Melania Kierczyńska
Imię i nazwisko urodzenia |
Melania Cukier |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
12 października 1888 |
Data i miejsce śmierci |
4 lipca 1962 |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie |
działaczka komunistyczna, nauczycielka, literatka |
Partia | |
Odznaczenia | |
|
Melania Kierczyńska, ps. Jaga, Kierczyńska, Żartobliwa[1] (ur. 12 października 1888 w Warszawie, zm. 4 lipca 1962 tamże) – polska działaczka komunistyczna, nauczycielka, krytyczka literacka, pisarka i tłumaczka.
Kierczyńska była zwolenniczką literackiej stylistyki realizmu socjalistycznego[a][4][5][6]. Współtworzyła program literacki socrealizmu w Polsce[7][8].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się 12 października 1888 w Warszawie[1][9][10] w rodzinie pochodzenia żydowskiego[11] jako Melania Cukier[1][9]. Była córką sklepikarza[1] Szymona Cukier[1][9] i Róży z Englów[9]. Od 1897 uczennica IV gimnazjum żeńskiego[1]. Naukę porzuciła podczas strajku 28 stycznia 1905. Uczestniczyła następnie w kursach pedagogicznych dla kobiet Jana Miłkowskiego[1][9] i kursach handlowych[9], po czym wstąpiła na wydział matematyczno-przyrodniczy[1] Towarzystwa Kursów Naukowych[1][9].
W 1906 wstąpiła do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy[9][10][12], gdzie zaprzyjaźniła się z Zofią Muszkat (późniejszą Dzierżyńską)[13]. Od 1908 przebywała w Szwajcarii. W Bernie i Zurychu studiowała chemię i filozofię. Współpracowała z zuryską sekcją SDKPiL[9][13]. Z powodu trudnej sytuacji materialnej[13] w 1909 wróciła do Warszawy[9][13]. Została aresztowana 24 kwietnia w budynku Poczty Głównej podczas próby nadania do Krakowa przesyłek z materiałami propagandowymi. Więziona w Warszawie, w tzw. Serbii. Zwolniona 23 lipca za kaucją w wysokości 1000 rubli. Ponownie zatrzymana 26 września w związku z aresztowaniami członków Zarządu Głównego SDKPiL. 26 listopada skazana w pierwszej sprawie na rok twierdzy (wyrok zmniejszony następnie o półtora miesiąca). Karę odbywała w Serbii oraz, od lutego 1910[13], w Łomży[9][13][14].
W latach 1910–1914 mieszkała w Krakowie[9], gdzie udzielała korepetycji[9][13]. Po wybuchu I wojny światowej[13] powróciła do Warszawy, gdzie udzielała prywatnych lekcji[9][13] oraz wykonywała prace biurowe[9]. Od jesieni 1918 była nauczycielką języka polskiego w chełmskim gimnazjum[9][13], następnie w Tomaszowie Mazowieckim[9].
W 1927 rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim w ramach kursów dla nauczycieli szkół średnich[13]. Naukę ukończyła w 1930[10][13] na podstawie pracy magisterskiej pt. Powstanie styczniowe w twórczości Stefana Żeromskiego. W tym czasie jej prace były publikowane w czasopismach komunistycznych „Przekrój”[13], Lewar i Miesięcznik Literacki[10][13].
Po kapitulacji Warszawy w 1939 przeniosła się na tereny okupowane przez Związek Radziecki[13]. W Białymstoku podjęła pracę w szkole średniej[9][13] jako polonistka[13]. Jesienią następnego roku przeniosła się do Lwowa[13], gdzie współpracowała nad podręcznikami szkolnymi w języku polskim oraz publikowała w „Czerwonym Sztandarze”[9][13]. Należała do Związku Pisarzy Zachodniej Ukrainy[15]. Po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 przedostała się przez Kijów do Inzy, gdzie zatrzymała się u córki, która otrzymała nakaz pracy w tym mieście. Następnie pracowała Kujbyszewie w polskiej redakcji radzieckiego radia. W październiku 1943 wyjechała do Moskwy[13]. Pracowała tam w Komitecie do spraw Dzieci Polskich w ZSRR, Wydawnictwie Literatury w Językach Obcych[9][13] oraz Radiostacji im. Tadeusza Kościuszki[13]. Należała do Związku Patriotów Polskich. W 1944 wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej[9][13].
