Tycjan

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tycjan
Ilustracja
Autoportret z 1566
Imię i nazwisko

Tiziano Vecelli

Data i miejsce urodzenia

ok. 14881490
Pieve di Cadore

Data i miejsce śmierci

27 sierpnia 1576
Wenecja

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

malarstwo renesansowe

podpis
Odznaczenia
Order Złotej Ostrogi
Grób Tycjana w Wenecji.

Tycjan, właśc. Tiziano Vecelli lub Vecellio (ur. ok. 14881490[a] w Pieve di Cadore, zm. 27 sierpnia 1576 w Wenecji) – włoski malarz, czołowy przedstawiciel szkoły weneckiej włoskiego malarstwa renesansowego. Uczeń Giovanniego Belliniego oraz Giorgiona.

Od imienia artysty wywodzi się słowo tycjanowski używane na określenie koloru rudopomarańczowego, często wykorzystywanego w obrazach.

Okres nauki[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie kapitana Gregorio Vecellia. W wieku dziesięciu lat został wysłany razem ze swoim bratem Franceskiem w celu rozwijania zdolności artystycznych do stryja Antonio Vecellego mieszkającego w Wenecji. Młody Tycjan najpierw praktykował u Sebastiana Zuccato specjalizującego się w mozaice, następnie u Gentile Belliniego aby ostatecznie pobierać nauki od Giovanniego Belliniego, twórcy tzw. weneckiej szkoły malarskiej. W warsztacie Belliniego poznał Giorgiona, uznanego już malarza weneckiego. Wpływ Giorgiona widoczny jest we wczesnych dziełach Tycjana. W roku 1508 obaj artyści otrzymali zlecenie ozdobienia gmachu Fondaco dei Tedeschi (domu handlowego kupców niemieckich). Tycjan pokrył malowidłami ściany od strony lądu, natomiast Giorgione od strony Wielkiego Kanału Weneckiego. W roku 1510 Tycjan wyjechał do Padwy, gdzie ozdobił Scuola del Santo trzema freskami przedstawiającymi sceny z życia św. Antoniego. Około roku 1512 powrócił do Wenecji, gdzie w 1516 po śmierci Giovanniego Belliniego objął funkcję państwowego malarza Republiki Weneckiej.

Od 1534 był nadwornym malarzem Karola V i Filipa II. W latach 1545–1546 pracował w Rzymie, dla papieża Pawła III. W okresie 1550-1551 przebywał na dworze cesarskim w Augsburgu. Począwszy od 1556 r. realizował zamówienia Filipa II. Obrazy wysyłane drogą morską ozdobiły rezydencje królewskie w Madrycie i okolicach (Alkazar w Madrycie, Eskurial, El Pardo, Valsaín i Aranjuez)

Prace malarskie[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy obraz Marii Magdaleny Tycjana z 1533 r.

