Troja
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
![]() Fragment ruin tzw. Bramy Wschodniej (Troja VI) | |
Państwo | |
---|---|
Typ |
kulturowy |
Spełniane kryterium |
II, III, VI |
Numer ref. | |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę | |
Położenie na mapie Turcji ![]() | |
![]() | |
Troja, Ilion (gr. Τροία oraz Ἴλιον lub Ἴλιος Ilios, łac. Ilium) – starożytne miasto położone w Troadzie u zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej nad rzeką Skamander. Współcześnie stanowisko archeologiczne w Turcji, na wzgórzu Hisarlık w pobliżu wsi Tevfikiye, w prowincji Çanakkale.
W warstwie mitologicznej[edytuj | edytuj kod]
Powstałe na trawiastej równinie Troady, u podnóża góry Ida i w pobliżu rzeki Skamander, miasto starożytne założone zostało przez Ilosa, syna Trosa. Sami bogowie – Apollo i Posejdon, mieli pomagać we wznoszeniu jego potężnych murów obronnych za panowania syna Ilosa – Laomedonta, którego następcą był Priam[1].
Klasyczny mit trojański znalazł późniejsze odbicie i swoistą kontynuację w mitologii brytańskich Celtów, w której prawnuk ocalałego z Troi Eneasza – Brutus, uznany jest za protoplastę Brytów i pierwszego ich władcę. Według podań miał on przypadkowo zabić swego ojca i jako banita, po tułaczce, wraz ze swymi trojańskimi towarzyszami dotrzeć z Grecji do Albionu, gdzie pokonał wojska olbrzymów i nad Tamizą założył „drugą Troję” (Troia Nova, Trinovantum). Również Apollo, opiekuńcze bóstwo Trojan, występuje w mitologii Brytów jako Mabon (Maponus), a odległym następcą wieszczki Kasandry jest wróżbita brytańskich potomków Trojan – Taliesin[2]. W legendarnej tradycji walijskiej Brutus to Prydain, Tamiza – Temus, a „nowe miasto Troja” – Caerdroi Newydd (przekształcone na Troinovant/Trinovantum, a następnie zamienione na Caerludd i ostatecznie przekręcone na Lun-dun). Poglądy o takim pochodzeniu miasta i Anglików jeszcze w XVI wieku podtrzymywał elżbietański poeta panegiryczny Edmund Spenser w swym eposie Królowa wieszczek (III, 9)[3].
Poza Londynem, na obszarze kontynentalnym nazwę Troi łączono przede wszystkim z prastarym nadreńskim Xanten, w średniowieczu zwanym Troia Minor albo Troia Francorum, którego założenie przypisywano Hektorowi (= Hagenowi) z Troi, na gruncie błędnego wywodzenia rzymskiej nazwy osadniczej Colonia Ulpia Traiana. W tym okresie odnoszono ją także do francuskiego Troyes, wskutek mylnego wywiedzenia od starofrancuskiego treis (współcześnie trois = 3), a nawet względem Paryża i Bonn, uważanych fundacyjnie za kolonie trojańskich uchodźców[4].
W literackiej tradycji antyku[edytuj | edytuj kod]
Miasto znane jest przede wszystkim z wojny opisanej w starogreckim poemacie epickim Iliada przypisywanym Homerowi. Najprawdopodobniej powstał on w VIII lub IX wieku p.n.e. (choć z zawartością starszego materiału). Odniesienia do Troi można znaleźć także w innym eposie Homera – Odysei. Homerycką legendę o Troi wykorzystał z kolei rzymski poeta Wergiliusz w poemacie epickim Eneida[a].
Według legendy miasto zostało zdobyte za pomocą podstępu z koniem trojańskim (łac. equus Trojanus), który w kulturze europejskiej stał się pojęciem przysłowiowym[b]. Pamięć o zagładzie Homerowej Troi zachowała się w przysłowiowym powiedzeniu nec locus ubi Troia fuit! (nie ma śladu gdzie była Troja), oznaczającym kompletne zniszczenie, likwidację, anihilację. Podobne skojarzenia łączą się też z symbolicznymi wyrażeniami: iam seges est ubi Troia fuit (teraz jest niwa, gdzie niegdyś była Troja – z Heroid Owidiusza I, 53) czy campos ubi Troia fuit (pola, gdzie była Troja – z Eneidy III, 11). Zbliżoną wymowę ma powiedzenie fuimus Troes, fuit Ilium (byliśmy Trojanami, było Ilium – z Eneidy II, 325), oznaczające, że coś należy do bezpowrotnej przeszłości[5].
