Odyseusz

Odyseusz

Powrót Odyseusza na Itakę
mityczny król Itaki
Dane biograficzne
Ojciec	Laertes
Matka	Antyklea
Żona	Penelopa
Dzieci	Telemach, Telegonos

Odyseusz (Odys, Ulisses, gr. Ὀδυσσεύς, Odysseús, łac. Ulixes) – w mitologii greckiej król Itaki; bohater Odysei Homera.

Odyseusz oślepiający Polifema (malowidło amfory z VII w. p.n.e.)

Uchodził za syna herosa Laertesa i jego małżonki Antyklei. Według mitu był najprzebieglejszym z królów biorących udział w wojnie trojańskiej, autorem podstępu, dzięki któremu Grecy wygrali wojnę – konia trojańskiego. W podróży powrotnej do Itaki przeżył wiele przygód. Powszechnie uważa się, że do końca pozostał wierny swej żonie Penelopie, co nie jest prawdą, gdyż zgodnie z treścią Odysei oraz mitologią grecko-rzymską miał potomstwo z czarodziejką Kirke oraz sypiał z zakochaną w nim nimfą Kalipso (córka Atlasa), która oferowała mu nieśmiertelność. Obok Heraklesa i Tezeusza jest najbardziej znanym bohaterem greckich mitów i legend. Synem Odyseusza był Telemach.

Pochodzenie

Podobnie jak w przypadku większości greckich królów, ród Odyseusza także wywodził się od bogów. Jego ojciec Laertes był synem Arkejsjosa (Arkizjosa), potomka (a według mniej popularnych wersji mitu nawet syna) Zeusa. Natomiast matka Odyseusza, Antyklea, była córką znanego oszusta Autolykosa, syna Hermesa.

Wojna trojańska

Gdy Helena Trojańska została porwana i królowie greccy szykowali się do wspólnej wyprawy na Troję, przyłączył się do nich także Odyseusz. Z żalem opuścił swą żonę i narodzonego właśnie syna Telemacha. W sztukach bliżej nieznanych tragików miał on nawet udawać obłęd, by nie iść na wojnę.

Na wojnie spędził 10 lat, by w końcu dzięki podstępowi zapewnić greckim najeźdźcom zwycięstwo. W innej wersji mitu nie wymyślił fortelu sam, a podpowiedziała mu go Atena. Z jego inicjatywy zbudowano wielkiego drewnianego konia, wewnątrz którego ukryli się najmężniejsi wojownicy. Reszta wojsk, pozorując odwrót, odpłynęła na niewielką odległość od miasta.

Trojanie, znajdując spalony obóz i gigantycznego konia, uznali go za dar dla bogów i pomimo nielicznych protestów wciągnięto do miasta. Tego wieczoru hucznie świętowano. Nocą, gdy większość mieszkańców Ilionu była już nietrzeźwa albo spała, z konia wyszli żołnierze. Otworzyli bramy miasta i wpuścili resztę wojsk, które w tym czasie zdążyły powrócić pod Troję i rozpoczęły rzeź mieszkańców.

Powrót

Po złupieniu miasta Achajowie mogli wreszcie wrócić do domu. Pod wodzą Odysa wyruszyło 12 statków obładowanych kosztownościami. Król Itaki wzbogacił się jeszcze bardziej, łupiąc Ismaros – miasto Kikonów. Nie dane mu jednak było wrócić szczęśliwie do domu i szybko zobaczyć rodzinę.

Klątwa Posejdona

W trakcie podróży flota Odysa zatrzymała się na ziemi cyklopów. Pech Odysa sprawił, że wybrano akurat jaskinię ludożercy Polifema. Potwór zdążył pożreć czterech towarzyszy Odyseusza, nim ten oślepił go w czasie snu. Najpierw poczęstował cyklopa winem, a gdy ten zasnął, przypalił mu oko pochodnią. Następnie, za pomysłem Odysa, ocaleni przywiązali się do brzuchów hodowanych przez cyklopa owiec i w ten sposób wydostali się z jaskini, gdy Polifem wypuszczał swą trzodę na pastwisko. Gdy jednak byli już wolni, Odyseusz począł przechwalać się swoim zwycięstwem nad olbrzymem i ujawnił swe imię. Wtedy Polifem zaczął błagać swego ojca Posejdona, by władca Itaki nigdy już nie wrócił do domu, a jeśli dane mu będzie jednak zobaczyć rodzinną wyspę, to niech przybędzie sam, bez statku i niech zastanie swe domostwo w kłopotach.

Wizyta u Eola i Lajstrygonów

Płynąc w kierunku Itaki, zawitano na dworze Eola, władcy wiatrów. Ten, polubiwszy przybyszy, schował wszystkie niekorzystne mu wiatry do wora, który podarował Odyseuszowi. Na nieszczęście jego załoga otworzyła wór, kiedy Itakę było już widać na horyzoncie, i statki zostały zniesione z kursu.

