Brus (Łódź)

osiedle Brus

Część Łodzi
Zajezdnia tramwajowa Brus
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Miasto	Łódź
Położenie na mapie Łodzi osiedle Brus
Położenie na mapie Polski osiedle Brus
Położenie na mapie województwa łódzkiego osiedle Brus
51°45′34″N 19°23′57″E

Brus – dawne podłódzkie miasto, po II wojnie światowej włączone w obręb miasta Łodzi, obecnie osiedle w zachodniej części miasta, w dawnej dzielnicy Polesie. Do 1946 miejscowość była siedzibą gminy Brus.

Wieś kapituły katedralnej krakowskiej w powiecie brzezińskim województwa łęczyckiego w końcu XVI wieku.

Charakterystyka

Tereny te leżą na peryferiach miasta, w pobliżu granicy Konstantynowa Łódzkiego. Przez osiedle przebiega trasa jednej z ważniejszych łódzkich ulic – Konstantynowskiej, będącej częścią drogi wojewódzkiej nr 710. Wzdłuż tej ulicy znajdują się tory tramwajowe linii 9 i 43, które łączą z jednej strony Brus z Łodzią, a z drugiej – z Konstantynowem Łódzkim i Lutomierskiem.

Okolicę osiedla stanowią głównie pola uprawne i łąki (w części niewykorzystywane rolniczo) oraz nieużytki. Znajdują się tu także niewielkie lasy oraz ogródki działkowe. W pobliżu osiedla przepływa rzeka Łódka.

Etymologia

Nazwa Brus oznacza kamień, osełkę, a także urządzenie do mielenia zbóż. Niewykluczone, że jeszcze przed XVI wiekiem istniał tu młyn, który dotrwał przynajmniej do początku XVII wieku.

Historia

Tereny dzisiejszego osiedla Brus należały w XVI wieku do Kapituły katedralnej krakowskiej. W okresie tym nastąpił znaczny rozwój okolicznych dóbr kapitulnych. Powstało wówczas 17 osad, z których Brus przeznaczony był na nowe miasto, mające stanowić konkurencję dla Łodzi, należącej do do biskupów kujawskich. W 1542 roku przybyli do Brusa pierwsi mieszczanie, którym przekazano wytyczone place miejskie. Gdzieniegdzie rozpoczęła się budowa domów. Miasto jednak nie rozwinęło się. W 1550 roku, mieszkańcy utrzymywali się nadal z rolnictwa. Brusowianie prosili kapitułę o przysłanie doświadczonego wójta, który ożywiłby młode miasto. Również i to działanie nie przyniosło rezultatu. W 1576, Brus występuje już jako wieś, zaś 30 lat później był tutaj już tylko folwark z czterema zagrodnikami. Działał młyn, niewykluczone, że zbudowany dużo wcześniej. Po drugim rozbiorze Polski, władze pruskie dokonały sekularyzacji dóbr kościelnych i Brus został upaństwowiony.

Brus w XIX wieku należał do rodziny Nenckich, a pod koniec XIX wieku do Ludwika Meyera, który wybudował fabrykę oraz utworzył gospodarstwo rolne. Meyer zmarł w 1911, zaś dobra na Brusie otrzymała jego córka, Zofia, która wniosła je w wianie Alfredowi Biedermannowi. Biedermann dzierżawił folwark Czesławowi Silewiczowi, a następnie, gdy ten nie wywiązywał się z obowiązków - wojsku. W 1927 sprowadził się tu z Ameryki młodszy z Biedermannów - Helmut. Z czasów Meyera zachowały się zabudowania folwarku z zabytkową drewnianą rezydencją. Po 1945 gospodarstwo zostało znacjonalizowane i przekształcone w Państwowe Gospodarstwo Rolne. W latach 50-60 wyrabiano tutaj sery a także masło i śmietanę. Obecnie właścicielem zabudowań jest firma, spółka-córka firmy państwowej, zaś dzierżawcą przedsiębiorca ze Rzgowa, który próbuje wykupić zabudowania na własność. Rezydencja Meyera jest nadal zamieszkana, ale budynki gospodarcze stoją puste i niszczeją.

Poligon i inne instalacje wojskowe

Na Brusie znajduje się poligon wojskowy, na którym w czasie II wojny światowej niemieccy okupanci chowali ciała pomordowanych Polaków. IPN podejrzewa, że na przełomie lat 40. i 50. poligon ten był także miejsce pochówku ofiar Urzędu Bezpieczeństwa. Do czerwca 2011r. na dawnym poligonie odnaleziono siedem masowych mogił. Wszystkie, poza jedną, pochodzą z lat 1939-45. Jeden grób powstał po wojnie. Dotychczas we wszystkich siedmiu archeolodzy doliczyli się łącznie około 120 czaszek. Przypuszcza się, że mogił i ofiar jest prawdopodobnie znacznie więcej, gdyż dotąd zbadano tylko niewielką część poligonu).

W skład wojskowego kompleksu na Brusie wchodziły także koszary i strzelnica, zaś w 1937 zbudowano tu schron, pełniący prawdopodobnie funkcję pomocniczej składnicy uzbrojenia Garnizonu Łódź. Schron ma 175 metrów kwadratowych powierzchni i jest jednym z lepiej zachowanych w województwie. Używano go jeszcze w latach 80 XX wieku. Od 2012 schron przystosowano do zwiedzania (adres ul. Konstantynowska 98).

Plany zagospodarowania

26 stycznia 2009 miasto za 73 mln zł kupiło 146 hektarów gruntu na Brusie, należącego do Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. Akt notarialny podpisali prezydent Łodzi Jerzy Kropiwnicki oraz Jan Moś, przedstawiciel WAM. Zgodnie z przeznaczeniem teren ma służyć wypoczynkowi i rekreacji.

Zabytki

• Zespół zajezdni tramwajowej z 1909-1910 przy ul. Konstantynowskiej 115, wraz z otoczeniem. Zajezdnia czynna do 31 marca 2012, następnie zagospodarowana na muzeum.
• Zespół folwarczny Meyerów i Bidermannów przy ul. Konstantynowskiej 107.

Linki zewnętrzne

• Brussa (nowa i stara), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 391 .