We wczesnych swych dziełach pozostawał pod wpływem Giorgiona. Późniejsze płótna wykazują wpływy Palmy il Vecchio, co odzwierciedla się przede wszystkim w kompozycjach Sacra Conversazione, których kilka odnaleźć można w muzeach w Dreźnie, Londynie, w Madrycie, Wiedniu. W latach 1512–1515 powstają takie arcydzieła jak: Amore sacro e profano (Rzym, Borghese), Grosz czynszowy (Drezno) i Trzy epoki życia (Londyn); przejawia się w nich wykształcony już tycjanowski typ piękności kobiecej, pełne nastroju tła krajobrazowe i charakterystyczna harmonia barw. Dalszy etap rozwoju artystycznego Tycjana cechuje się wzmożeniem ruchu w kompozycjach, przeważnie wielofigurowych, przy czym jednak osiąga punkt szczytowy zrównoważenia, do jakiego dążyła sztuka renesansowa. Należą tutaj: Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (1518, Wenecja), Bachanalia (ok. 1520, Madryt) i Madonna rodziny Pesaro (ok. 1529, Wenecja). W latach 1530–1550 zaznacza się stonowanie kolorytu Tycjana (Wniebowzięcie NMP, 1540 r. w Weronie, Ecce homo z 1543 w Wiedniu), ostatni, zaś okres jest okresem impresjonistycznej niemal swobody i szerokości traktowania, w połączeniu z silnym światłocieniem (Męczeństwo Świętego Wawrzyńca z 1565 roku), kościół jezuitów w Wenecji, Zwiastowanie z ok. 1567, także w San Salvatore, Koronowanie cierniem w Monachium z ok. 1570 roku. Ważną częścią twórczości Tycjana są jego dzieła o tematach mitologicznych, spośród nich zaś obrazy Wenus przyniosły mu sławę najznakomitszego malarza aktów (Wenus (1527) i Wenus i Amor z ok. 1546-1548, oba w Wenecji, 2 inne z Madrytu i Berlina). Akty te są przypuszczalnie portretami dam z arystokracji włoskiej (np. Wenus z Uffizi jest portretem Leonory z Urbino). Portretów dopatrują się też w postaciach alegorycznych, jak Flora (ok. 1515-1516, Florencja), Vanitas, ok. 1528, Monachium, Wenus w futrze (1515, Petersburg). Sławne są także portrety Tycjana, głównie męskie, pełne doskonałej charakterystyki. Najsławniejsze z nich: Mężczyzna z rękawiczką (Paryż), Ariosto (Londyn), Federigo Gonzaga (Madryt, ok. 1523), Autoportret, Portret Karola V z psem i Portret konny Karola V. Duchowym związkiem między przedstawianymi osobami odznaczają się portrety zbiorowe (Papież Paweł III ze swymi nepotami 1545, Neapol, „Generał del Vasto przemawiający do swych wojsk 1541, Madryt). Działalność Tycjana jest przełomowa również na polu krajobrazu, który użyty w obrazach jako tło, stwarza potęgę ich nastroju, np. w Noli me tangere (1512, Londyn), Święty Hieronim (Luwr). Prócz tego wymienić należy Krajobraz z owcami (ok. 1534, Londyn) i rysunki. Znaczenie Tycjana dla malarstwa odpowiada znaczeniu Michała Anioła dla rzeźby, jest niedoścignionym wzorem czystego malarstwa dla każdej epoki i każdego stylu, które po nim nastąpiły. Wpływ jego, widoczny nawet u Rubensa, Antoon van Dycka i Velazqueza, trwa nieprzerwanie po dziś dzień. Tycjan był kolorystą, operował początkowo tonacją ciepłą, z czasem zwrócił się ku chłodnym zestawieniom błękitów i żółcieni. Tematyką płócien Tycjana, jak zresztą również większości ówczesnych malarzy, były sceny religijne i mitologiczne oraz alegorie. Tworzył też portrety, na których przedstawione postacie wyglądają, jakby zanurzone były w półmroku (m.in. portret cesarza Karola V).

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Obrazy zapoczątkowane lub stworzone wraz z Giorgionem[edytuj | edytuj kod]

Obrazy Tycjana[b][edytuj | edytuj kod]