Do Polski wróciła w październiku 1945[13] bądź w 1946[9]. Od 1947 do 1957[9][10] kierowała działem kulturalnym w „Trybunie Wolności”[9][10][13]. W 1950 Związek Literatów Polskich uhonorował ją nagrodą za krytykę literacką[9][13]. Od 1950 do 1954 zasiadała w Zarządzie Głównym ZLP. Działała w tamtejszej podstawowej organizacji partyjnej. Od 1951 do 1954 uczestniczyła w pracach Sekcji Literatury Komitetu Nagród Państwowych[13]. 23 września 1955 podczas narady działaczy PZPR w warszawskim Pałacu Staszica przyłączyła się do krytyki Poematu dla dorosłych Adama Ważyka[16].
Po odwilży w październiku 1956 ograniczyła działalność pisarską. W 1957 przeszła na emeryturę[13]. Zmarła 4 lipca 1962 w Warszawie[10], pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C 2-7-14)[17].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Jako Melania Cukier[18] ogłosiła w 1924 tom wierszy pt. Amulety[9][18][19], który poświęciła swojej córce Oldze[18][19].
Z marksistowskiej perspektywy oceniała m.in. Mury Jerycha Tadeusza Brezy, Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego i Medaliony Zofii Nałkowskiej[20]. Popularyzowała literaturę radziecką na łamach tygodnika „Odrodzenie”[21]. W tygodniku „Kuźnica” opublikowała m.in. tekst krytykujący Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego[22][23]. Krytyka Kierczyńskiej doprowadziła do zaprzestania wystawiania dramatu[23][24]. Swoje poglądy przewartościowała pod koniec życia. W 1962 jej prace ukazały się we Współczesności[25].
Jej pozostałe liryki ukazały się pośmiertnie w 1969 w zbiorze pt. Egotyki z lat wojny[18] z posłowiem Anny Kamieńskiej[10]. Na skutek starań córki Kierczyńskiej[19] w 1965 ukazał się pt. O sprawach nieobojętnych pośmiertnych zbiór[10][19] szkiców literackich i publicystycznych[10] z lat 1946–1962[19] z posłowiem Ryszarda Matuszewskiego[10].
Wybór publikacji
[edytuj | edytuj kod](opracowano na podstawie materiałów źródłowych[26][27])
- Amulety (1924) – zbiór wierszy
- Sztuka a życie społeczne – artykuł w zbiorze Gieorgija Plechanowa O literaturze i sztuce (1950)
- Spór o realizm (1951) – zbiór szkiców krytycznoliterackich
- Rozdziobią nas kruki, wrony – napisana w 1930 rozprawa w zbiorze Stefan Żeromski (1951)
- Z działalności KPP na froncie kulturalnym – artykuł w zbiorze KPP: wspomnienia z pola walki (1951)
- O sprawach nieobojętnych (1965) – zbiór esejów, wydanie pośmiertne
- Egotyki z lat wojny (1969) – zbiór wierszy, wydane pośmiertnie
- Na tropie formy – nieukończona rozprawa na temat morfologii powieści
Przekłady
[edytuj | edytuj kod]- Friedrich Engels: Anty-Dühring (1936) – wspólnie z Janiną Kociełł
- Konstantin Simonow: Opowiadania (Moskwa, 1944)
- Jurij Krymow: Statek „Derbent” (1948)
- Walentin Katajew: Samotny biały żagiel (1948)
- Wieniamin Kawierin: Dwaj kapitanowie (1949)
- Walentin Katajew: Chutor w stepie (1957)
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Sztandaru Pracy I klasy[28][19] (15 lipca 1954)[29]
- Order Sztandaru Pracy II klasy[28][19] (22 lipca 1949)[30]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (12 stycznia 1955)[31]
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Nagroda Państwowa II stopnia za działalność krytyczną w minionym 10-leciu (1955)[10]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jerzy Madejski pisał: „egzegeci socrealizmu tłumaczą ówczesną literaturę odwołując się przede wszystkim do krytyki literackiej publikowanej w gazetach (ulubioną krytyczką jest chyba Melania Kierczyńska)”[2]. Beata Gontarz pisała, że „wśród krytyków literackich na przykład prym wiodła pod koniec lat czterdziestych Melania Kierczyńska (...)”[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i Kormanowa 1992 ↓, s. 158.
