Czechosłowacja: Różnice pomiędzy wersjami

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Sztefinek (dyskusja | edycje)
35 334 edycje
m Usunięto kategorię "Dawne państwa Słowian" za pomocą HotCat
Nie podano opisu zmian
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Flag of the Czech Republic.svg|mały|[[Flaga Czechosłowacji]]]]
[[Plik:Flag of the Czech Republic.svg|mały|upright|[[Flaga Czechosłowacji]]]]
[[Plik:Czechoslovakia1920-38.jpg|mały|upright=1.5|Mapa fizyczna Czechosłowacji w latach 1920–1938]]
[[Plik:Czechoslovakia1920-38.jpg|mały|upright=1.5|Mapa fizyczna Czechosłowacji w latach 1920–1938]]
[[Plik:Czechoslovakia.png|mały|upright=1.5|Mapa Czechosłowacji w latach 1969–1990]]
[[Plik:Czechoslovakia.png|mały|upright=1.5|Mapa Czechosłowacji w latach 1969–1990]]
Linia 21: Linia 21:
* 1938–1939: Czecho-Słowacja (''Česko-Slovensko'')
* 1938–1939: Czecho-Słowacja (''Česko-Slovensko'')
* 1945–1990: Czechosłowacja (''Československo'')
* 1945–1990: Czechosłowacja (''Československo'')
* 1990–1992: Czechosłowacja, Czecho-Słowacja ([[język czeski|cz.]] ''Československo'', [[język słowacki|słow.]] ''Česko-Slovensko'')<ref>{{Cytuj |url=http://slovnik.juls.savba.sk/?w=%C4%8Ceskoslovensko&s=exact&d=kssj4&d=psp&d=scs&d=sss&d=peciar&d=hssjV&d=obce&d=priezviska&ie=utf-8&oe=utf-8 |tytuł=Slovenské slovníky<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> |opublikowany=slovnik.juls.savba.sk |data dostępu=2017-11-22}}</ref>.
* 1990–1992: Czechosłowacja, Czecho-Słowacja ([[język czeski|cz.]] ''Československo'', [[język słowacki|słow.]] ''Česko-Slovensko'')<ref>{{Cytuj |url = http://slovnik.juls.savba.sk/?w=%C4%8Ceskoslovensko&s=exact&d=kssj4&d=psp&d=scs&d=sss&d=peciar&d=hssjV&d=obce&d=priezviska&ie=utf-8&oe=utf-8 |tytuł = Slovenské slovníky |opublikowany = slovnik.juls.savba.sk |data dostępu = 2017-11-22}}</ref>.


== Historia ==
== Historia ==
{{osobny artykuł|Kalendarium historii Czechosłowacji]<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (NIESPAROWANE NAWIASY KWADRATOWE) -->}}
Czechosłowacja powstała w wyniku realizacji koncepcji [[czechosłowakizm]]u, dla Słowaków stanowiącego obronę przed postępującą [[Madziaryzacja|madziaryzacją]]. Słowacy zdecydowali się na związanie w jednym organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec [[I wojna światowa|I wojny światowej]] i rozpadzie [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]], z części ziem tej monarchii – [[Przedlitawia|Austrii]] ([[Czechy (kraina)|Bohemii]], [[Morawy|Moraw]], [[Śląsk Czeski|czeskiej części Śląska]]) i Górnych Węgier (obecnej [[Słowacja|Słowacji]] i [[Zakarpacie|Rusi Zakarpackiej]]) – ustalono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof, [[Tomáš Masaryk]]<ref>{{cytuj książkę |autor=Adam Krzyżanowski, Antoni Zygmunt Helcel |tytuł=Raj doczesny komunistów |wydawca=Ośrodek Myśli Politycznej |rok=2006 |strony=104 |isbn=9788371885921}}</ref>, a wkład w powstanie niepodległej Czechosłowacji, obok Masaryka, mieli również [[Czesi|Czech]] [[Edvard Beneš]] i [[Słowacy|Słowak]] [[Milan Rastislav Štefánik]]<ref>{{cytuj książkę |autor=Guntram H. Herb, David H. Kaplan |tytuł=Nations and Nationalism: A Global Historical Overview |wydawca=ABC-CLIO |rok=2008 |strony=587 |isbn=9781851099085}}</ref>.
