Lucas Cranach starszy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Lucas Cranach starszy
Ilustracja
Autoportret, 1550
Data i miejsce urodzenia

1472
Kronach

Data i miejsce śmierci

16 października 1553
Weimar

Narodowość

niemiecka

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

renesans

podpis
Prawo i łaska, 1529 rok, Gotha, Zamek Friedenstein
Polowanie koło zamku w Torgau, 1544 rok, Madryt, Prado

Lucas Cranach starszy (ur. 1472 w Kronach, zm. 16 października 1553 w Weimarze) – niemiecki malarz i grafik epoki renesansu, ojciec malarzy Lucasa Cranacha młodszego i Hansa.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne lata i pobyt w Wiedniu[edytuj | edytuj kod]

Lucas Cranach uczył się rysować od swojego ojca jeszcze jako dziecko. Jego nazwisko brzmiało Suender, Sunder, Sonder lub Müller[1]. Później przyjął nazwisko od miejsca swych urodzin. W latach podróżował wzdłuż doliny Dunaju, aż dotarł do Wiednia, gdzie przebywał w latach 1501–1504. Gościł w kręgach humanistycznych. W tym czasie jego styl był zbliżony do malarstwa Albrechta Dürera i mistrzów tworzących tzw. szkołę naddunajską, której cechy szybko pojawiły się we wczesnych obrazach Cranacha takich jak Odpoczynek w drodze do Egiptu, dwóch wersjach Ukrzyżowania (w zbiorach monachijskiej Starej Pinakoteki i wiedeńskiego Kunsthistorishes Museum) oraz portretach Johannesa i Anny Cuspinianów. Równorzędnym elementem kompozycji, wraz z określonym przedstawieniem, był malowniczy i rozległy krajobraz oparty na wnikliwych obserwacjach natury.

Pobyt w Wittenberdze i lata świetności[edytuj | edytuj kod]

W roku 1505 zamieszkał w Wittenberdze i został nadwornym malarzem księcia-elektora Fryderyka Mądrego. W 1508 roku książę nadal Cranachowi herb ze skrzydlatym wężem. W tym samym roku na zlecenie tegoż księcia artysta wyjechał do Niderlandów. W następnym roku Cranach otrzymał z rąk elektora tytuł szlachecki. Tym samym artysta stał się nadwornym portrecistą wielu saskich notabli, a także przedstawicieli lokalnego Kościoła, z arcybiskupem Moguncji i Halle Albrechtem Brandenburskim na czele. W roku 1510 Cranach ożenił się z Barbara Brengebier, córką burmistrza Gothy. Przy Schloßstraße 1 w Wittenberdze wybudował swój dom, gdzie założył duży warsztat i pracownię artystyczną. Następne stał się ojcem Hansa i Lucasa (urodzili się w 1513? i w roku 1515) oraz Ursuli i Barbary (1517 i 1519). Obydwaj synowie zostali malarzami. W roku 1520 Cranach uzyskał przywilej aptekarski. W tym samym roku urodziła się jego córka Anna, jej ojcem chrzestnym został Marcin Luter, z którym artysta od dłuższego czasu utrzymywał przyjacielskie relacje, co poświadczają liczne portrety Lutra jeszcze jako katolickiego augustianina, a następnie jako reformatora. Od 1523 roku przez krótki czas Cranach prowadził drukarnie, później księgarnię. Na ślubie Marcina Lutra z Kathariną von Bora Cranach wraz z żona byli ich świadkami. Cranach był również ojcem chrzestnym pierwszego syna Lutra – Johannesa. Ponadto artysta zaprzyjaźnił się z innymi uczonymi przedstawicielami reformacji, wśród nich był Philipp Melanchton, który częstokroć był portretowany przez artystę, który przeszedł na luteranizm i poznawszy nowe doktryny artystyczne tworzył liczne obrazy, wprowadzając schematy ikonograficzne, oparte głównie na Piśmie Świętym. Dla katolickich zleceniodawców wykonywał wciąż obrazy oparte na dawnej tradycji ikonograficznej (m.in. wizerunki Marii i świętych), przy czym w jego malarstwie religijnym prym wiodły tematy biblijne. Od około roku 1525 zaczął częściej malować wspólnie z synami: Lucasem (m.in. współpraca przy malowidłach ołtarza głównego w kościele NMP) i Hansem, który za życia ojca zmarł w 1537 roku, w Bolonii. Trzy lata później zmarła jego żona Barbara. Cranach uchodził za jednego z najbardziej poważanych i najbogatszych mieszkańców Wittenbergi. Był wieloletnim członkiem Rady Miejskiej i trzykrotnie piastował urząd burmistrza. Wówczas służył takim elektorom jak Jan, Konstanty i Jan Fryderyk I Saksoński.

