Popielnica z Białej

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Ręce Boga)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Replika popielnicy na wystawie w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi.

Popielnica z Białej (także: waza z Białej, urna z Białej) – naczynie odnalezione podczas wykopalisk archeologicznych we wsi Biała. Naczynie to służyło jako urna na szczątki zmarłych. Popielnica ta stała się obiektem ogromnego zainteresowania z powodu symboli znajdujących się na niej, w szczególności swastyk oraz dwóch krzyży, które zostały spopularyzowane w ramach symboliki rodzimowierczej jako Ręce Boga. Przez niektórych rodzimowierców słowiańskich krzyż z popielnicy został uznany za pogański, słowiański symbol religijny, mimo że nie udowodniono jego związku z kulturą słowiańską.

Historia

Zdjęcie urny z 1941 r. oraz herb Litzmannstadt (okupowanej Łodzi), bazowany na swastyce z urny[1].

Popielnica została odkryta w 1936 roku na cmentarzysku we wsi Biała w województwie łódzkim (w ówczesnym powiecie brzezińskim) i datowana jest na przełom II i III wieku (okres przeworski), rzadziej na wiek starszą. Urna ta została znaleziona potłuczona w grobie, być może kobiecym, na co może wskazywać znajdujący się też w grobie przęślik oraz igła[2].

Popielnica z wizerunkiem Rąk Boga na niemieckim medalionie z 1942/1943 roku.
Herb Litzmannstadt (okupowanej Łodzi). Kolorystyka herbu odpowiada kolorom herbu rodu Litzmannów[3].

W czasie II wojny światowej naczynie to, z powodu obecności na nim swastyk, było wykorzystywane przez nazistów do celów propagandowych. Jego wizerunek reprodukowano w licznych kopiach na plakatach, widokówkach i w gazetach, zaś dwuramienna swastyka stała się herbem okupowanego miasta Łódź. Propaganda ta miała na celu potwierdzać germańską genezę ziem Polskich i usprawiedliwiać okupację[4]. Popielnica zaginęła w trakcie wycofywania się Niemców z Łodzi[3]. Do Polski wróciła w latach 90. i obecnie znajduje się w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi. Oryginał przechowywany jest w magazynie, a na wystawie znajduje się jej kopia.

Symbole z popielnicy

Niemiecki historyk Walter Kersten[5] opublikował naczynie w 1944 r. w czasopiśmie Posener Jahrbuch für Vorgeschichte (Poznański Rocznik Prehistorii) z powodu znajdujących się na nim swastyk, gdzie omówił znajdujące się na niej piktogramy. Na brzuścu (największej części naczynia) znajduje się sześć rysunków, które Kersten wymienia od lewej strony do prawej[2]:

  1. Swastyka
  2. Mężczyzna na koniu
  3. Częściowo zachowana lub niedokończona postać kobieca, w zamierzeniu analogiczna do rys. 5, prawdopodobnie na koniu
  4. Mężczyzna na koniu
  5. Kobieta wsiadająca na konia z zaznaczoną wyraźnie sukienką oraz piersiami
  6. Krzyż z grzebykowato zakończonymi końcami, który dokładnie odpowiada kształtowi dłoni jeźdźców lub skrzyżowane cztery ręce; każda ręka ma pięć „palców”

Według Kerstena, na nóżce znajdują się[4]:

  1. Mężczyzna na koniu
  2. Ww. krzyż lub skrzyżowane ręce z dodatkowymi czterema małymi swastykami między ramionami; górna ręka ma sześć „palców”
  3. Jeleń
  4. Jeleń

Kersten następnie dokonuje analizy porównawczej, podaje jeden przykład zdobnictwa figuralnego z okresu rzymskiego z Niemiec, później zdobnictwo z kultury łużyckiej i pomorskiej oraz, jego znaniem, analogiczne do rysunków z popielnicy skandynawskie, naskalne rysunki z epoki brązu. Zinterpretował rysunki jako całościowo pomyślany fryz wyobrażający pochód słoneczny i na podstawie analizy mitologii germańskiej, wiąże z kultem płodności. Na końcu artykułu poświęconego popielnicy przedstawiał poglądy o szowinistycznym zabarwieniu[4].

W 1946 r. w czasopiśmie Z Otchłani Wieków naczynie omówiła także Halina Anna Ząbkiewicz-Koszańska, która była pracownikiem Muzeum Miejskiego w Łodzi przed wojną i znała naczynie z autopsji zaraz po odkryciu. Pisze ona, że fragment z rysunkiem, oznaczony numerem 3 przez Kerstena, był uszkodzony i nie udało się go odtworzyć. Jednak w publikacji Inventaria Archaeologica (1960), którego autorką także jest Koszańska, rysunek ten prezentowany jest w „poprawionej” formie: górną część zaokrąglono tak, że całość posiada kształt falliczny, oraz dorysowano dwa punkty sugerujące oczy lub piersi. Wielu późniejszych autorów korzystało z tej „ulepszonej” wersji, nie zdając sobie z tego sprawy[4].

