Jerzy Andrzejewski
| ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 19 sierpnia 1909 Warszawa | |
Data i miejsce śmierci | 19 kwietnia 1983 Warszawa | |
Miejsce spoczynku | Cmentarz Powązkowski w Warszawie | |
Zawód, zajęcie | pisarz, scenarzysta, poseł na Sejm PRL I kadencji, działacz KOR | |
Małżeństwo | Nona Barbara Siekierzyńska (od 1934); Maria Abgarowicz (od 1946) | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() |
Jerzy Andrzejewski (ur. 19 sierpnia 1909 w Warszawie, zm. 19 kwietnia 1983 tamże) – polski prozaik, publicysta, felietonista, scenarzysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm PRL I kadencji, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”[1].
Spis treści
Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował w 1932 na łamach dziennika „ABC” opowiadaniem Wobec czyjegoś życia (później Kłamstwa). W 1936 ogłosił tom opowiadań Drogi nieuniknione w Bibliotece „Prosto z mostu”, a rozgłos przyniosła mu powieść Ład serca z 1938. Był wówczas uważany za przedstawiciela literatury nurtu chrześcijańskiego. Był związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma „Prosto z Mostu”, z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.
W latach 1940–1944 działacz podziemia kulturalnego. Z Janiną Cękalską przygotował w 1940 roku podziemną edycję Wierszy Czesława Miłosza, wydaną pod pseudonimem „Jan Syruć”. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisane w konspiracji opowiadanie Wielki tydzień, opublikowane po raz pierwszy w zbiorze Noc (1945), gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza.
Po 1945 razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz filmu Robinson warszawski, inspirowanego doświadczeniami Władysława Szpilmana. Gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko. W latach 1949–1952 mieszkał w Szczecinie w willi przy ulicy Pogodnej 34. Był pierwszym prezesem szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Wspólnie z Heleną Kurcyusz i Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim założył Klub 13 Muz[2].
W latach 1952–1954 redaktor naczelny „Przeglądu Kulturalnego”. W latach 1955–1956 członek zespołu redakcyjnego „Twórczości”. W latach 1972–1979 stały współpracownik „Literatury”. W latach 1952–1956 poseł na Sejm. W okresie stalinowskim pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, m.in. Partia i twórczość pisarza. Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił w 1957.
Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł jako Alfę.
Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej. Współautor Listu 34. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[3]. W latach 70. współzałożyciel KOR. Szykanowany przez władze PRL. Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla.
Życie prywatne Andrzejewskiego było rozdarte pomiędzy dwa światy. Z jednej strony był dwukrotnie żonaty, z drugiej miał intymne związki z mężczyznami[4][5][6]. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1934 z Noną Barbarą Siekierzyńską, drugie – w 1946 z Marią Abgarowicz, z którą miał dwójkę dzieci.
Temat homoseksualizmu od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów jego korespondencji, a także prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą[7].
Poważne problemy Andrzejewski miał ze swoją chorobą alkoholową[5], która dodatkowo komplikowała jego życie rodzinne. Bezskutecznie podejmował kilkakrotnie kuracje odwykowe[6].
Jerzy Andrzejewski zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983[8][9]. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 170-3-7)[10]
W 1949 został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy[11]. 23 września 2006 został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Cenzura komunistyczna[edytuj | edytuj kod]
Nazwisko Jerzego Andrzejewskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono jego nazwisko oraz następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”[12].