Do roku 1516[edytuj | edytuj kod]
Tytuł obrazu Rok powstania Metoda Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Święty Piotr z papieżem Aleksandrem VI i biskupem Jacopem Pesaro ok. 1510 olej na płótnie 145 × 183 cm Antwerpia
Madonna z Dzieciątkiem, świętym Antonim z Padwy i Rochem ok. 1510 olej na płótnie 92 × 133 cm Madryt, Prado
Madonna z Dzieciątkiem * ok. 1511 olej na płótnie 45,7 × 55,9 cm Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art
Cudowne uzdrowienie nogi * ok. 1511 olej na płótnie 340 × 207 cm Padwa, Scuola del Santo
Portret mężczyzny (Ariosto) ok. 1510 – 1511 olej na płótnie 81,2 × 66,3 cm National Gallery w Londynie
Cud świętego Antoniego 1511 fresk 320 × 315 cm Padwa, Scuola del Santo
Portret kobiety (La Schiavona) ok. 1511 olej na płótnie 118 × 97 cm National Gallery w Londynie
Św. Marek w otoczeniu św. Kosmy, Damiana, Rocha i Sebastiana ok. 1510 – 1511 olej na drewnie 230 × 119 cm Wenecja, Santa Maria della Salute
Noli me tangere ok. 1511 – 1512 olej na płótnie 107 × 90 cm National Gallery w Londynie
Koncert 1510 olej na drewnie 109 × 123 cm Florencja, Galleria Palatina
Dwaj młodzieńcy w krajobrazie* rysunek piórem Wiedeń, Albertina
Zazdrosny mąż* 1511 fresk 320 × 315 cm Padwa, Scula del Santo
Salome z głową Jana Chrzciciela 1512 – 1515 olej na płótnie Rzym, Galleria Doria
Alegoria życia ludzkiego (Trzy okresy życia) 1512 olej na płótnie 106 × 182 cm Edynburg, National Gallery of Scotland
Chrzest Chrystusa ok. 1512 olej na płótnie 115 × 80 cm Rzym Pinacoteca Capitolina
Madonna cygańska (Madonna z Dzieciątkiem) – 1512 – 1513 olej na płótnie 65,8 × 83,8 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Madonna z Dzieciątkiem i z Św. Katarzyną, Dominikiem i donatorem * 1512 – 1516 olej na płótnie Parma, Fundacja Magnani-Rocca
Święta rodzina z donatorem ok. 1513 – 1514 olej na płótnie Stara Pinakoteka, Monachium
Młoda kobieta podczas toalety ok. 1514 – 1515 olej na płótnie 96 × 76 cm Paryż, Luwr
Flora ok. 1515 olej na płótnie 79 × 63 cm Florencja, Galeria Uffizi
Święta Rodzina z modlącym się pasterzem ok. 1515 olej na płótnie 99 × 137 cm National Gallery w Londynie
Miłość niebiańska i miłość ziemska 1515 – 1516 olej na płótnie Rzym, Galeria Borghese
Portret kobiety ok. 1515 – 1516 olej na drewnie 64 × 51 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Tarkwiusz i Lukrecja 1515 – 1516 olej na drewnie 84 × 68 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Ludovico Ariosto 1516 olej na płótnie 59,5 × 45,5 m Indianapolis John Herron Art Institute
Grosz czynszowy ok. 1516 – 1518 olej na drewnie 75 × 56 cm Drezno Gemäldegalerie
Vanity * 1516 olej na płótnie 97 × 81,2 cm Monachium, Stara Pinakoteka
Madonna z czereśniami 1516 – 1518 olej na płótnie 81 × 99,5 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Assunta 1516 – 1518 olej na drewnie 690 × 360 cm Wenecja, Santa Maria Gloriosa dei Frari
Od roku 1517 do 1539[edytuj | edytuj kod]
Tytuł obrazu Rok powstania Metoda Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Święto Wenery 1518 olej na płótnie 172 × 175 cm Prado
Bachanalie 1518 – 1519 olej na płótnie 175 × 193 cm Prado
Adoracja Dzieciątka ze świętymi ok. 1519 olej na płótnie 100 × 137 cm Monachium, Stara Pinakoteka
Zwiastowanie ok. 1519 – 1520 olej na drewnie 199 × 176 cm Treviso, Kaplica Malchiostro
Madonna z Dzieciątkiem i świętymi 1520 olej na drewnie 313 × 215 cm Ankona, Museo Civoco
Madonna z Dzieciątkiem i świętym Janem Chrzcicielem 1520 olej na drewnie Fort Worth, Kimbell Art Museum
Święty Sebastian * 1520-1522 olej na desce 170 × 65 cm San Nazzaro e Celso
Nazariusz i Celsus * 1520-1522 olej na płycie 170 × 65 cm San Nazzaro e Celso
Bachus i Ariadna 1520 – 1523 olej na płótnie 176,5 × 191 cm National Gallery w Londynie
Federico II Gonzaga ok. 1523 olej na drewnie 125 × 99 cm Prado
Święty Krzysztof ok. 1523 fresk 300 × 179 cm Pałac Dożów
Mężczyzna z rękawiczką 1520 olej na płótnie Luwr
Lukrecja ok. 1523 Hampton Court, Royal Collection
Portret Vincenzo Mosti ok. 1523 – 1525 olej na płótnie
obraz przeniesiony z drewna na płótno