Czechosłowacja powstała w wyniku realizacji koncepcji [[czechosłowakizm]]u, dla Słowaków stanowiącego obronę przed postępującą [[Madziaryzacja|madziaryzacją]]. Słowacy zdecydowali się na związanie w jednym organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec [[I wojna światowa|I wojny światowej]] i rozpadzie [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]], z części ziem tej monarchii – [[Przedlitawia|Austrii]] ([[Czechy (kraina)|Bohemii]], [[Morawy|Moraw]], [[Śląsk Czeski|czeskiej części Śląska]]) i Górnych Węgier (obecnej [[Słowacja|Słowacji]] i [[Zakarpacie|Rusi Zakarpackiej]]) – ustalono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof, [[Tomáš Masaryk]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Adam Krzyżanowski, Antoni Zygmunt Helcel |tytuł = Raj doczesny komunistów |wydawca = Ośrodek Myśli Politycznej |rok = 2006 |strony = 104 |isbn = 9788371885921}}</ref>, a wkład w powstanie niepodległej Czechosłowacji, obok Masaryka, mieli również [[Czesi|Czech]] [[Edvard Beneš]] i [[Słowacy|Słowak]] [[Milan Rastislav Štefánik]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Guntram H. Herb, David H. Kaplan |tytuł = Nations and Nationalism: A Global Historical Overview |wydawca = ABC-CLIO |rok = 2008 |strony = 587 |isbn = 9781851099085}}</ref>.


Państwo zostało proklamowane 28 października 1918<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Československý stát prohlášen |url = http://kramerius.mzk.cz/search/i.jsp?pid=uuid:2552d4b0-61e6-11dc-89d8-000d606f5dc6|czasopismo = [[Lidové noviny]] |strony = 1 |issn = 1213-1385 |język = cs |data = 1918-10-29}}</ref>. 11 listopada [[cesarz]] [[Austro-Węgry|austriacki]] [[Karol I Habsburg]] zrzekł się udziału w rządach, a dzień później w [[Wiedeń|Wiedniu]] powstała [[Republika Niemieckiej Austrii]], która obejmowała zamieszkałe przez ludność niemiecką terytoria dawnych Austro-Węgier. W granicach nowo powstałej Republiki Niemieckiej Austrii miały znaleźć się prowincje [[Niemieckie Czechy]] oraz [[Kraj Sudetów (1918)|Kraj Sudetów]] (dawny [[Śląsk Austriacki]] i okolice północnomorawskie i wschodnioczeskie). Okręg Szumawski miał być przyłączony do prowincji [[Górna Austria]], a Niemieckie Morawy Południowe miały być połączone z [[Dolna Austria|Dolną Austrią]]<ref>[http://nassmer.blogspot.cz/2009/08/memorandum-zastupcu-nemeckych.html Memorandum zástupců německých sudetských zemí jako odpověď na podmínky k uzavření míru spojeneckých mocností a jejich spojenců].</ref>. W końcu listopada 1918 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na obszar zbuntowanych prowincji. Formalnie prowincje te przestały istnieć 10 września 1919 roku, po zawarciu [[Traktat wersalski|traktatu wersalskiego]] i [[Traktat w Saint-Germain-en-Laye (1919)|traktatu z Saint-Germain-en-Laye]], które potwierdziły przynależność tych obszarów do Czechosłowacji<ref>{{cytuj stronę |url=http://treaties.fco.gov.uk/docs/pdf/1921/TS0020.pdf |tytuł=Treaty between the Principal Allied and Associated Powers and Poland, Roumania, the Serb=Croat=Slovene State and the Czecho=Slovak State relative to Certain Frontiers of those States. |opublikowany=fco.gov.uk |język=en |data dostępu=2017-05-17 |archiwum=https://web.archive.org/web/20160305100742/http://treaties.fco.gov.uk/docs/pdf/1921/TS0020.pdf |zarchiwizowano=2016-03-05 }}</ref><ref>{{cytuj stronę |url=https://www.britannica.com/event/Treaty-of-Saint-Germain |tytuł=Treaty of Saint-Germain |opublikowany=britannica.com |język=en}}</ref>.