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
- Drogi nieuniknione (1936)
- Ład serca (1938)
- Apel (1945)
- Noc (1945)
- Święto Winkelrida (współautor Jerzy Zagórski) (1946)
- Popiół i diament (1948), wersja zmieniona (1954)
- Aby pokój zwyciężył (1950)
- O człowieku radzieckim (1951)
- Partia i twórczość pisarza (1952)
- Ludzie i zdarzenia 1951 (1952)
- Ludzie i zdarzenia 1952 (1953)
- Wojna skuteczna, czyli opis bitew i potyczek z Zadufkami (1953)
- Książka dla Marcina (1954)
- Złoty lis (1955)
- Ciemności kryją ziemię (1957)
- Niby gaj (1959)
- Bramy raju (1960)
- Idzie skacząc po górach (1963)
- Apelacja (1968)
- Prometeusz (1973)
- Teraz na ciebie zagłada (1976)
- Już prawie nic (1979)
- Miazga (1979)
- Nowe opowiadania (1980)
- Nikt (1983)
- Gra z cieniem (1987)
- Z dnia na dzień. Dziennik literacki 1972–1979 (1988)
- Zeszyt Marcina (1994)
- Cesarz Heliogabal (nieukończona i niepublikowana)
Nagrody[edytuj | edytuj kod]
- 1939 – Nagroda Młodych Polskiej Akademii Literatury za Ład serca[13]
- 1939 – Nagroda czytelników „Wiadomości Literackich” za Ład serca[14]
- 1946 – nagroda miasta Krakowa za Noc
- 1948 – nagroda tygodnika „Odrodzenie” za Popiół i diament
- 1968 – nagroda im. Jurzykowskiego
- 1970 – nagroda kwartalnika Book Abroad (Oklahoma)[15]
Ekranizacje[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Irena Szymańska: Mój przyjaciel Jerzy w: „Kwartalnik Artystyczny” nr 4/1997, s. 82–101.
- Anna Synoradzka: Andrzejewski, Wydawnictwo Literackie, 1997.
- Dariusz Nowacki: „Ja” nieuniknione. O podmiocie pisarstwa Jerzego Andrzejewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 53.
- ↑ Teresa Jasińska: Dom Kultury Środowisk Twórczych Klub „13 Muz”. W: op.cit. „Encyklopedia Szczecina”. s. 197.
- ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
- ↑ Barbara Stanisławczyk , Miłosne gry Marka Hłaski, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, ISBN 83-7180-505-5 .
- ↑ a b Michał Zygmunt: Seksualne grzeszki słynnego pisarza (pol.). onet kultura, 2019-08-16. [dostęp 2019-08-19].
- ↑ a b Agata Szwedowicz, Paweł Tomczyk: „Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej” autor: Anna Synoradzka-Demadre (pol.). W: (recenzja książki) [on-line]. dzieje.pl, 2017-11-30. [dostęp 2019-08-19].
- ↑ Esej Krzysztofa Tomasika.
- ↑ Krzysztof Myszkowski. J.A.. „Kwartalnik Artystyczny. Kujawy i Pomorze”. 4 (64) 2009. s. 26. ISSN 1232-2105.
- ↑ Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Towarzysze nieudanej podróży (16): Nie czujcie się, panowie, więźniami. Gazeta Wyborcza, 2000-06-17. [dostęp 2012-02-01].
- ↑ Jerzy Andrzejewski. cmentarze.um.warszawa.pl. [dostęp 2019-10-29].
- ↑ 22 lipca 1949 M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58.
- ↑ Tomasz Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
- ↑ Andrzejewski laureatem P. A. L.. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 12 z 17 stycznia 1939.
- ↑ Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 25 z 1 lutego 1939.
- ↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 1, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1994, s. 46. ISBN 83-02-05455-3.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015, s. 95. ISBN 978-83-61344-70-4.
- Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jerzy Andrzejewski na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Nagroda „Odrodzenie” dla Jerzego Andrzejewskiego za książkę „Popiół i Diament” – Polska Kronika Filmowa 31/48, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
- Absolwenci Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
- Członkowie i współpracownicy KOR
- Członkowie i współpracownicy Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”
- Działacze PZPR
- Jerzy Andrzejewski
- Ludzie urodzeni w Warszawie
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Pierwowzory postaci literackich
- Pisarze literatury LGBT
- Członkowie Związku Zawodowego Literatów Polskich
- Członkowie Związku Literatów Polskich (Polska Rzeczpospolita Ludowa)
- Pisarze objęci zakazem publikacji w Polsce Ludowej
- Pisarze związani z Krakowem
- Pisarze związani ze Szczecinem
- Pisarze związani z Warszawą
- Pochowani na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Polacy i obywatele polscy niosący pomoc Żydom w okupowanej Polsce 1939–1945
- Polscy felietoniści
- Polscy pisarze okresu II wojny światowej
- Polscy pisarze współcześni
- Polscy prozaicy XX wieku
- Polscy scenarzyści XX wieku
- Posłowie z okręgu Szczecin (PRL)
- Sygnatariusze Memoriału 101
- Urodzeni w 1909
- Zmarli w 1983
- Laureaci Nagrody Miasta Krakowa