Rotunda Najświętszej Marii Panny na Wawelu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Świątynia chrześcijańska infobox}} |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 23: | Linia 23: | ||
|data dekretu = |
|data dekretu = |
||
|dekret wydał = |
|dekret wydał = |
||
|data rozpoczęcia budowy = X |
|data rozpoczęcia budowy = koniec X lub początek XI wieku |
||
|data zakończenia budowy = |
|data zakończenia budowy = |
||
|data konsekracji = |
|data konsekracji = |
||
Wersja z 11:37, 17 sie 2018
 A-07 z 24.03.1933[1]
| |||||||||||||
 Fragment rotundy | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Wezwanie |
Najświętszej Marii Panny, potem św.św. Feliksa i św. Adaukta | ||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||||||
Położenie na mapie Krakowa  | |||||||||||||
 50°03′15,4″N 19°56′11,0″E/50,054278 19,936389
| |||||||||||||
Rotunda Najświętszej Marii Panny (także św.św. Feliksa i Adaukta) – przedromańska rotunda znajdująca się na wzgórzu wawelskim w Krakowie; zbudowana w końcu X lub na początku XI w., zlikwidowana na początku XVI w., odnaleziona i zrekonstruowana na początku XX w., stanowiąca część rezerwatu archeologicznego Wawel Zaginiony; być może najstarszy kościół na Wawelu.
Historia
Rotunda stanowi najlepiej zachowany kościół przedromański na Wawelu. Ma formę tetrakonchosu (kolistej nawy otoczonej z czterech stron apsydami). Według rekonstrukcji Klementyny Żurowskiej i Tomasza Węcławowicza rotunda była pierwotnie dwukondygnacyjna, a kondygnacja górna miała emporę. Od południa przylegał do rotundy aneks z klatką schodową, a po zachodniej stronie odkryto mury interpretowane jako relikty palatium, masywu zachodniego z wieżą lub aneksu grobowego. Została zbudowana na skale, bez fundamentu, z płytkowo łamanego piaskowca oraz wapienia. Pierwotne mury o grubości nieprzekraczającej 1 m zachowały się do wysokości ok. 3 m, jedynie w rejonie apsydy południowo-wschodniej do wysokości ok. 7 m[2]. Promień nawy wynosi ok. 2,4 m, a apsyd ok. 1,4 m. W odkrytych murach zachowały się dwa rozglifione otwory okienne, a w powierzchni skały odkryto zagłębienie[3].
Data powstania świątyni jest niepewna. Na podstawie kryteriów architektonicznych przyjmuje się, że zbudowano ją w końcu X lub na początku XI w.[4], jednak w toku badań pojawiały się koncepcje począwszy od VII/VIII w. do XII w.[5][2]. Z prowadzonych na początku XXI w. badań metodą datowania radiowęglowego uzyskano wyniki wskazujące rok 970, czyli najprawdopodobniej w okresie panowania czeskiego w Małopolsce[6]. Najczęściej przyjmuje się, że kościół pełnił funkcję kaplicy pałacowej, pojawiały się także teorie przypisujące mu funkcję baptysterium, mauzoleum, a nawet pierwszej katedry wawelskiej[5]. Zbigniew Pianowski, biorąc pod uwagę rozbudowaną formę architektoniczną i odnalezione zagłębienie w skale wysnuł teorię, iż mogła to być kaplica relikwiarzowa[7][8].
Nie ma także stuprocentowej pewności co do pierwotnego wezwania rotundy. Większość badaczy łączy ją w ślad za jej odkrywcą Adolfem Szyszko-Bohuszem ze znanym ze źródeł pisemnych wezwaniem Najświętszej Marii Panny, jednak część wiązała to wezwanie z odnalezioną później rotundą „B” (m.in. Gerard Labuda). Główną przesłanką dotyczącą tego wezwania jest wzmianka Jana Długosza o budowie linii fortyfikacyjnej na Wawelu przez Konrada Mazowieckiego w 1241, sięgającej okrągłego kościoła Najświętszej Marii Panny. Z pewnością natomiast rotunda nosiła wezwanie św.św. Feliksa i Adaukta – jest ono pewne od XIV w., ale być może funkcjonowało wcześniej, np. równolegle z wezwaniem Najświętszej Marii Panny z uwagi na dwupoziomowość rotundy[9][10].
Rotunda po akcji Konrada Mazowieckiego została prawdopodobnie opuszczona. Odnowił ją Kazimierz Wielki w 1340 – podniesiono wówczas poziom posadzki, przebito nowe wejście i dobudowano oratorium. Pełniła odtąd funkcję kaplicy pałacowej[11]. W 1517, podczas budowy kuchni zamkowych straciła swój sakralny charakter: podzielono ją na dwie kondygnacje o funkcjach mieszkalnych. Większość murów dawnej świątyni rozebrali w 1806 Austriacy przy przebudowie budynku kuchni na szpital wojskowy[12].
Ponownego odkrycia budowli dokonano na początku XX w. Podczas badań odzyskanego z rąk austriackich zamku wawelskiego w 1911 odkryto jej mury pod podłogami parteru kuchni zamkowych, a w 1917 Adolf Szyszko-Bohusz rozpoczął szczegółowe ich badania, podczas których zidentyfikował je jako pozostałości rotundy św.św. Feliksa i Adaukta. Dokonał rekonstrukcji jej górnej części i w 1918 udostępnił ją zwiedzającym[13]. Od 1975 rotunda stanowi główny element rezerwatu archeologicznego objętego wystawą Wawel Zaginiony[14].
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2018-01-04].
- ↑ a b Pianowski 1994 ↓, s. 108–109.
- ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 51–52.
- ↑ Labuda 1986 ↓, s. 17.
- ↑ a b Pianowski 1984 ↓, s. 57–58.
- ↑ Świechowski 2011 ↓, s. 105–106.
- ↑ Pianowski 1994 ↓, s. 114.
- ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 52.
- ↑ Pianowski 1994 ↓, s. 115–116.
- ↑ Pianowski 1994 ↓, s. 106–107.
- ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 54–55, 135–136.
- ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 55–56.
- ↑ Pianowski 1984 ↓, s. 44–45.
- ↑ Rożek 2006 ↓, s. 343.
Bibliografia
- Zygmunt Świechowski. Stan wiedzy na temat chronologii wczesnej architektury monumentalnej w Polsce po pięcioletnich badaniach przy zastosowaniu metody 14C. „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”. t. LVI, z. 3, s. 104–112, 2011.
- Michał Rożek: Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa. Kraków: 2006.
- Zbigniew Pianowski: Najstarsze kościoły na Wawelu. W: Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku. Kraków: 1994, s. 99–119, seria: Rola Krakowa w Dziejach Narodu. 13.
- Gerard Labuda. Jak i kiedy Kraków został stolicą Polski piastowskiej. „Rocznik Krakowski”. 52, s. 5–18, 1986.
- Zbigniew Pianowski: Z dziejów średniowiecznego Wawelu. Kraków – Wrocław: 1984.
Linki zewnętrzne
- Grzegorz Bednarczyk: Kościół Najświętszej Marii Panny (św. Feliksa i św. Adaukta). [w:] Nieistniejące kościoły Krakowa [on-line]. [dostęp 2018-01-04].
- Kraków. [w:] Album romański [on-line]. [dostęp 2018-01-04].