85 × 66 cm Palazzo Pitti
Madonna rodziny Pesaro 1519 – 1526 olej na płótnie 478 × 268 cm Wenecja, Santa Maria Gloriosa dei Frari
Wenus Anadiomene ok. 1525 (1520) olej na płótnie 76 × 57 cm National Gallery of Scotland
Alfonso I d’Este ok. 1525 – 1528 olej na płótnie 127 × 99 cm Metropolitan Museum of Art
Złożenie do grobu 1525, olej na płótnie 148 × 225 cm Luwr
Portret mężczyzny z 1528 1528 olej na płótnie 106 × 96,5 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Madonna z Dzieciątkiem, św. Katarzyną i św. Janem 1530 olej na płótnie National Gallery w Londynie
Madonna z królikiem 1530 olej na płótnie 71 × 87 cm Paryż
Alegoria Alfonsa d'Avalos ok. 1530 – 1532 olej na płótnie 345 × 775 cm Gallerie dell’Accademia
Krajobraz z trzodą 1530 olej na płótnie Pałac Buckingham
Maria Magdalena 1531 – 1535 olej na drewnie 85 × 68 cm Palazzo Pitti
Dziewczyna w futrze 1534 olej na płótnie 95 × 63 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Izabela d’Este 1534 – 1536 olej na płótnie 102 × 64 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Portret Karola V z psem 1533 olej na płótnie 192 × 111 cm Prado
Portret kobiety (La Bella) 1536 olej na płótnie 89 × 75,5 cm Palazzo Pitti
Prezentacja Marii w świątyni 1534 – 1538 olej na płótnie 335 × 775 cm Gallerie dell’Accademia
Zwiastowanie* 1535 olej na płótnie Scuola Grande di San Rocco
Francesco Maria della Rovere, książę Urbino 1536 – 1538 olej na płótnie 345 × 775 cm Galeria Uffizi
Mężczyzna z sokołem ok. 1537 olej na płótnie 109 × 94 cm Omaha, Joslyn Art Museum
Portret Eleonory Gonzaga 1538 olej na płótnie 114 × 102,2 cm Galeria Uffizi
Wenus z Urbino 1538 olej na płótnie 119 × 165 cm Galeria Uffizi
Franciszek I 1538 olej na płótnie Luwr
Od roku 1540 do 1549[edytuj | edytuj kod]
Tytuł obrazu Rok powstania Metoda Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Wenus z Pardo 1540 – 1542 olej na płótnie 196 × 386 cm Paryż, Luwr
Mowa Alfonsa d'Avalos ok. 1540 olej na płótnie 223 × 165 cm Madryt, Prado
Kardynał Pietro Bembo * ok. 1540 olej na płótnie 94,5 × 76,5 cm Samuel H. Kress Collection
Św. Jan Chrzciciel* 1540 olej na płótnie 201 × 134 cm Wenecja, Gallerie dell’Accademia
Clarice Strozzi 1542 olej na płótnie 115 × 98 cm Berlin, Gemäldegalerie
Ecce homo 1543 olej na płótnie 242 × 361 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Portret papieża Pawła III z odkrytą głową 1543 olej na płótnie 106 × 85 cm Neapol, Museo di Capodimonte
Portret młodego Anglika 1540 – 1545 olej na płótnie 111 × 96,8 cm Florencja, Galleria Palatina – Pallazzo Pitti
Portret Ranuccio Farnese * 1542 olej na płótnie 94,5 × 76,5 cm Samuel H. Kress Collection
Ofiara Izaaka 1542 – 1544 olej na płótnie 328 × 282 cm Wenecja, Santa Maria della Salute
Dawid i Goliat 1542 – 1544 olej na płótnie 300 × 285 cm Wenecja, Santa Maria della Salute
Cud zesłania Ducha Świętego 1545 olej na płótnie 570 × 260 cm Wenecja, Santa Maria della Salute
Portret Pietra Aretina 1545 olej na płótnie 96,7 × 76,6 cm Florencja, Galleria Palatina – Pallazzo Pitti
Danae 1545 – 1546 olej na płótnie 118,5 × 170 cm Neapol, Museo di Capodimonte
Portret doży Andrei Grittiego 1545 olej na płótnie 133 × 103,2 cm Waszyngton, Kress Collection
Portret papieża Pawła III z wnukami Ottavianem i Alessandrem Farnese 1545 – 1546 olej na płótnie 202 × 176 cm Neapol, Museo di Capodimonte
Święty Jan Ewangelista na Patmos * ok. 1547 olej na płótnie 237,6 × 263 cm Samuel H. Kress Collection
Cierniem koronowanie 1546 – 1550 olej na desce 303 × 181 cm Paryż, Luwr
Męczeństwo św. Wawrzyńca 1548 – 1559 olej na płótnie 493 × 277 cm Wenecja, Kościół Apostołów
Wenus i organista ok. 1548 olej na płótnie 136 × 220 cm Madryt, Prado,
Portret Izabeli Portugalskiej 1548 (lub 1545) olej na płótnie 117 × 93 cm Madryt, Prado
Karol V w fotelu 1548 olej na płótnie 80 × 48 cm Monachium, Stara Pinakoteka
Karol V po bitwie pod Mühlbergiem 1548 olej na płótnie 332 × 279 cm Madryt, Prado
Organista i Wenus 1548 – 1550 olej na płótnie 115 × 210 cm Berlin, Gemäldegalerie
Od roku 1550 do 1576[edytuj | edytuj kod]
