliwie obracał się Shakespeare[4].
Wielu badaczy uważa, że tajemniczym młodzieńcem jest Henry Wriothesley, jednocześnie nie ma na to żadnych dowodów. Być może także deklarowana do niego miłość jest zabiegiem literackim, mającym zaskarbić poecie poparcie mecenasa[5].
Czarna Dama
[edytuj | edytuj kod]Czarna Dama (Dark Lady) jest opisywana jako osoba o czarnych włosach, z ciemną skórą. Miała romans z autorem, jednak nie pozostała mu wierna. Sonety te mają wyraźnie seksualne podłoże, w przeciwieństwie do tych z udziałem Młodzieńca.
Fascynacja kobietą w początkowych utworach przeradza się we frustrację, spowodowaną być może zawodem miłosnym. Fragmenty 147 sonetu dają do zrozumienia, iż autor miał co do kobiety zupełnie inne oczekiwania i nadzieje, zaś niektóre (34 i 35) sugerują, że miała romans z młodzieńcem, co dodatkowo rozwścieczyło autora tychże utworów.
Uważa się, że pierwowzorem Damy mogła być Emilia Lanier, która ze względu na ciemną karnację wyróżniała się spośród mieszkańców Londynu[6]. Była córką muzyka o nazwisku Bassano, który przybył do Anglii z Wenecji za panowania Henryka VIII. W 1588 roku rozpoczął się jej romans z Henrykiem Carreyem, który później otrzymał tytuł Lorda Szambelana, zaś w 1594 roku objął patronatem trupę aktorską, której członkiem był Shakespeare. Właśnie wtedy mogło dojść do spotkania pisarza z dziewczyną[7].
Jej wygląd sugeruje, że była Hiszpanką lub nawet Afrykanką. Zdaniem badaczy dzieł tego autora może ona być jednak tylko wytworem jego wyobraźni[8].
Konkurencyjny poeta
[edytuj | edytuj kod]Konkurencyjny poeta (The Rival Poet) jest często utożsamiany z Christopherem Marlowe’em lub George’em Chapmanem[9]. Nie ma jednak na to żadnych dowodów. Odniesienia do niego często mają charakter sprzeczki na temat wyższości ideałów jednego nad ideałami drugiego. Można w nich także odczytać spór o podłożu ekonomicznym, mający na celu przeciągnięcie na swoją stronę możnego mecenasa, który, być może, jest tożsamy z wymienianym wcześniej młodzieńcem.
Tematyka
[edytuj | edytuj kod]Sonety Shakespeare’a nie mają wiele wspólnego z tymi, które były wydawane w jego czasach. Uważa się, że niektóre są nawet parodią dzieł Petrarki[10]. Autor ten pogwałcił też wiele zasad rządzących kompozycją sonetu, których trzymali się inni poeci: porusza problemy polityczne, parodiuje piękno, naśmiewa się z miłości, mówi otwarcie o seksie, a nawet wprowadza pornografię[11].
Krytyka, wydania drukiem
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na tematyczną odmienność od ówczesnych dzieł tego typu, sonety Shakespeare’a można uznać za swego rodzaju prototypowe w kontekście epoki, w której się pojawiają. Ich popularność długo była niewielka, do XVIII wieku włącznie, kiedy to czasopismo The Critical Review nadal przypisywało palmę pierwszeństwa wśród angielskich autorów sonetów Johnowi Miltonowi. Powrót zainteresowania Shakespeare’em i jego dziełami, który nastąpił w XIX wieku wraz z romantyzmem, przyniósł popularność także sonetom[12].
Sonety zostały przetłumaczone na ogromną ilość języków, w tym na łacinę, japoński czy esperanto[13]. Powodem tak licznych translacji może być zarówno ich wartość literacka, jak i popularność dzieł barda ze Stratford ogółem.
Istnieją liczne odniesienia do sonetów w kulturze. Dla przykładu, w odcinku serialu Doktor Who pt. The Shakespeare Code jeden z bohaterów cytuje treść 18 sonetu. Utwory te są także cytowane w filmach (Stowarzyszenie umarłych poetów) czy w literaturze (W poszukiwaniu straconego czasu), co zostało omówione w artykułach o poszczególnych dziełach.
W związku z wiekiem tych utworów, nigdy nie były one objęte prawami autorskimi – zalążek takiego prawa został wprowadzony w Anglii w 1662 roku. Ze względu na to, dzieła Shakespeare’a są chętnie wydawane drukiem, szczególnie przez anglojęzycznych drukarzy, którzy nie muszą nikomu wypłacać z tego tytułu tantiem.