Pobyt w Weimarze i ostatnie lata życia[edytuj | edytuj kod]

W 1547 roku u cesarza Karola V Cranach prosił o łaskę dla wziętego do niewoli elektora Jana Fryderyka. Z tego powodu odwiedził m.in. Innsbruck i Augsburg, gdzie miał się zetknąć z Tycjanem. W 1550 roku Cranach pojechał z księciem elektorem do Weimaru. Tam w roku 1553 zmarł w wieku 81 lat, jako autor ponad 400 dzieł. Po śmierci artysty, jego syn Lucas przejął pracownię i kontynuował twórczość ojca.

Twórczość i charakterystyka stylu artysty[edytuj | edytuj kod]

Lucas Cranach starszy należy do głównych przedstawicieli niemieckiego Odrodzenia, jednakże często zmieniał swój styl w malarstwie, balansując między późnym gotykiem, renesansem a manieryzmem. Podczas pobytu w Bawarii i Austrii w swoim malarstwie preferował tradycję późnogotycką, przede wszystkim w malarstwie religijnym, natomiast portrety nacechowane są italianizującym realizmem, wszakże nieobce późnemu gotykowi, lecz poświadczające silny wpływ renesansu. Wówczas namalował takie obrazy jak: Święty Hieronim (1502), Ukrzyżowanie (1503), Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu (1504) oraz w liczne portrety tym podwójny Portret Johannesa i Anny Cuspinianów, nieznanego Uczonego oraz innych profesorów uniwersyteckich i wiedeńskich humanistów. Wykonany przez Albrechta Dürera rysunkowy portret Cranacha poświadcza znajomość obu artystów, Cranach pod wpływem Norymberczyka rozwinął swój styl malarski, a ponadto zaczął preferować grafikę, czego przykładem są drzeworyty przedstawiające Ukrzyżowanie.

W trwającym kilka dekad okresie wittenberskim Lucas Cranach starszy przeżywał swoją świetność pod każdym względem. Stworzył wielką pracownię, gdzie przy pomocy licznych współpracowników, a następnie swoich dwóch synów przyczynił się do obfitej produkcji malarskiej i graficznej. Znacznie poszerzył swoje horyzonty zarówno na polu treściowym i tematycznym, jak formalnym i stylistycznym, w wyniku czego styl Cranacha zawiera w sobie nie tylko inspiracje z gotyckiej spuścizny, lecz przede wszystkim ukształtował swego rodzaju odmianę renesansu w Rzeszy, ponadto wzbogacił styl przez inspiracje manieryzmem, głównie północnym. Uznanie wśród elit Saksonii i liczne zamówienia znanych osobistości uczyniły Cranacha czołowym portrecistą renesansu, z drugiej strony zaś nadmiar zamówień przyczynił się do niestabilności poziomu artystycznego, sporo dzieł ma charakter warsztatowy i odbiega od wysokiej jakości dzieł wykonanych przez samego mistrza. W portretach często balansował między studium postaci a szczegółowymi analizami materii, co poświadczają „jubilersko” malowane kostiumy portretowanych postaci, niekiedy szczegóły kostiumologiczne kontrastują z ogólnie zarysowaną fizjonomią postaci. Wpływ renesansu widoczny jest przez wzbogacenie w twórczości Cranacha zakresu tematycznego o wątki mitologiczne i alegoryczne. Postawa artysty wobec dziedzictwa antycznego była relatywna, ze względu na wybieranie określanych tematów, które były powielane w mniej, lub bardziej różnorodnych wariantach. Wybór tematu był częstokroć podyktowany preferencjami artysty, częstokroć malował akty kobiece, stąd głównymi mitologicznymi tematami i bohaterami w twórczości Cranacha były Sąd Parysa oraz Nimfa przy fontannie, Lukrecja, Apollo i Diana, Wenus i Kupidyn kradnący miód. Niektóre z tematów m.in. wersje Lukrecji, Herkules i Omfale stanowiły dla Cranacha okazję do analizy kostiumologicznej. Specyficzny charakter mają wielopostaciowe obrazy o tematyce alegorycznej, m.in. Złoty- i Srebrny Wiek, Ogród Młodości które obrazują swego rodzaju wizję idealnego świata. Kilkakrotnie Cranach malował Melancholię, w której na wzór Dürera przedstawiał istotę melancholijną, której temperament zdominowany jest przez „czarną energię” bądź czarny „humor”, stan przejmującej goryczy, którą zawiaduje Saturn, władca ciemności i zimna. Podobnie jak u Norymberczyka melancholia nie jest bynajmniej złym stanem psychicznym, lecz myśleniem o rozterce i nierozstrzygniętym problemem.