Tytuł obrazu Rok powstania Metoda Wielkość Miejsce przechowywania Grafika
Portret szlachcica * ok. 1550 olej na płótnie Kassel, Galeria Malarstwa w Kassel
Adam i Ewa * 1550 olej na płótnie 240 × 186 cm Prado
Elektor Saksonii Jan Fryderyk 1550 – 1551, olej na płótnie 103 × 83 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Gloria (obraz Tycjana) 1553 – 1554, olej na płótnie 346 × 240 cm Madryt, Prado
Autoportret * 1550 olej na płótnie Gemäldegalerie, Berlin
Wenus i Adonis 1554 olej na płótnie Madryt, Prado
Danae* 1554 olej na płótnie 128 × 178 cm Madryt, Prado
Danae* 1553 – 1554 olej na płótnie 120 × 187 cm Petersburg, Ermitaż
Danae* 1554 olej na płótnie 170 × 186,5 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Matka Bolesna 1554 olej na płótnie 68 × 53 cm Madryt, Prado
Portret doży Francesco Veniera *' 1554-1556 olej na płótnie 113 × 99 cm Madryt, Muzeum Thyssen-Bornemisza
Doża Antonio Grimani przed alegorią Wiary ok. 1555, olej na płótnie 365 × 500 cm, Wenecja, Pałac Dożów
Dziewczyna z owocami na tacy ok. 1555, olej na płótnie 102 × 82 cm Berlin, Gemäldegalerie
Wenus z lustrem ok. 1555, olej na płótnie 124 × 104 cm Waszyngton, National Gallery of Art
Wenus z przepiórką * ok. 1555 olej na płótnie Florencja, Galeria Uffizi
Portret Lawini ok. 1555 olej na płótnie 102 × 86 cm Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
Męczeństwo św. Wawrzyńca ok. 1556 – 1559 olej na płótnie 500 × 280 cm Wenecja, Kościół Santa Maria Assunta
Diana i Kallisto * 1556 – 1559 olej na płótnie 187 × 204,5 cm Edynburg National Gallery of Scotland
Diana i Akteon 1556 – 1559 olej na płótnie 184,50 × 202,20 cm Edynburg, National Gallery of Scotland
Diana i Kallisto * 1559 – 1560 olej na płótnie 183 × 200 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Perseusz i Andromeda * 1553 – 1559 olej na płótnie 179 × 197 cm Ermitaż
Ukaranie Akteona (śmierć Akteona) * 1559 – 1560, olej na płótnie Londyn, zbiory w Earl of Harewood
Złożenie do grobu 1559, olej na płótnie Madryt, Prado
Filip II 1560, olej na płótnie 193 × 111 cm Madryt, Prado
Porwanie Europy * 1559 – 1562 olej na płótnie 185 × 205 cm Boston Isabella Stewart Gardner Museum
Zwiastowanie 1560 – 1566 olej na płótnie 405 × 235 cm Palazzo Contarini del Bovolo
Madonna z Dzieciątkiem * ok. 1561 olej na płótnie Monachium, Bayerische
Portret mężczyzny z palmą * ok. 1561 olej na płótnie 138 × 116 Drezno, Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
Autoportret ok. 1562 olej na płótnie 96 × 75 cm Berlin, Gemäldegalerie
Męczeństwo św. Wawrzyńca 1564 – 1567 olej na płótnie
Święty Wincenty Ferrer 1565 olej na płótnie Rzym, Galeria Borghese
Wenus przewiązuje oczy Amorowi * 1565 olej na płótnie Rzym, Galeria Borghese
Święta Małgorzata i smok * ok. 1565 olej na płótnie Madryt, Prado
Magdalena * 1565 olej na płótnie, 119 × 98 cm Ermitaż
Autoportret 1565 olej na płótnie 86 × 65 cm Prado Madryt
Złożenie do grobu 1566 olej na płótnie 130 × 168 cm Madryt, Prado
Sapientia ok. 1566 olej na płótnie 176 × 189 cm Pałac Dożów
Alegoria roztropności 1566 olej na płótnie National Gallery w Londynie
Zwiastowanie 1568 olej na płótnie Wenecja, Kościół San Salvador
Portret Jacopa Strady 1567 – 1568 olej na płótnie 125 × 95 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Cierniem koronowanie 1570 olej na płótnie 280 × 182 cm Monachium, Stara Pinakoteka
Madonna z Dzieciątkiem * po 1570 olej na płótnie National Gallery w Londynie
Grzech pierworodny 1570 olej na płótnie 240 × 186 cm Madryt, Prado
Tarkwiniusz i Lukrecja ok. 1570 – 1571 olej na płótnie 180 × 141 cm Cambridge, Fitzwilliam Museum
Pasterz i nimfa 1570 olej na płótnie 149,7 × 187 cm Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Hiszpania śpieszy z pomocą religii * 1575 olej na płótnie Madryt, Prado
Kain i Abel 1570 – 1576 olej na płótnie Wenecja, Santa Maria della Salute
Marsjasz ok. 1570 – 1576 olej na płótnie 212 × 207 cm Pałac Arcybiskupi w Kromieryżu
Święty Sebastian * 1570 – 1572 olej na płótnie 212 × 116 cm Ermitaż
Pietà 1570 – 1576 olej na płótnie niedokończony 378 × 374 cm, Wenecja, Gallerie dell’Accademia