Polskie tłumaczenia i interpretacje
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze tłumaczenie Sonetów Shakespeare’a w Polsce Konstantego Piotrowskiego ukazało się ukazało się w 1836 (14 wybranych sonetów)[14]. Pojedyncze sonety drukowane na łamach czasopism tłumaczyli Karol Pieńkowski, Antoni Pietkiewicz, Felicjan Faleński, Feliks Jezierski, Witold Łaszczyński oraz Kazimierz Błeszyński[14].
Tłumaczenia większych wyborów lub całości ukazały się:
- 1850 – Konstanty Piotrowski (24 sonety)[15]
- 1913 – księżna Maria Sułkowska pod pseudonimem MUS (152 sonety)[16]
- 1922 – Jan Kasprowicz (154 sonety)[17]
- 1961 – Wiesław Strzałkowski (12 sonetów)[18]
- 1964 – Jerzy Sito (77 sonetów)[19]
- 1968 – Marian Hemar (154 sonety)[20]
- 1979 – Maciej Słomczyński (154 sonety)[21]
- 2009 – Marek Meissner (68 sonetów)[22]
- 2011 – Stanisław Barańczak (154 sonety)[23]
- 2015 – Ryszard Długołęcki (154 sonety)[24]
Sonety Shakespeare’a przetłumaczył również w 1948 roku podczas pobytu w więzieniu stalinowskim Władysław Tarnawski, które nigdy w całości nie zostały wydane[25].
Jednej z interpretacji muzycznych Sonetów dokonał Tadeusz Baird, komponując Cztery sonety miłosne do słów Williama Shakespeare’a w przekładzie Macieja Słomczyńskiego na baryton, smyczki i klawesyn[26].
Wybrane sonety
[edytuj | edytuj kod]Poniżej krótko omówionych zostało kilka losowych sonetów o różnorodnej tematyce, skierowanych do różnych postaci. Przedstawione interpretacje mają jedynie charakter poglądowy.
Sonet 18
[edytuj | edytuj kod]Sonet Czy mam przyrównać Cię do dnia letniego?, odnoszący się do Młodzieńca, należy do najbardziej upowszechnionych w kulturze utworów tego pisarza. Odniesienia do niego znaleźć można w filmach takich jak Zakochany Szekspir czy Stowarzyszenie Umarłych Poetów.
Utwór ten jest częścią cyklu sonetów (1-126), w których podmiot liryczny zwraca się do Młodzieńca (ang. Fair Youth). Przyjmuje się, że to on jest jego adresatem, mimo że nie ma na to bezpośredniego dowodu w tekście[1]. Jako pierwszy opisuje miłość poety do innego mężczyzny. Najpierw Shakespeare porównuje go do dnia letniego, by stwierdzić wreszcie, że Fair Youth jest piękniejszy i bardziej łagodny.
Sonet 30
[edytuj | edytuj kod]Jedna z fraz sonetu Gdy w kręgu myśli słodkich, uciszonych, brzmiąca „Remembrance of Things Past” (Sprawy minione wspominać próbuję) służyła jako pierwotne tłumaczenie na język angielski tytułu powieści Marcela Prousta pt. W poszukiwaniu straconego czasu, została jednak oprotestowana przez autora.
Sonet ten ma charakter refleksyjny, opisuje żal podmiotu lirycznego spowodowany tęsknotą za przyjacielem.
W zakończeniu poeta stwierdza, że na samo jego wspomnienie od razu staje się szczęśliwszy:
„Lecz gdy o tobie, miły, myśl nadpłynie,
Straty me nikną, cały smutek ginie.”
Sonet 145
[edytuj | edytuj kod]Nie ma pewności co do tego, kto jest adresatem tego utworu. Generalnie przyjmuje się, iż dzieła z grupy od 127-152 odnoszą się do tajemniczej damy, istnieją jednak przesłanki, iż tenże jest skierowany do Anne Hathaway, żony pisarza. Świadczyć o tym mogą zastosowane tam zwroty, których treść w oryginale brzmi:
„I hate” from hate away she threw,
And saved my life, saying „not you”.
Fraza hate away może stanowić odniesienie do nazwiska kobiety, brzmiącego Hathaway. Wyrażenie „And saved my life” (i ocaliła moje życie) w angielskiej wymowie brzmi bardzo podobnie jak „Anne saved my life” (Anne ocaliła moje życie)[27][28]. Niestety, nie ma możliwości bezpośredniego przeniesienia tego zabiegu na język polski, przez co zanika on w tłumaczeniu.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wszystkie pozostałe tłumaczenia użyte w tym artykule są autorstwa Macieja Słomczyńskiego.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Szekspir, s. 457.