Dziedzictwo artystyczne Lucasa Cranacha starszego i jego rodu odzwierciedla ówczesne ideały panujące w Saksonii oraz tamtejsze prądy i tendencje artystyczne, kulturalne, społeczne i religijne.

Jedno z jego słynnych dzieł „Madonna z dzieciątkiem” zwana Głogowską zostało zrabowane przez rosyjską armię czerwoną i jest przechowywane w Muzeum Puszkina w Moskwie[2].

Dzieła artysty (wybór)[edytuj | edytuj kod]

Lata 1500–1510[edytuj | edytuj kod]

Tytuł obrazu Rok powstania Technika Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Ukrzyżowanie 1501 olej na desce 58,5 × 45 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, Wiedeń[3] Lucas Cranach the Elder - The Crucifixion - Google Art Project (679844).jpg
Święty Hieronim 1502 olej na desce 55,5 × 41,5 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu[4] Lucas Cranach d.Ä. - Büßender Hl. Hieronymus (1502, KHM Vienna).jpg
Portret Johannesa i Anny Cuspinianów 1502 olej na desce 60,3 × 45,5 cm x 2 Oskar Reinhart Collection Lucas Cranach d.Ä. - Johannes und Anna Cuspinian (Sammlung Oskar Reinhart).jpg
Portret Johanna Stephana Reussa i jego małżonki 1503 olej na desce 54 × 39 cm i 52,6 × 36,7 Portret Johanna w Germanisches Nationalmuseum,
Portret małżonki Reussa w Gemäldegalerie
Cranach Reuss.jpg
Ukrzyżowanie 1503 olej na desce 138 × 99 cm Stara Pinakoteka[5] Lucas Cranach d. Ä. - The Lamentation of Christ - The Schleißheim Crucifixion - Alte Pinakothek.jpg
Ucieczka do Egiptu 1504 olej na desce 70.9 × 53 cm Gemäldegalerie Berlin CranachtheElderRestontheFlighttoEgypt.jpg
Ołtarz św. Katarzyny (awers) 1506 olej na desce 124 × 67 cm,
126 × 141 cm.
124 × 67 cm
Galeria Obrazów Starych Mistrzów, Drezno Lucas Cranach d.Ä. - Katharinenaltar (Staatliche Kunstsammlungen Dresden).jpg
Ołtarz św. Katarzyny (rewers) 1506 olej na desce 123 × 67 cm National Gallery, Londyn Lucas Cranach d.Ä. - Reverses of Shutters of the St Catherine Altarpiece in Dresden.jpg
Portret oblubienicy ok. 1500 – 1506 olej na desce 41.9 × 33.5 cm Germanisches Nationalmuseum Lucas Cranach (I) - Bildnis einer Braut (Germanisches Nationalmuseum).jpg
Ołtarz Rodziny Marii 1509 olej na desce 120 × 188 cm Städel, Frankfurt nad Menem Cranach holy kinship.jpg
Lukrecja 1509–1510 olej na desce 60,3 × 48,9 cm własność prywatna Lucas Cranach d.Ä. - Lucretia (1509-1510).jpg
Madonna pod jodłami 1510 olej na desce 71 × 57 cm Muzeum Archidiecezjalne, Wrocław Cranach Madonna under the fir tree.jpg
Adam i Ewa około 1510 olej i tempera na desce 59 × 44 cm Muzeum Narodowe, Warszawa Cranach the Elder Adam and Eve.jpg

Lata 1511–1520[edytuj | edytuj kod]

