Przejdź do zawartości

Jerzy Andrzejewski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy pisarza. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.
Jerzy Andrzejewski
Ilustracja
Jerzy Andrzejewski (1949)
Data i miejsce urodzenia

19 sierpnia 1909
Warszawa

Data i miejsce śmierci

19 kwietnia 1983
Warszawa

Ważne dzieła
Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Jerzy Andrzejewski (pierwszy z lewej) odbierający Nagrodę Młodych PAL w 1939. Obok Kazimierz Wierzyński, Kornel Makuszyński i Wacław Sieroszewski
Jerzy Andrzejewski podpisujący swoje książki, lata 50.

Jerzy Andrzejewski (ur. 19 sierpnia 1909[1] w Warszawie[1], zm. 19 kwietnia 1983[1] tamże[1]) – polski prozaik[1], publicysta[1], felietonista[1], scenarzysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm PRL I kadencji, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Ukończył gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie[1] (obecnie XVIII Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Zamoyskiego), gdzie zdawał maturę[1]. W 1927 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, ale porzucił je w 1931[3]. Według różnych źródeł debiutował w 1927[1] roku na łamach dziennika „ABC”[1] opowiadaniem Wobec czyjegoś życia (później Kłamstwa) (Tomkowski 2002 ↓, s. 10) lub w 1932 (Bartelski 1977 ↓, s. 10). W 1936 ogłosił tom opowiadań Drogi nieuniknione[4] w Bibliotece „Prosto z mostu”, a rozgłos przyniosła mu powieść Ład serca z 1938[1]. Był wówczas uważany za przedstawiciela literatury nurtu chrześcijańskiego[1]. Był związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma „Prosto z Mostu”, z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.

W latach 1940–1944 był działaczem podziemia kulturalnego[4]. Z Janiną Cękalską przygotował w 1940 roku podziemną edycję Wierszy Czesława Miłosza, wydaną pod pseudonimem „Jan Syruć”. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisane w konspiracji opowiadanie Wielki Tydzień, opublikowane po raz pierwszy w zbiorze Noc (1945), gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza. W tomie tym znalazły się też inne w czasie wojny pisał też wstrząsające opowiadania „Apel” oraz „Przed sądem”[1].

W roku 1948[1] napisał powieść „Popiół i diament”[1], która została sfilmowana przez Andrzeja Wajdę[1]. Po 1945 razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz do filmu Miasto nieujarzmione (1950), który był inspirowany doświadczeniami Władysława Szpilmana; gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko. W latach 1949–1952 mieszkał w Szczecinie, w domu przy ul. Pogodnej 34, czasowo przebywał też w Krakowie, a od 1951 w Warszawie[4]. Był pierwszym prezesem szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Wspólnie z Heleną Kurcyusz i Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim założył Klub 13 Muz[5].

W latach 1952–1954 był redaktorem naczelnym tygodnika „Przegląd Kulturalny”[4], w latach 1955–1956 członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Twórczość”, zaś w latach 1972–1979 stałym współpracownikiem tygodnika „Literatura”. W latach 1952–1957 był posłem na Sejm[4]. W okresie stalinowskim był zwolennikiem socrealizmu[1], pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, m.in. Partia i twórczość pisarza. Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił w 1957[1].

Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł (1953) jako Alfę.

Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej. Współautor Listu 34. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[6]. W latach 70. współzałożyciel KOR. Szykanowany przez władze PRL. Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla[7][8].

Zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983[9][10]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 170-3-7)[11].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Andrzejewski był osobą biseksualną; był dwukrotnie żonaty, utrzymywał jednak intymne związki z mężczyznami[12][13][14]. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1934 z Noną Barbarą Siekierzyńską, drugie – w 1946 z Marią Abgarowicz, z którą miał dwoje dzieci: syna Marcina (ur. 25 września 1943), dla którego w latach 1943–1945 prowadził dziennik Zeszyt Marcina (1994)[15], i córkę Agnieszkę Eugenię (ur. 19 listopada 1946, zm. 7 maja 2021), redaktorkę i tłumaczkę. W latach 60. był związany z młodszym o 37 lat tancerzem zespołu „Mazowsze” Markiem Kellerem[16].

Temat homoseksualności od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów jego korespondencji, a także prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą[17].

Andrzejewski miał poważne problemy ze swoją chorobą alkoholową[13], która dodatkowo komplikowała jego życie rodzinne. Bezskutecznie podejmował kilkakrotnie kuracje odwykowe[14].

Grób na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Cenzura komunistyczna

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Cenzura w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Nazwisko Jerzego Andrzejewskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko Andrzejewskiego i następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”[18].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Ekranizacje

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Jerzego Andrzejewskiego.

Literatura dodatkowa

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Tomkowski 2002 ↓, s. 10.
  2. ↑ Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 53.
  3. ↑ Anna Synoradzka-Demadre Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej, wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2016, s. 17
  4. ↑ a b c d e f g h Bartelski 1977 ↓, s. 10.
  5. ↑ Teresa Jasińska: Dom Kultury Środowisk Twórczych Klub „13 Muz”. W: op.cit. „Encyklopedia Szczecina”. s. 197.
  6. ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  7. ↑ Nobliści mniej oczywiści [online], ossolineum.pl, 10 października 2022 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  8. ↑ 45 lat temu Jerzy Andrzejewski wystosował list do protestujących z Radomia i Ursusa [online], dzieje.pl, 29 lipca 2021 [dostęp 2023-02-03] (pol.).
  9. ↑ Krzysztof Myszkowski. J.A.. „Kwartalnik Artystyczny. Kujawy i Pomorze”. 4 (64) 2009. s. 26. ISSN 1232-2105. 
  10. ↑ Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Towarzysze nieudanej podróży (16): Nie czujcie się, panowie, więźniami. Gazeta Wyborcza, 2000-06-17. [dostęp 2012-02-01].
  11. ↑ Cmentarz Stare Powązki: JERZY ANDRZEJEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-29].
  12. ↑ Barbara Stanisławczyk, Miłosne gry Marka Hłaski, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, ISBN 83-7180-505-5.
  13. ↑ a b Michał Zygmunt: Seksualne grzeszki słynnego pisarza. onet kultura, 2019-08-16. [dostęp 2019-08-19]. (pol.).
  14. ↑ a b Agata Szwedowicz, Paweł Tomczyk: „Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej” autor: Anna Synoradzka-Demadre. [w:] (recenzja książki) [on-line]. dzieje.pl, 2017-11-30. [dostęp 2019-08-19]. (pol.).
  15. ↑ Jerzy Andrzejewski: Zeszyt Marcina : (październik 1943 – grudzień 1945). Warszawa: Wydawnictwo Prokop, 1994, s. 5. ISBN 83-86096-04-7.
  16. ↑ Bartosz Żurawiecki: Festiwale wyklęte. Wydawnictwo Krytyka Polityczna, 2019, s. 52. ISBN 978-83-66232-56-3.
  17. ↑ Esej Krzysztofa Tomasika.
  18. ↑ Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
  19. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie kultury i sztuki”.
  20. ↑ M.P. z 2006 r. nr 84, poz. 848 – pkt 38.
  21. ↑ Andrzejewski laureatem P. A. L.. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 12 z 17 stycznia 1939. 
  22. ↑ Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 25 z 1 lutego 1939. 
  23. ↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 1, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1994, s. 46. ISBN 83-02-05455-3.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Andrzejewski&oldid=76917835”