- ↑ Jerzy Madejski. Rec.: Jerzy Smulski, Od Szczecina do… października. Studia o literaturze polskiej lat pięćdziesiątych. Toruń 2002. „Pamiętnik Literacki”. 2, s. 238, 2004. ISSN 0031-0514.
- ↑ Beata Gontarz: Jana Józefa Szczepańskiego polemiki z socrealizmem. W: Realizm socjalistyczny w Polsce z perspektywy 50 lat : materiały z konferencji naukowej organizowanej przez Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w dniach 19-20 października 1999 roku w Katowicach. red. Stefan Zabierowski, Małgorzata Krakowiak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001, s. 326, seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1993. ISBN 83-226-1077-7.
- ↑ Zygmunt Greń: Przeciwko doktrynerstwu. W: Jerzy Szaniawski – Dwa teatry: komedia w trzech aktach. Warszawa: Teatr Współczesny, 1968.
- ↑ Homo Homini Res Sacra. Dokumentacja historyczna spotkań w Centrum Dialogu w Paryżu (1973-1989). red. Ryszard Gryz, Mirosław Wójcik. T. I: grudzień 1973 – kwiecień 1975. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2019, s. 174–175. ISBN 978-83-7133-771-0.
- ↑ Współczesność. red. Sławomir Żurawski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 213, seria: Epoki Literackie, t. 10. ISBN 978-83-01-15510-0.
- ↑ red. Krzyżanowski, Hernas 1991 ↓, s. 440, 522.
- ↑ Paweł Mackiewicz: Spór o realizm 1945–1948. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2020, s. 251, seria: Polemika Krytycznoliteracka w Polsce, t. 20. ISBN 978-83-7654-473-1.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Wolpe 1966 ↓, s. 422.
- ↑ a b c d e f g h i j k l red. Krzyżanowski, Hernas 1991 ↓, s. 440.
- ↑ Bogusław Bakuła. Realizm socjalistyczny w polskiej literaturze po roku 1949. „Philologia”. 27 (1), s. 34, 2017. ISSN 1451-5342.
- ↑ Kormanowa 1992 ↓, s. 158–159.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Kormanowa 1992 ↓, s. 159.
- ↑ Janusz Gwardiak. Łomżyńskie więzienie gubernialne (1892–1917). „Studia Łomżyńskie”. 2, s. 55, 1989. ISSN 0860-7249.
- ↑ Józef Zięba. Sto lat zorganizowanego życia literackiego. „Lublin: kultura i społeczeństwo”. 2 (100), s. 49, 2020. ISSN 1733-4330.
- ↑ Dariusz Jarosz. Notatka o sytuacji w Nowej Hucie z października 1955 roku. „Polska 1944/45-1989: studia i materiały”. 2, s. 309, 1997. ISSN 2450-8357.