Tytuł obrazu Rok powstania Technika Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Madonna z Dzieciątkiem i Jan Chrzciciel około 1512–1514 olej na desce 36,5 × 27,5 cm Statens Museum for Kunst, Kopenhaga Lucas Cranach d.Ä. - Madonna mit dem Jesuskind und dem heiligen Johannes (ca.1512-14, Statens Museum for Kunst).jpg
Henryk Pobożny i Katarzyna Meklemburska 1514 olej na desce 184,5 × 82,5 cm Galeria Obrazów Starych Mistrzów, Drezno Cranach, Lucas d. Ä. - Doppelbildnis Herzog Heinrichs des Frommen und Gemahlin Herzogin Katharina von Mecklenburg - 1514.jpg
Rzeź niewiniątek ok. 1515 Warsztat olej i tempera na desce 122,5 × 85 cm Muzeum Narodowe w Warszawie Cranach Massacre of the Innocents.JPG
Tablica Dziesięciorga Przykazań 1516 olej na desce Collegium Augusteum, Wittenberga 10 Gebote (Lucas Cranach d A).jpg
Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny ok. 1516 olej na desce 67,5 × 47,3 cm Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie Lucas Cranach d.Ä. - Die mystische Vermählung der heiligen Katharina (Budapest).jpg
Madonna z Dzieciątkiem i święta Katarzyna 1518–1520 tempera i olej na desce 63 × 43 cm Muzeum Diecezjalne, Sandomierz Sandomierz Madonna.jpg
Joachim II Hektora jako książę elektor 1520 olej na desce 61,5 × 42 cm Zamek myśliwski Grunevald, Berlin Lucas Cranach d. Ä. 043.jpg
Chrystus i jawnogrzesznica około 1520 olej na desce 80,6 × 108,2 Fränkische Galerie, Kronach (depozyt Państwowych Bawarskich Zbiorów Malarstwa w Monachium) Cranach d.Ä., Lucas - Christus und die Ehebrecherin - Fränkische Galerie - 1520.jpg
Grupa Ukrzyżowania około 1520 olej na desce 67 × 46,5 cm Statens Museum for Kunst, Kopenhaga Korsfæstelsen.jpg

Lata 1521–1530[edytuj | edytuj kod]

Tytuł obrazu Rok powstania Technika Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Matka Boska Wspomożenia Wiernych po 1523 olej na desce Innsbruck Gnadenbild Mariahilf, Innsbruck.jpg
Melancholia 1525 olej na desce 51 × 97 cm Statens Museum for Art, Kopenhaga Lucas Cranach d.Ä. - Melancholie (Statens Museum for Kunst).jpg
Kardynał Albrecht Brandenburski jako święty Hieronim 1525 olej na desce 116,5 × 77,5 cm Hessisches Landesmuseum, Darmstadt Lucas Cranach d.Ä. - Kardinal Albrecht von Brandenburg als Hieronymus im Gehäus (Hessisches Landesmuseum).jpg
Dziewczyna z niezapominajkami 1526 olej na desce 34,9 × 23,8 cm Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie Cranach the Elder Girl with forget-me-nots.jpg
Hans i Magrethe Luter przed 1527 olej na desce Wartburg koło Eisenach Hans and Magrethe Luther.jpg
Niedobrana para 1528 olej na desce Stara Pinakoteka, Monachium Lucas Cranach - Der verliebte Alte1.jpg
Sąd Parysa 1528 olej na desce 101,9 × 71,1 cm Metropolitan Museum of Art Lucas Cranach d.Ä. - Das Urteil des Paris.jpg
Adam i Ewa 1528 olej na desce 172 × 63 cm Galeria Uffizi, Florencja Cranach, adamo ed eva, uffizi.jpg
Adam i Ewa 1528 Warsztat olej i tempera na płycie lipowej 17 × 27 cm Zamek Królewski, Warszawa Cranach Adam and Eve.jpg
Sąd Parysa 1530 olej na desce 35 × 24 cm Staatliche Kunsthalle, Karlsruhe Lucas Cranach d. Ä. 070.jpg
Judyta z głową Holofernesa ok. 1530 olej na desce 89,5 × 61,9 cm Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork 1530 Cranach Judith mit dem Haupt des Holofernes anagoria.JPG
Madonna z Dzieciątkiem około 1530 tempera na desce 79,5 × 63 cm Klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich przy kościele Bożego Ciała, Kraków Kraków Madonna.JPG
Złoty wiek około 1530 olej na desce Stara Pinakoteka, Monachium Goldenes-Zeitalter-1530-2.jpg
Święta Dorota około 1530 tempera na desce 77 × 59 cm Akademia Sztuk Pięknych, Wiedeń Cranach, Lucas, d.Ä. - Die Heilige Dorothea - c. 1530.jpg