Odkrycia archeologiczne[edytuj | edytuj kod]
Tę sekcję od 2019-02 należy dopracować |
Obecnie przyjęto, że Troja była miastem usytuowanym na wzgórzu Hisarlık w dzisiejszej Turcji. Pierwsze badania na tym terenie przeprowadził w latach 1871-1894 niemiecki archeolog amator Heinrich Schliemann z asystującym mu od 1882 Wilhelmem Dörpfeldem[c]. Na wzgórzu odkryto wówczas pozostałości 9 miast zakładanych w tym samym miejscu. Późniejsze badania z udziałem Carla Blegena w latach 1932-1938 przyniosły pierwsze poważne opracowanie naukowe. W 1989 roku pracę na tym terenie rozpoczęła misja Manfreda Korfmanna z Tybingi. Dopiero wtedy rozpoczęto działania wykopaliskowe nie tylko na cytadeli, lecz także w tzw. dolnym mieście, które znajdowało się u jej podnóża i zajmowało kilkakrotnie większą powierzchnię.
Zgodnie z obecnym stanem badań, miasto opisane przez Homera odpowiada warstwie VIIa na wzgórzu Hisarlık, datowanej na okres 1250-1200 p.n.e. Jego zburzenie w połowie XIII wieku p.n.e. albo na początku XII wieku p.n.e., przypisuje się przedstawicielom kultury mykeńskiej, która w niedługim czasie sama uległa zagładzie; w dzisiejszej nauce nie ma jednak zgodności co do tego, czy zniszczeniu uległa wcześniej Troja VIIa, czy pałace mykeńskie[6][d]
Niektórzy uczeni utożsamiają Troję z miastem zwanym przez Hetytów Wilusa. Ostatnie historycznie miasto (Troja IX) zostało założone za cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta w I stuleciu n.e. i upadło ostatecznie 300 lat później w czasach bizantyjskich.
W kulturze europejskiego średniowiecza[edytuj | edytuj kod]
Zainteresowanie Troją i wojną trojańską w średniowieczu skutkowało w zachodniej Europie powstawaniem od XI wieku poświęconych temu tematowi utworów poetów łacińskich. Z połowy XII wieku pochodzi licząca 30 tysięcy wersów epopeja La destruction de Troie autorstwa francuskiego trubadura Benoit de Sainte-Maure. Ok. 1280 Konrad z Würzburga napisał większą od niej (choć nieukończoną) Der Trojanische Krieg, a Guido delle Colonne wydał powieść prozą Historia destructionis Troiae (1287). Ich kanwę fabularną czerpano głównie z dzieła Historia de excidio Troiae, fałszywego autorstwa niejakiego Daresa z Frygii, rzekomo współczesnego tym historycznym wydarzeniom[7].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stamtąd pochodzi sentencja timeo Danaos et dona ferentes (obawiam się Greków nawet przynoszących dary), wyrażające nieufność wobec podstępów nieprzyjaciół (księga II, w. 49).
- ↑ Pierwszy użył tej przenośni Cyceron w zwrocie intus est equus Trojanus (wprowadzono konia trojańskiego) w konsularnej mowie wygłoszonej w obronie Mureny (Pro Murena 37, 78).
- ↑ Poszukiwania przez H. Schliemanna homeryckiej Troi sugestywnie w beletrystyce przedstawił H.A. Stoll w biograficznej powieści Sen o Troi (Der Traum von Troia), Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1988.
- ↑ Szczegółowe odtworzenie fortyfikacji Troi na podstawie najnowszych danych archeologicznych wraz z naszkicowaniem wydarzeń historycznych stanowiących tło poematów Homera, przedstawiono w: Nic Fields, Donato Spedaliere: Troy c. 1700-1250 BC. Oxford: Osprey Publishers (seria "Fortress"), 2004, ISBN 978-1-84176-703-1.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Podręczna miniencyklopedia mitologii. Grecy, Rzymianie, Celtowie. Warszawa: RTW, 2001, s. 161.
- ↑ John i Caitlin Matthews: Mitologia Wysp Brytyjskich. Poznań: Rebis, 1997, s. 50, 194.
- ↑ Paolo Santarcangeli: Księga labiryntu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 65.
- ↑ Paolo Santarcangeli: Księga labiryntu, dz. cyt., s. 64.
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1997, s. 1203, 401.
- ↑ Oswyn Murray: Narodziny Grecji. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 20, 25.
- ↑ Paolo Santarcangeli: Księga labiryntu, dz. cyt., s. 64-65.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zenon Kosidowski: Gdy słońce było bogiem. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo ISKRY, 1977.
- Joachim Latacz: Troy and Homer: Towards a Solution of an Old Mystery. Oxford / New York: Oxford University Press, 2004. ISBN 0-19-926308-6.
- Joel Levy: Zaginione miasta starożytności. Poznań: Elipsa Publicat, 2008. ISBN 978-83-245-9557-0.
- Paolo Santarcangeli: Księga labiryntu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982. ISBN 83-214-0278-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archaeological Site of Troy, UNESCO World Heritage Centre [dostęp 2019-03-29] (ang.)..
- Archeowieści: Troja bez mitów [dostęp 2011-09-20]
- Troja w Wikimapii