- ↑ Miasto st. Warszawa – Cmentarze (wyszukiwarka)
- ↑ a b c d Daria Mazur: Krytyk literacki twórcą: próba realizacji postulatów socpaxowskiej teorii normatywnej w trzeciej części tryptyku opowieściowego „Cierpkie winogrona” Mateusza Żurawca. W: Przedziwne światy. Prace z historii i teorii literatury ofiarowane dr. hab. Jerzemu Z. Maciejewskiemu. red. Krzysztof Ćwikliński, Rafał Moczkodan, Radosław Sioma. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 363. ISBN 978-83-231-2541-9.
- ↑ a b c d e f g Kormanowa 1992 ↓, s. 160.
- ↑ red. Krzyżanowski, Hernas 1991 ↓, s. 440, 698.
- ↑ Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. Wyd. 8. T. II: N–Ż. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 68. ISBN 83-01-05369-0.
- ↑ Mariusz Olbromski. „Jerzy Szaniawski - samotnik, humorysta, tragik”. Sesja zorganizowana przez Towarzystwo Naukowe Płockie Oddział w Wyszogrodzie (Wyszogród, 11 XI 1986). „Biuletyn Polonistyczny”. 31/5 (111), s. 63, 1988. ISSN 2543-8328.
- ↑ a b red. Krzyżanowski, Hernas 1991 ↓, s. 217.
- ↑ „Protokół z narady Wojewódzkich Kierowników Referatów i Referentów Widowiskowych odbytej w Głównym Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w dniach 7, 8 i 9 Lutego 1949 r.”, wybór, wstęp i oprac. Kamila Budrowska. W: Dramat i teatr w dokumentach GUKPPiW. red. Kamila Budrowska, Magdalena Budnik, Katarzyna Kościewicz. Białystok: Alter Studio, 2017, s. 37, seria: Cenzura w PRL. Archiwalia, t. II. ISBN 978-83-64081-38-5.
- ↑ Kormanowa 1992 ↓, s. 159–160.
- ↑ Wolpe 1966 ↓, s. 422–423.
- ↑ Kormanowa 1992 ↓, s. 158–160.
- ↑ a b Wolpe 1966 ↓, s. 423.
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa”
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 70, poz. 888 „na wniosek Zarządu Głównego Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej «Prasa»”
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Wolpe: Kierczyńska Melania. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XII/3 (54). Wrocław, Warszawa, Kraków: Instytut Historii PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966, s. 422–423. ISBN 83-04-03566-9.
- Żanna Kormanowa: Kierczyńska Melania. W: Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego. red. Feliks Tych. T. 3. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”, 1992, s. 158–160. ISBN 83-900412-7-8.
- Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. Wyd. 8. T. I: A–M. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991. ISBN 83-01-05368-2.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Fotografie Melanii Kierczyńskiej autorstwa Benedykta Jerzego Dorysa w zbiorach biblioteki cyfrowej Polona
- A.W. Wysocka. W kręgu książek: Statek »Derbent« J. Krymowa. „Życie Warszawy”. VII. 180 (2040), s. 4, 2 lipca 1950. (recenzja powieści w tł. Kierczyńskiej)
- Absolwenci Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
- Członkowie egzekutywy POP PZPR w Związku Literatów Polskich
- Członkowie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich
- Członkowie Związku Patriotów Polskich
- Działacze Komunistycznej Partii Polski
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Nauczyciele II Rzeczypospolitej
- Nauczyciele związani z Warszawą
- Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej
- Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy II klasy
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Politycy PPR
- Politycy SDKPiL
- Polscy eseiści XX wieku
- Polscy krytycy literaccy
- Polscy nauczyciele języka niemieckiego
- Polscy nauczyciele języka polskiego
- Polscy poeci XX wieku
- Polscy prozaicy XX wieku
- Polscy publicyści XX wieku
- Polscy tłumacze literatury niemieckojęzycznej
- Polscy tłumacze literatury rosyjskojęzycznej
- Polscy Żydzi
- Więźniarki Serbii
- Urodzeni w 1888
- Zmarli w 1962