Dzieła zniszczone[edytuj | edytuj kod]

Dzieła oznaczone (*) nie występują w monografii Tiziano Pallucchiniego

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Według innych biografów Anonyma Tizianella, Ridolfiego i samego Tycjana, który o swoim wieku wspomina w liście do króla Fillipa II, urodził się w 1476 lub 1477 roku.
  2. Podział na okresy i wykaz dzieł za „Tycjan”, wyd Arkady Warszawa 1979 Datowanie obrazów za dwu tomową monografią Tiziano R Pallucchini, Firenze 1969.
  3. Obraz przedstawia scenę mordu Piotra przez żołnierza. W alegoryczny sposób przedstawia dwie przeciwstawne postawy – świata idei i brutalnej rzeczywistości.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Tycjan, Poznań: Oxford Educational, 2006 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy ; 4), ISBN 83-7425-437-8.
  • W. Mole, Tycjan, Warszawa: Arkady, 1958.
  • R. Bergerhoff, Tycjan, Warszawa: Arkady, 1979.
  • S. Zuffi, Tycjan, Warszawa: HPS, 2007, ISBN 978-83-60688-47-2.
  • J.A. Crowe, G.B. Cavalcaselle, Titian: His life and times, Londyn 1877.
  • Władysław Tomkiewicz, Tycjan, Hanna Serkowska (tłum.), Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, ISBN 83-03-02159-1, OCLC 834961858.
  • G. Vasari, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, Warszawa: PIW, 1980.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]