Jerzy Andrzejewski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Ten artykuł dotyczy pisarza. Zobacz też: Jerzy Andrzejewski (generał MO).
Jerzy Andrzejewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia 19 sierpnia 1909
Warszawa
Data i miejsce śmierci 19 kwietnia 1983
Warszawa
Zawód, zajęcie pisarz, scenarzysta, poseł na Sejm PRL I kadencji, działacz KOR
Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Źródła Teksty w Wikiźródłach
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Andrzejewski (ur. 19 sierpnia 1909 w Warszawie, zm. 19 kwietnia 1983 tamże) – polski prozaik, publicysta, felietonista, scenarzysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL, poseł na Sejm PRL I kadencji, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Jerzy Andrzejewski (pierwszy z lewej) odbiera Nagrodę Młodych PAL w 1939. Obok Kazimierz Wierzyński, Kornel Makuszyński, Wacław Sieroszewski

Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował w 1932 na łamach dziennika "ABC" opowiadaniem Wobec czyjegoś życia (później Kłamstwa). W 1936 ogłosił tom opowiadań Drogi nieuniknione w Bibliotece "Prosto z mostu", a rozgłos przyniosła mu powieść Ład serca z 1938. Był wówczas uważany za przedstawiciela literatury nurtu chrześcijańskiego. Był związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma "Prosto z Mostu", z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.

W latach 1940–1944 działacz podziemia kulturalnego. Z Janiną Cękalską przygotował w 1940 roku podziemną edycję Wierszy Czesława Miłosza, wydaną pod pseudonimem „Jan Syruć”. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisane w konspiracji opowiadanie Wielki tydzień, opublikowane po raz pierwszy w zbiorze Noc (1945), gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza.

Po 1945 razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz filmu Robinson warszawski, inspirowanego doświadczeniami Władysława Szpilmana. Gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Czesław Miłosz wycofał swoje nazwisko. W latach 1949–1952 mieszkał w Szczecinie w willi przy ulicy Pogodnej 34. Był pierwszym prezesem szczecińskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Wspólnie z Heleną Kurcyusz i Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim założył Klub 13 Muz[2].

W latach 1952–1954 redaktor naczelny "Przeglądu Kulturalnego". W latach 1955–1956 członek zespołu redakcyjnego "Twórczości". W latach 1972–1979 stały współpracownik "Literatury". W latach 1952–1956 poseł na Sejm. W okresie stalinowskim pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, m.in. Partia i twórczość pisarza. Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił w 1957.

Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł jako Alfę.

Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej. Współautor Listu 34. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[3]. W latach 70. współzałożyciel KOR. Szykanowany przez władze PRL-u. Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla.

Życie prywatne Andrzejewskiego było rozdarte pomiędzy dwa światy. Z jednej strony był dwukrotnie żonaty, z drugiej miał intymne związki z mężczyznami[4]. Pierwsze małżeństwo zawarł w 1934 z Noną Barbarą Siekierzyńską. Drugie w 1946 z Marią Abgarowicz, z którą miał dwójkę dzieci.

Temat homoseksualizmu od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów jego korespondencji, a także prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą[5].

Jerzy Andrzejewski zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1983[6][7].

W 1949 został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy[8]. 23 września 2006 został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Nagrobek Jerzego Andrzejewskiego na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie kwatera 170-3-7 (2006)

Cenzura komunistyczna[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Cenzura w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Nazwisko Jerzego Andrzejewskiego znalazło się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono jego nazwisko oraz następujące wytyczne: "Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów"[9].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Ekranizacje[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Jerzego Andrzejewskiego.

Bibliografia przedmiotowa[edytuj | edytuj kod]

  • Irena Szymańska: Mój przyjaciel Jerzy w: "Kwartalnik Artystyczny" nr 4/1997, s. 82–101.
  • Anna Synoradzka: Andrzejewski, Wydawnictwo Literackie, 1997.
  • Dariusz Nowacki: "Ja" nieuniknione. O podmiocie pisarstwa Jerzego Andrzejewskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kryptonim "Gracze". Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony robotników i Komitetu Samoobrony społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i opracowanie Łukasz Kamiński i Grzegorz Waligóra, Warszawa 2010, s. 53.
  2. ↑ Teresa Jasińska: Dom Kultury Środowisk Twórczych Klub „13 Muz”. W: op.cit. "Encyklopedia Szczecina". s. 197.
  3. ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  4. ↑ Barbara Stanisławczyk, Miłosne gry Marka Hłaski, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, ISBN 83-7180-505-5.
  5. ↑ w eseju Krzysztofa Tomasika
  6. ↑ Krzysztof Myszkowski. J.A.. „Kwartalnik Artystyczny. Kujawy i Pomorze”. 4 (64) 2009. s. 26. ISSN 1232-2105. 
  7. ↑ Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Towarzysze nieudanej podróży (16): Nie czujcie się, panowie, więźniami. "Gazeta Wyborcza", 2000-06-17. [dostęp 2012-02-01].
  8. ↑ 22 lipca 1949 M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58.
  9. ↑ Tomasz Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
  10. ↑ Andrzejewski laureatem P. A. L.. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 12 z 17 stycznia 1939. 
  11. ↑ Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 25 z 1 lutego 1939. 
  12. ↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 1, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 1994, s. 46. ISBN 83-02-05455-3.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Andrzejewski&oldid=56607248”