Według Konrada Jażdżewskiego rysunki te to znaki piktograficzne, które miały utrwalać jakiś zdarzenie z życia zmarłej, gdyż przedstawiają one scenę polowania łowców na jelenie. Mogły również przedstawiać jedną z rozrywek czekających na zmarłą w zaświatach. Krzyże równoramienne i swastyki symbolami słońca i stosowano je życząc szczęścia i jako ochrony przed złem – takie mogły być intencje ludzi składających prochy zmarłej do urny[4].

Halina Anna Ząbkiewicz-Koszańska łączyła rysunki z kulturą łużycką i pomorską, a Ewa Bugaj i Tadeusz Makiewicz ze wczesną kulturą pomorską[6].

Krzyże

Współcześnie popielnica z Białej swoją popularność zawdzięcza rysunkom krzyży znajdujących się na niej. W środowisku naukowym dominuje pogląd, że krzyże w istocie są skrzyżowanymi rękoma łowców przedstawionych na popielnicy[7]. Obecnie krzyż ten najczęściej znany jest jako Ręce Boga (taka nazwa nie pojawia się jednak ani w źródłach, ani w opracowaniach naukowych[potrzebny przypis]), Krzyż Słowiański czy Ręce Swaroga[8]. Nazwa „Ręce Boga” została spopularyzowana w latach 90. XX wieku przez środowisko skupione wokół Rodzimego Kościoła Polskiego w oparciu o interpretację jego założyciela, Lecha Emfazego Stefańskiego, którą przedstawił w wydanej w 1993 roku książce Wyrocznia słowiańska[9] oraz w statucie wyżej wymienionego związku wyznaniowego. Duży centralny krzyż, którego ramiona zakończone są palcami (grzebieniami), ma według niego symbolizować Boga Najwyższego, a także wszechświat i równowagę, do której dąży natura. Swastyki umieszczone pomiędzy tymi ramionami stanowić mają atrybuty Swaroga i jego syna Swarożyca lub też boskiego pierwiastka sprawczego[10]. Symbol ten w swojej symbolice religijnej uznaje również inny związek wyznaniowy nawiązujący do etnicznych wierzeń Słowian – zarejestrowana w 2009 roku Słowiańska Wiara, jest także wymieniany jako symbol Swaroga w publikacjach rodzimowierczych[11].

Mimo, że nie udowodniono związku tej popielnicy z kulturą słowiańską, to podobne symbole znajdowano w kulturze Słowian, np. jako wzory pisankowowe zebrane przez Kazimierza Moszyńskiego z terenów wschodniej Polski, z Małorusi i Serbochorwacji[12], jako symbol na naczyniu pogrzebowym dziecka znalezionym w obwodzie woroneskim, rejonie kalaczejewskim(ros.), czy na wrzecionu łupkowym spod wsi Sawwinskaja Słoboda(ros.) w Rosji[13].

  • Ręce Boga według rysunku z brzuśćca

  • Ręce Boga według rysunku z nóżki z 6 „palcami” na górze

  • Ręce Boga jako symbol używany powszechnie, z 5 „palcami”

  • Jeden z motywów pisankowych[12]

  • Tatuaż

  • Ozdoba

Przypisy

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Popielnica z Białej
  1. ↑ Zbiory NAC on-line, audiovis.nac.gov.pl [dostęp 2021-01-19].
  2. ↑ a b Przegląd Archeologiczny 1995 ↓, s. 89.
  3. ↑ a b Łukasz Antosik. Popielnica ze starą swastyką. Rodowód wojennych symboli Litzmannstadt. „Kronika Miasta Łodzi”. 3, 2007. [dostęp 2020-01-25]. 
  4. ↑ a b c d e Przegląd Archeologiczny 1995 ↓, s. 93
  5. ↑ History of the Institute, www.geschkult.fu-berlin.de, 11 września 2006 [dostęp 2021-01-19] (ang.).
  6. ↑ Przegląd Archeologiczny 1995 ↓, s. 118.
  7. ↑ Przegląd Archeologiczny 1995 ↓, s. 94–95.
  8. ↑ Brożyna 2019 ↓, s. 39.
  9. ↑ Brożyna 2019 ↓, s. 38.
  10. ↑ Statut RKP – Nazwa. Założenia programowe. Kult. Etyka. Liturgia i obrzędy..
  11. ↑ Brożyna 2019 ↓, s. 37, 39.
  12. ↑ a b Kazimierz Moszyński, Kultura Ludowa Słowian, t. 2, cz. 2, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1939, s. 898-899.
  13. ↑ Aleksander W. Tarunin, Symbol sakralny. Historia swastyki, Moskwa: Belje Alwy, 2009, s. 357, ISBN 978-5-91464-029-0.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Model 3D popielnicy w serwisie YouTube

p • d • e
Krzyże
Greek cross.svg
Inne
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Popielnica_z_Białej&oldid=62199692”