Dopłynęli w ten sposób do wyspy Lajstrygonów, wielkich ludożerców. Ci poczęli rzucać w statki przybyszów ogromnymi głazami, wskutek czego pozostał Odysowi tylko jeden okręt.

Kirke

Niedługo później zatrzymano się na wyspie Ajai, na której mieszkała czarodziejka Kirke. Towarzysze Odyseusza, którzy udali się na zwiady, zostali przez nią zamienieni w trzodę chlewną. Dzięki pomocy Hermesa i podarowanej przez niego roślinie, która czyniła niewrażliwym na czary Kirke – Odyseusz zachował swą postać. Ostatecznie władczyni wyspy przywróciła zamienionym w świnie ludzką postać i gościła przybyszów przez rok. Następnie udzieliła ich przywódcy kilka dobrych rad dotyczących dalszej wędrówki.

Kraina Kimmeryjczyków

Za jej radą Odys udał się do kraju Kimmeryjczyków, do wejścia do świata umarłych, gdzie krwią ofiary znęcił liczne duchy. Oprócz wieszcza Tejrezjasza spotkał też swego druha Elpenora zmarłego u Kirke, swą matkę, towarzyszy z wojny trojańskiej oraz wielu innych herosów i kobiet.

Od Kirke do Kalipso

Odyseusz i syreny (malowidło wazy z V wieku p.n.e.)

Następnie powrócił na krótko do Kirke i wyprawił się w dalszą długą podróż. Na jego drodze pojawiły się syreny, zwodzące żeglarzy swym śpiewem. Sprytny Odys nakazał więc swym ludziom, aby zatkali sobie uszy woskiem, a jego przywiązali do masztu. Dzięki temu uniknął rozbicia statku o okoliczne rafy, na które syreny naprowadzały statki.

Kolejną przeszkodą była cieśnina pomiędzy Scyllą i Charybdą. Scylla porwała tutaj i pożarła 6 ludzi Odysa. W końcu jednak dopłynięto na przyjazną wyspę, na której pasły się niezliczone stada bydła. Mimo zakazu Odyseusza jego załoga kilka zabiła i zjadła, co wywołało gniew Heliosa, właściciela tych zwierząt. Wskutek tego po odpłynięciu zerwał się sztorm, który przeżył tylko Odyseusz.

Dotarł on następnie na wyspę Ogygię, na której mieszkała nimfa Kalipso. Zakochana w Odysie nie pozwoliła mu nawet myśleć o powrocie do ojczyzny. Tułacz spędził u niej około 7 lat, aż Hermes jej obwieścił, że musi uwolnić podróżnika i pomóc mu dotrzeć do domu. Zgodziła się niechętnie, lecz pomogła mu zbudować tratwę, na której odpłynął.

Pomoc Feaków

Mimo wywołanego przez Posejdona sztormu Odyseusz dotarł do wyspy gościnnych Feaków, którzy wyprawili go w podróż do domu, sowicie obdarowali i pozostawili śpiącego na Itace. Jedna z wersji mitu mówi, że spotkał ich za to gniew boga mórz Posejdona, który sprawił, że ich wyspę otoczyły ogromne skały, czyniąc ją niedostępną.

Sytuacja na Itace

Rozpoznanie Odyseusza na Itace przez piastunkę Eurykleję

Podczas jego nieobecności na wyspie pojawili się zalotnicy ubiegający się o rękę Penelopy, przekonani o jego śmierci. Bez skrupułów wykorzystywali święte prawo gościnności, wyrządzając rozliczne szkody w majątku. Odyseusz, przybywszy do domu dzięki Atenie pod postacią żebraka, wziął udział w konkursie, w którym nagrodą miała być ręka jego żony (spisek ten był również jego pomysłem). Zadanie polegało na wystrzeleniu strzały z łuku tak, by przeleciała przez otwory w dwunastu toporach ustawionych rzędem. Okazało się jednak, że nikt z zalotników nie ma dość siły, by choćby naciągnąć łuk króla Itaki. Odyseusz dokonał tego jako jedyny, a następnie ujawnił swoją tożsamość i z pomocą syna wymordował wszystkich zalotników oraz zgładził 12 służących, które zawiniły brakiem lojalności i szacunku wobec Penelopy oraz związaniem się z zalotnikami.

Zobacz też

• Odyseusz – imię męskie
• (1143) Odyseusz – planetoida
• Odysseus – program Unii Europejskiej
• Odprawa posłów greckich – wraz z Menelaosem (Menelaus) tytułowy bohater dramatu Jana Kochanowskiego
• Argos – wierny pies Odyseusza

Bibliografia

• Marek Tulliusz Cyceron: Pisma filozoficzne. O powinnościach. T. 2. Warszawa: PWN, 1960, s. 371, seria: Biblioteka Klasyków Filozofii.
• "Iliada" i "Odyseja" Homera
• "Mitologia" Jana Parandowskiego
• "Przygody Odyseusza" Jana Parandowskiego