Mahaut d’Artois

Mahaut d’Artois
	hrabina Artois
Okres	od 11 lipca 1302; do 29 listopada 1329
Poprzednik	Robert II d'Artois
Następca	Joanna II Burgundzka
	Dane biograficzne
Data urodzenia	1268
Data śmierci	27 listopada 1329
Miejsce spoczynku	Bazylika w Saint-Denis
Ojciec	Robert II d'Artois
Matka	Amicie de Courtenay
Rodzeństwo	Filip, Robert
Mąż	Otton IV Burgundzki; od 1291; do 1303
Dzieci	Joanna II Burgundzka; Blanka Burgundzka; Robert I
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mahaut (Mathilde) d’Artois (ur. 1268, zm. 27 listopada 1329)^[1] – hrabina Artois od 1302 roku, par Francji od 1309 roku, jedyna córka Roberta II Szlachetnego i Amicie de Courtenay, matka dwóch królowych Francji i Nawarry: Joanny Burgundzkiej i Blanki Burgundzkiej.

Pochodzenie

Urodziła się w 1268 roku jako jedyna córka Roberta II Szlachetnego, hrabiego Artois i Amicie de Courtenay^[1]. Ze strony ojca była prawnuczką króla Francji Ludwika VIII Lwa, natomiast ze strony matki jej krewnymi byli cesarze łacińscy Baldwin II i Robert I^[a]. Miała dwóch braci, lecz tylko jeden z nich – Filip – przeżył dzieciństwo^[1]. W 1275 zmarła jej matka^[1]. Dwa lata później jej ojciec poślubił Agnes de Dampierre, dziedziczkę Burbonii, której córka z pierwszego małżeństwa była żoną Roberta z Clermonta^[b].

Małżeństwo

W 1291 roku poślubiła starszego o 20 lat Ottona IV Burgundzkiego, hrabiego-palatyna Burgundii^[1]. Owdowiała w 1303 roku^[1].

Hrabina Artois

Dziedziczka tytułu ojca

W 1302 roku zmarł ojciec Mahaut^[1]. Jego jedyny syn, Filip, zmarł w 1298 roku, więc Mahaut została hrabiną Artois^[1]. W ten sposób zignorowała roszczenia do tytułu hrabiego swojego bratanka, 15-letniego Roberta. Wkrótce Robert wystąpił przeciwko swojej ciotce, jednak król Filip IV Piękny w 1309 roku przyznał Mahaut pełnię praw do Artois^[2]. Dodatkowo otrzymała tytuł para królestwa Francji^[1]. Na mocy wyroku królewskiego Mahaut została zobowiązana do zapłaty 24000 liwrów na rzecz bratanka^[2]. Robert otrzymał również kasztelanię Conches, którą w 1262 roku wniosła w posagu matka Mahaut Amicie de Courtenay^[2]. Mimo to Robert nie uznawał praw swojej ciotki, w efekcie czego spór pomiędzy hrabiną a jej bratankiem trwał do końca jej życia^[2].

Swoją mocną pozycję na dworze królewskim Mahaut zawdzięczała małżeństwom swoich córek, Joanny i Blanki z Filipem i Karolem, młodszymi synami Filipa IV. Dodatkowo Mahaut była kuzynką królowej Nawarry Joanny I, zmarłej w 1305 roku żony króla Francji.

Skandal w wieży Nesle

W 1314 roku miał miejsce skandal w wieży Nesle. W kwietniu 1314 roku wszystkie synowe króla Francji (dwie córki Mahaut oraz ich daleka kuzynka, żona króla Nawarry Ludwika Kłótliwego Małgorzata Burgundzka) zostały aresztowane z powodu podejrzenia o cudzołóstwo. Blankę i Małgorzatę skazano na dożywotnie uwięzienie w zamku Chateau-Gaillard z powodu romansu z rycerzami, braćmi d’Aunay, natomiast Joannę uznano za winną zatajenia romansu szwagierek i osadzono w zamku Dourdan^[3].

Mahaut dążyła do uwolnienia Joanny, co udało się po śmierci Filipa IV Pięknego^[3].

Matka królowych

W czerwcu 1316 roku z niejasnych przyczyn zmarł 27-letni Ludwik X Kłótliwy, następca Filipa IV Pięknego na tronie Francji^[3]. Mahaut podejrzewano o otrucie króla, jednak ostatecznie niczego jej nie udowodniono^[3]. Wdowa po królu Klemencja Węgierska kilka miesięcy później urodziła syna, Jana Pogrobowca, jednak żył tylko kilka dni. Rozpoczął się spór o sukcesję^[3]. Mężowi Joanny udało się przekonać baronów, aby odrzucili prawa 4-letniej Joanny, jedynej córki Ludwika X Kłótliwego i Małgorzaty Burgundzkiej i sam zasiadł na tronie^[3]. Aktywną rolę we wspieraniu Filipa pełniła Mahaut oraz stryj Filipa, Karol Walezjusz^[3]. Koronacja małżonków odbyła się 9 stycznia 1317 roku w Reims.