Lata 1531–1540[edytuj | edytuj kod]

Tytuł obrazu Rok powstania Technika Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Ewa około 1531 olej na desce 52 × 44,4 cm Muzeum Narodowe we Wrocławiu Cranach Eve
Matka Boska z Dzieciątkiem 1531/1532 olej na desce Kościół Świętego Wolfganga, Schneeberg Schneeberg St. Wolfgangskirche altar piece front (aka).jpg
Święte Katarzyna i Barbara 1532 olej na desce 61 × 20 cm (każde skrzydło) Museum Mayer van den Bergh, Antwerpia Lucas Cranach d. Ä. - St Catherine of Alexandria and St Barbara - WGA05668.jpg
Melancholia 1532 olej na desce 76,5 × 56 cm Musée d'Unterlinden, Colmar Cranach, Lucas d. Ä. - Die Melancholie - 1532.jpg
Chrystus i jawnogrzesznica 1535 olej na desce 82,5 × 121 cm Muzeum Sztuk Pięknych, Budapeszt Lucas Cranach d. Ä. - Christ and the Adulteress - WGA05669.jpg
Trzy Gracje 1535 Nelson-Atkins Museum of Art, Kansas City Lucas Cranach the Elder - The Three Graces - Google Art Project.jpg
Portret Marcina Lutra 1535 olej na desce Uffizi, Florencja Martin Luther by Cranach-restoration.tif
Sybilla, Emilia i Sydonia Saska 1535 olej na desce 62 × 89 cm Kunsthistorishes Museum, Wiedeń Lucas Cranach d. Ä. 039.jpg
Herkules i Omfale 1537 olej na desce Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Narodowego w Poznaniu Cranach the Elder Hercules and Omphale.jpg
Chrystus błogosławiący dzieci 1537 tempera na desce 77,5 × 122 Zamek Królewski na Wawelu Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków Cranach the Elder Christ blessing the children.jpg
Wenus i Amor kradnący miód 1537 olej na desce 174,5 × 65,5 cm Gemäldegalerie, Berlin Cranach, Lucas d. Ä. - Venus und Amor als Honigdieb (Gemäldegalerie Berlin).jpg
Herkules i Omfale 1537 olej na desce 82 × 119 cm Herzog Anton Ulrich-Museum, Brunszwik Lucas Cranach d.Ä. - Herkules bei Omphale (Herzog Anton Ulrich-Museum).jpg
Diana i Akteon 1540 deska 50 × 73 cm Wadsworth Atheneum, Hartford Lucas Cranach d. Ä. 012.jpg

Lata 1541–1550[edytuj | edytuj kod]

Tytuł obrazu Rok powstania Technika Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Chrzest Chrystusa ok. 1546 Cleveland Museum of Art, Cleveland Lucas Cranach (II) - Taufe Christi (Cleveland Museum of Art).jpg
Ołtarz Ostatniej wieczerzy 1547 Lucas Cranach namalował ten obraz wspólnie ze swoim synem Kościół NMP, Wittenberga Abendmahl-1547-LC.jpg

Lata 1551–1560[edytuj | edytuj kod]

Tytuł obrazu Rok powstania Technika Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Niedobrana para 1550 Warsztat olej na desce 74,5 × 48,5 cm Muzeum Narodowe w Warszawie Cranach Ill-matched couple.jpg
Ołtarz Ukrzyżowania 1555 olej na desce Kościół Świętych Piotra i Pawła, Weimar Weimaraltar-1555-B.jpg

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Enzo Terzi: Najwybitniejsi malarze. Agnieszka Kosińska (tłum.). PWH „ARTI” SJ, 2010, s. 25. ISBN 978-83-61704-43-0. (pol.).
  • Wolfgang Hütt: Niemieckie malarstwo i grafika późnego gotyku i renesansu. Warszawa: PWN, 1985. ISBN 83-01-04621-X.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]