- ↑ Baconian Evidence for Shakespeare Authorship (ang.).
- ↑ Jonathan Bate , The Genius of Shakespeare, New York: Oxford University Press, 1998, ISBN 0-19-512823-0, OCLC 38067661 .
- ↑ Charles Casey. Was Shakespeare Gay? Sonnet 20 and the Politics of Pedagogy. „College Literature”. 25, s. 35–51, 1998. ISSN 0093-3139. [dostęp 2007-01-25]. (ang.).
- ↑ Szekspir, str 463.
- ↑ Emilia Lanier – the Dark Lady? (ang.).
- ↑ Helsztyński, s. 82.
- ↑ The Dark Lady in Shakespeare’s Sonnets (ang.).
- ↑ Rival Poet Sonnets (ang.).
- ↑ Shakespeare’s sonnets (ang.).
- ↑ Shakespeare And Sex – Shakespeare’s Sonnets and Narrative Poems – Review (ang.).
- ↑ George Sanderlin, The Repute of Shakespeare’s Sonnets in the Early Nineteenth Century, [w:] Modern Language Notes 54/6/1939.
- ↑ sonety po łacinie. slu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-06)].
- ↑ a b Marta Gibińska. „Złączyłem z wierszem już mój żywot smutny”. Maria Sułkowska i jej przekład sonetów Szekspira. „Przekładaniec Pismo Katedry UNESCO do Badań nad Przekładem i Komunikacją Międzykulturową UJ”, s. 94–113, 2010. Uniwersytet Jagielloński. ISSN 1425-6851.
- ↑ Konstanty Piotrowski: Wybór Sonetów Szekspira, Miltona i Lorda Bajrona z dodatkiem Hymnu Miltona. Wilno: Drukiem T. Glücksberga, księgarza i typografa szkół Biał. Naukowego Okręgu, 1850.
- ↑ Maria Sułkowska (MUS): Sonety Shakespeare’a I-CXXXIV i CXXXVII-CLIV. Kraków: G. Gebethner i spółka, 1913.
- ↑ Jan Kasprowicz: William Shakespeare Sonety z angielskiego przełożył Jan Kasprowicz. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”, 1922.
- ↑ Wiesław Strzałkowski: Sonety / William Szekspir ; przełożył Wiesław Strzałkowski. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy, 1961.
- ↑ Jerzy S. Sito: William Shakespeare Sonety wybrał i opracował Jerzy S. Sito, wstępem poprzedził Jan Kott. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
- ↑ Marian Hemar: Sonety Szekspira. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna, 1968.
- ↑ Maciej Słomczyński: Shakespeare William – Dzieła tom. 18 Sonety. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 1979.
- ↑ Marek Meissner: William Shakespeare Sonety Sonnets przełożył Marek Meissner. Rzeszów: Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, 2009. ISBN 978-83-61746-08-9.
- ↑ Stanisław Barańczak: William Shakespeare Sonety Przekład, wstęp i opracowanie Stanisław Barańczak. Kraków: Wydawnictwo a5, 2011. ISBN 978-83-61298-50-2.
- ↑ Ryszard Długołęcki: William Shakespeare Sonety przekład Ryszard Długołęcki. Bydgoszcz: Arspol, 2015. ISBN 978-83-936744-1-1.
- ↑ Fragment spuścizny Władysława Tarnawskiego. Sonety, „Lukrecja”, „Wenus i Adonis”. Autograf, 3 zeszyty. Dar Joanny Tarnawskiej. Dzieła W. Sheakespeare’a w przekładzie W. Tarnawskiego.. Biblioteka Jagiellońska Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2016-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-16)].
- ↑ Utwór w bazie BN.
- ↑ Shakespeare’s First Poem: Sonnet 145. [dostęp 2007-02-15]. (ang.).
- ↑ Shakespeare sonnet 145 (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Leslie Dunton-Downer, Alan Riding: Szekspir. Warszawa: Wiedza i Życie, 2005. ISBN 83-7184-496-4.
- Stanisław Helsztyński: Shakespeare. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1974.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- The Sonnets – pełny tekst wraz z komentarzem (ang.)
- Shakepeare’s Sonnets uwspółcześniona wersja tekstu Sonetów (ang.)
- Emilia Bassano – Shakespeare’s Mistress?. peterbassano.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-08)]. Dyskusja nad utożsamianiem Emily Lanier z Czarną Damą (ang.)