Filip V Wysoki zmarł w 1322 a następnym królem został młodszy zięć Mahaut, Karol IV Piękny. W tym samym roku małżeństwo Blanki i Karola zostało unieważnione z powodu zbyt bliskiego pokrewieństwa^[3]. Mieli wspólnego przodka, króla Ludwika Lwa oraz Mahaut była matką chrzestną swego zięcia^[1]. Blanka zmarła 4 lata później w klasztorze w Maubuisson^[3].

Śmierć i dziedzictwo

Hrabina podupadła na zdrowiu w 1328 roku^[1]. Zmarła 27 listopada 1329 roku^[1]. Została pochowana w Maubuisson, lecz jej szczątki przeniesiono do Bazyliki w Saint-Denis^[1]. Jej córka Joanna została hrabiną Artois, lecz przeżyła matkę tylko o 2 miesiące. Następną dziedziczką Artois została najstarsza wnuczka Mahaut, księżna Burgundii Joanna (żona Eudoksjusza IV, brata królowych Małgorzaty Burgundzkiej i Joanny Kulawej).

Potomstwo

Z małżeństwa z Ottonem IV miała dwie córki i jednego syna^[1]:

Joannę Burgundzką (ur. 1291, zm. 1330) dziedziczkę tytułów ojca i matki, królową Francji i Nawarry (żonę Filipa V Wysokiego),
Blankę Burgundzką (ur. ok. 1296, zm. 1326) królową Francji i Nawarry (żonę Karola IV Pięknego).
Roberta Burgundzkiego (ur. ok. 1300, zm. 1317) zaręczonego z najmłodszą córką króla Anglii Edwarda I i Małgorzaty Francuskiej Eleonorą.

Mahaut d’Artois w literaturze

Mahaut d’Artois jest jedną z bohaterek historycznego cyklu powieściowego Maurice’a Druona Królowie przeklęci. Poniższe informacje są zaczerpnięte z tych powieści:

Postać kontrowersyjna i budząca strach, hrabina d’Artois znana była z intryg. Mahaut podejrzewa się o otrucie:

Wilhelma de Nogaret,
Karola de Valois (brat Filipa IV Pięknego),
króla Ludwika X Kłótliwego (dosypała do czarki z migdałami bardzo silną truciznę),
syna Ludwika Kłótliwego i Klemencji Węgierskiej – Jana I Pogrobowca (była jego matką chrzestną, przedstawiając niemowlę Radzie Baronów Francji, przyłożyła do jego ust chusteczkę nasączoną trucizną, którą wcześniej zabiła jego ojca). Krąży historia jakoby dzieci zostały podmienione, Jan przeżył a zginęło dziecko jego mamki Marii de Cresay, szlachcianki z Neples. Te liczne zgony, były komentowane jako następstwa klątwy Wielkiego Mistrza Zakonu Templariuszy – Jakuba de Molaya.

Następnie działania hrabiny Mahaut zostały pokierowane przeciwko królowej Izabeli – żonie króla Anglii, Edwarda II. Królowa Izabela została kochanką sir Rogera Mortimera, który za jawne występowanie przeciwko królowi Edwardowi II musiał uchodzić z Anglii i zdobył schronienie we Francji, mściwa Mahaut nakłoniła króla Karola Pięknego (rodzonego brata Izabeli), aby ten wygnał siostrę i jej kochanka do Anglii, co było równoznaczne z wyrokiem śmierci (Mahaut bowiem napisała list do króla Edwarda II informując go o zdradzie Izabeli i nakłaniając go do wydania na królową i Mortimera wyroku śmierci, skłoniła króla także do uwięzienia jako przynęty żony Rogera Mortimera, lady Jane Mortimer w Tower).

Hrabiną Mahaut kierowała zemsta – Izabela doprowadziła do skazania na dożywotnie uwięzienie jej córek uwikłanych w tzw. skandal z wieży Nesle. Hrabina wywierała znaczny wpływ na politykę swego zięcia, króla Filipa V Wysokiego, męża jej córki Joanny (nakłoniła go aby ten skonfiskował niemal wszystkie dobra jej bratanka Roberta d’Artois, doprowadziła do skazania go na areszt domowy – mógł się on poruszać tylko po Paryżu, poza Paryżem i tylko pod silną eskortą i bez broni, mógł wyruszyć nie dalej niż 20 mil).