Państwo zostało proklamowane 28 października 1918<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Československý stát prohlášen |url = http://kramerius.mzk.cz/search/i.jsp?pid=uuid:2552d4b0-61e6-11dc-89d8-000d606f5dc6 |czasopismo = [[Lidové noviny]] |strony = 1 |issn = 1213-1385 |język = cs |data = 1918-10-29}}</ref>. 11 listopada [[cesarz]] [[Austro-Węgry|austriacki]] [[Karol I Habsburg]] zrzekł się udziału w rządach, a dzień później w [[Wiedeń|Wiedniu]] powstała [[Republika Niemieckiej Austrii]], która obejmowała zamieszkałe przez ludność niemiecką terytoria dawnych Austro-Węgier. W granicach nowo powstałej Republiki Niemieckiej Austrii miały znaleźć się prowincje [[Niemieckie Czechy]] oraz [[Kraj Sudetów (1918)|Kraj Sudetów]] (dawny [[Śląsk Austriacki]] i okolice północnomorawskie i wschodnioczeskie). Okręg Szumawski miał być przyłączony do prowincji [[Górna Austria]], a Niemieckie Morawy Południowe miały być połączone z [[Dolna Austria|Dolną Austrią]]<ref>[http://nassmer.blogspot.cz/2009/08/memorandum-zastupcu-nemeckych.html Memorandum zástupců německých sudetských zemí jako odpověď na podmínky k uzavření míru spojeneckých mocností a jejich spojenců].</ref>. W końcu listopada 1918 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na obszar zbuntowanych prowincji. Formalnie prowincje te przestały istnieć 10 września 1919 roku, po zawarciu [[Traktat wersalski|traktatu wersalskiego]] i [[Traktat w Saint-Germain-en-Laye (1919)|traktatu z Saint-Germain-en-Laye]], które potwierdziły przynależność tych obszarów do Czechosłowacji<ref>{{cytuj stronę |url = http://treaties.fco.gov.uk/docs/pdf/1921/TS0020.pdf |tytuł = Treaty between the Principal Allied and Associated Powers and Poland, Roumania, the Serb=Croat=Slovene State and the Czecho=Slovak State relative to Certain Frontiers of those States. |opublikowany = fco.gov.uk |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20160305100742/http://treaties.fco.gov.uk/docs/pdf/1921/TS0020.pdf |zarchiwizowano = 2016-03-05 |data dostępu = 2017-05-17}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.britannica.com/event/Treaty-of-Saint-Germain |tytuł = Treaty of Saint-Germain |opublikowany = britannica.com |język = en}}</ref>.


