Jerzy Andrzejewski

Jerzy Andrzejewski

Data i miejsce urodzenia	19 sierpnia 1909 Warszawa
Data i miejsce śmierci	19 kwietnia 1983 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	pisarz, scenarzysta, poseł na Sejm PRL I kadencji, działacz KOR
Małżeństwo	Nona Barbara Siekierzyńska (od 1934); Maria Abgarowicz (od 1946)
Odznaczenia

Jerzy Andrzejewski (ur. 19 sierpnia 1909 w Warszawie, zm. 19 kwietnia 1983 tamże) – polski prozaik, publicysta, felietonista, scenarzysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm PRL I kadencji, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”.

Życiorys

Jerzy Andrzejewski (pierwszy z lewej) odbiera Nagrodę Młodych PAL w 1939. Obok Kazimierz Wierzyński, Kornel Makuszyński, Wacław Sieroszewski

Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował w 1932 roku na łamach dziennika „ABC” opowiadaniem Wobec czyjegoś życia (później Kłamstwa). W 1936 ogłosił tom opowiadań Drogi nieuniknione w Bibliotece „Prosto z mostu”, a rozgłos przyniosła mu powieść Ład serca z 1938. Był wówczas uważany za przedstawiciela literatury nurtu chrześcijańskiego. Był związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma „Prosto z Mostu”, z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.

W latach 1940–1944 działacz podziemia kulturalnego. Z Janiną Cękalską przygotował w 1940 roku podziemną edycję Wierszy Czesława Miłosza, wydaną pod pseudonimem „Jan Syruć”. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisane w konspiracji opowiadanie Wielki Tydzień, opublikowane po raz pierwszy w zbiorze Noc (1945), gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza.

Po 1945 razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz do filmu Miasto nieujarzmione (1950), który był inspirowany doświadczeniami Władysława Szpilmana; gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko. W latach 1949–1952 mieszkał w Szczecinie, w domu przy ul. Pogodnej 34. Był pierwszym prezesem szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Wspólnie z Heleną Kurcyusz i Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim założył Klub 13 Muz.

W latach 1952–1954 był redaktorem naczelnym tygodnika „Przegląd Kulturalny”, w latach 1955–1956 członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Twórczość”, zaś w latach 1972–1979 stałym współpracownikiem tygodnika „Literatura”.

W latach 1952–1956 był posłem na Sejm. W okresie stalinowskim pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, m.in. Partia i twórczość pisarza. Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił w 1957.

Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł (1953) jako Alfę.

Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej. Współautor Listu 34. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W latach 70. współzałożyciel KOR. Szykanowany przez władze PRL. Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla.

Andrzejewski był biseksualistą; był dwukrotnie żonaty, utrzymywał jednak intymne związki z mężczyznami. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1934 z Noną Barbarą Siekierzyńską, drugie – w 1946 z Marią Abgarowicz, z którą miał dwoje dzieci: syna Marcina (ur. 25 września 1943), dla którego w latach 1943–1945 prowadził dziennik Zeszyt Marcina (1994), i córkę Agnieszkę Eugenię (ur. 19 listopada 1946, zm. 7 maja 2021), redaktorkę i tłumaczkę.

Temat homoseksualizmu od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów jego korespondencji, a także prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą.

Andrzejewski miał poważne problemy ze swoją chorobą alkoholową, która dodatkowo komplikowała jego życie rodzinne. Bezskutecznie podejmował kilkakrotnie kuracje odwykowe.

Jerzy Andrzejewski zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 170-3-7)

W 1949 roku został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy. 23 września 2006 został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Grób Jerzego Andrzejewskiego na cmentarzu Powązkowskim

Cenzura komunistyczna

Nazwisko Jerzego Andrzejewskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko Andrzejewskiego i następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”.

Twórczość

• Drogi nieuniknione (1936)
• Ład serca (1938)
• Apel (1945)
• Noc (1945)
• Święto Winkelrida (współautor Jerzy Zagórski) (1946)
• Popiół i diament (1948), wersja zmieniona (1954)
• Aby pokój zwyciężył (1950)
• O człowieku radzieckim (1951)
• Partia i twórczość pisarza (1952)
• Ludzie i zdarzenia 1951 (1952)
• Ludzie i zdarzenia 1952 (1953)
• Wojna skuteczna, czyli opis bitew i potyczek z Zadufkami (1953)
• Książka dla Marcina (1954)
• Złoty lis (1955)
• Ciemności kryją ziemię (1957)
• Niby gaj (1959)
• Bramy raju (1960)
• Idzie skacząc po górach (1963)
• Apelacja (1968)
• Prometeusz (1973)
• Teraz na ciebie zagłada (1976)
• Już prawie nic (1979)
• Miazga (1979)
• Nowe opowiadania (1980)
• Nikt (1983)
• Gra z cieniem (1987)
• Z dnia na dzień. Dziennik literacki 1972–1979 (1988)
• Zeszyt Marcina (1994)
• Cesarz Heliogabal (nieukończona i niepublikowana)

Nagrody

• 1939 – Nagroda Młodych Polskiej Akademii Literatury za Ład serca
• 1939 – Nagroda czytelników „Wiadomości Literackich” za Ład serca
• 1946 – nagroda miasta Krakowa za Noc
• 1948 – nagroda tygodnika „Odrodzenie” za Popiół i diament
• 1968 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego
• 1970 – nagroda kwartalnika Book Abroad (Oklahoma)

Bibliografia

• Irena Szymańska: Mój przyjaciel Jerzy w: „Kwartalnik Artystyczny” nr 4/1997, s. 82–101.
• Anna Synoradzka: Andrzejewski, Wydawnictwo Literackie, 1997.
• Dariusz Nowacki: „Ja” nieuniknione. O podmiocie pisarstwa Jerzego Andrzejewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.

Bibliografia

• Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015, s. 95. ISBN 978-83-61344-70-4.
• Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności

Linki zewnętrzne

• Jerzy Andrzejewski na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Nagroda „Odrodzenie” dla Jerzego Andrzejewskiego za książkę „Popiół i Diament” – Polska Kronika Filmowa 31/48, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
• Utwory Jerzego Andrzejewskiego w bibliotece Polona