Hrabina Mahaut bezwzględnie i „po trupach” dążyła do jednego celu, za wszelką cenę pragnęła, aby jej córki zostały królowymi Francji, aby to osiągnąć nie wahała się nawet zabijać. Gdy Karol IV Piękny został w 1322 r. królem Francji, odwiedziła swą córkę Blankę, żonę Karola, – trzymaną nadal w odosobnieniu, mając nadzieję na skojarzenie i powtórne zejście się pary, Blanka jednak zaszła w ciążę i była zakochana w strażniku więziennym. Rozwścieczona Mahaut wyrzekła się córki jednak strażnikowi powiedziała, że wróży mu wielką karierę.

Zmarła w 1329 r. najprawdopodobniej otruta (podano jej taką samą dawkę trucizny, przez jaką zmarł Ludwik X Kłótliwy, ten zmarł w 3 dni, Mahaut umarła po 34 dniach) przez swą zaufaną dwórkę „czarownicę”, alchemiczkę i znachorkę Beatrice d’Hirson, która działała z inspiracji Roberta d’Artois.

Uwagi

↑ Dziadek Mahaut ze strony matki, Piotr, był kuzynem cesarzy łacińskich Baldwina II i Roberta.
↑ Byli przodkami dynastii Burbonów, która w 1589 roku objęła rządy we Francji.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Noty biograficzne i drzewo genealogiczne, [w:] MauriceM. Druon MauriceM., Królowie przeklęci. Wilczyca z Francji, 2011, ISBN 978-83-7515-142-8 .
↑ ^a ^b ^c ^d Noty historyczne. Noty biograficzne, [w:] MauriceM. Druon MauriceM., Królowie przeklęci. Król z żelaza, 1991, ISBN 83-08-02135-2 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ JimJ. Bradbury JimJ., Kapetyngowie. Królowie Francji 987-1328, 2017, s. 481–492, ISBN 978-83-65280-35-0 .

[2] Dziadek Mahaut ze strony matki, Piotr, był kuzynem cesarzy łacińskich Baldwina II i Roberta.

[3] Byli przodkami dynastii Burbonów, która w 1589 roku objęła rządy we Francji.

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Noty biograficzne i drzewo genealogiczne, [w:] MauriceM. Druon MauriceM., Królowie przeklęci. Wilczyca z Francji, 2011, ISBN 978-83-7515-142-8 .

[:1-4] Noty historyczne. Noty biograficzne, [w:] MauriceM. Druon MauriceM., Królowie przeklęci. Król z żelaza, 1991, ISBN 83-08-02135-2 .

[:2-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ JimJ. Bradbury JimJ., Kapetyngowie. Królowie Francji 987-1328, 2017, s. 481–492, ISBN 978-83-65280-35-0 .

[1]

[a]

[b]

[2]

[3]

Pierwsi hrabiowie	Odalric (ok. 850) Altmar (ok. 890) Adelelm (do 932)
Dynastia flandryjska	Arnulf I Wielki (932–964) Baldwin I, koregent (958–962) Arnulf II Młodszy (964–988) Baldwin II Brodaty (988–1037) Baldwin III z Lille (1037–1067) Baldwin IV z Mons (1067–1070) Arnulf III Nieszczęśliwy (1070–1071) Robert I Fryzyjski (1071–1093) Robert II Jerozolimski (1093–1111) Baldwin V Hapkin (1111–1119)
Estrydsenowie	Karol I Dobry (1119–1127)
Dynastia normandzka	Wilhelm Clito (1127–1128)
Adalbertowie	Thierry Alzacki (1128–1168) Filip I (1168–1180) Joanna I (1180–1189)
Kapetyngowte	Filip II (1180–1189) Ludwik I (1189–1226) Ludwik II (1226–1237) Robert I Dobry (1237–1250) Robert II Szlachetny (1250–1302) Matylda I (1302–1329) Robert III (1302–1329) Joanna II (1329–1330) Joanna III (1330–1347)
Dynastia burgundzka	Eudoksjusz I (1330–1347) Filip III (1347–1361) Małgorzata I (1361–1382)
Dynastia Dampierre	Ludwik III de Male (1382–1384) Małgorzata II (1384–1405)
Dynastia burgundzka	Filip IV Śmiały (1384–1404) Jan I (1405–1419) Filip V Dobry (1419–1467) Karol II Śmiały (1467–1477) Maria I (1477–1482)
Habsburgowie	Filip VI Piękny (1482–1506) Karol III (1506–1556) Filip VII (1556–1598) Izabela Klara Eugenia Habsburg i Albrecht VII Habsburg (1598–1621) Filip VIII (1621–1659)