Integralność terytorialna Czechosłowacji została naruszona na skutek zawarcia [[układ monachijski|układu monachijskiego]]. Przy nieobecności przedstawicieli Czechosłowacji [[Wielka Brytania]] i [[III Republika Francuska|Francja]], preferując [[Appeasement|politykę ustępstw]] wobec [[III Rzesza|III Rzeszy]], pozwoliły 29 września 1938 [[Adolf Hitler|Adolfowi Hitlerowi]] na zajęcie [[Kraj Sudetów|Kraju Sudetów]]<ref>{{cytuj książkę |autor=Guntram H. Herb, David H. Kaplan |tytuł=Nations and Nationalism: A Global Historical Overview |wydawca=ABC-CLIO |rok=2008 |strony=595 |isbn=9781851099085}}</ref>. W następnych miesiącach [[II Rzeczpospolita|Polska]] [[Czechosłowacko-polskie konflikty graniczne#Konflikt w 1938 roku|zajęła]] [[Zaolzie]], a [[Królestwo Węgier (1920–1946)|Węgry]] (w wyniku tzw. [[Pierwszy arbitraż wiedeński|arbitrażu wiedeńskiego]]) południową Słowację i [[Zakarpacie|Ruś Zakarpacką]]. Wobec przyzwolenia na zajęcie przez Niemcy części terytorium Czechosłowacji do dymisji podał się rząd, a w wyniku przekształcenia konstytucyjnego [[Pierwsza Republika Czechosłowacka]] stała się [[Druga Republika Czechosłowacka|Drugą Republiką]] – państwem federacyjnym złożonym z Czech, Słowacji i [[Ukraina Karpacka|Ukrainy Karpackiej]]. Nowe państwo nie przetrwało jednak nawet pół roku – 15 marca 1939 III Rzesza przekształciła [[Czechy (kraina)|Bohemię]] i Morawy w [[Protektorat Czech i Moraw]], na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska [[Republika Słowacka (1939–1945)|Republika Słowacka]], a na [[Zakarpacie|Zakarpaciu]] powstała efemeryczna [[Karpato-Ukraina]]<ref>{{cytuj książkę |autor=Guntram H. Herb, David H. Kaplan |tytuł=Nations and Nationalism: A Global Historical Overview |wydawca=ABC-CLIO |rok=2008 |strony=583–584 |isbn=9781851099085}}</ref><ref>{{cytuj książkę |autor=Cyprian Blamires |tytuł=World Fascism: A Historical Encyclopedia, Volume 1 |wydawca=ABC-CLIO |rok=2006 |strony=162 |isbn=9781576079409}}</ref>.
Integralność terytorialna Czechosłowacji została naruszona na skutek zawarcia [[układ monachijski|układu monachijskiego]]. Przy nieobecności przedstawicieli Czechosłowacji [[Wielka Brytania]] i [[III Republika Francuska|Francja]], preferując [[Appeasement|politykę ustępstw]] wobec [[III Rzesza|III Rzeszy]], pozwoliły 29 września 1938 [[Adolf Hitler|Adolfowi Hitlerowi]] na zajęcie [[Kraj Sudetów|Kraju Sudetów]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Guntram H. Herb, David H. Kaplan |tytuł = Nations and Nationalism: A Global Historical Overview |wydawca = ABC-CLIO |rok = 2008 |strony = 595 |isbn = 9781851099085}}</ref>. W następnych miesiącach [[II Rzeczpospolita|Polska]] [[Czechosłowacko-polskie konflikty graniczne#Konflikt w 1938 roku|zajęła]] [[Zaolzie]], a [[Królestwo Węgier (1920–1946)|Węgry]] (w wyniku tzw. [[Pierwszy arbitraż wiedeński|arbitrażu wiedeńskiego]]) południową Słowację i [[Zakarpacie|Ruś Zakarpacką]]. Wobec przyzwolenia na zajęcie przez Niemcy części terytorium Czechosłowacji do dymisji podał się rząd, a w wyniku przekształcenia konstytucyjnego [[Pierwsza Republika Czechosłowacka]] stała się [[Druga Republika Czechosłowacka|Drugą Republiką]] – państwem federacyjnym złożonym z Czech, Słowacji i [[Ukraina Karpacka|Ukrainy Karpackiej]]. Nowe państwo nie przetrwało jednak nawet pół roku – 15 marca 1939 III Rzesza przekształciła [[Czechy (kraina)|Bohemię]] i Morawy w [[Protektorat Czech i Moraw]], na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska [[Republika Słowacka (1939–1945)|Republika Słowacka]], a na [[Zakarpacie|Zakarpaciu]] powstała efemeryczna [[Karpato-Ukraina]]<ref>{{cytuj książkę |autor = Guntram H. Herb, David H. Kaplan |tytuł = Nations and Nationalism: A Global Historical Overview |wydawca = ABC-CLIO |rok = 2008 |strony = 583–584 |isbn = 9781851099085}}</ref><ref>{{cytuj książkę |autor = Cyprian Blamires |tytuł = World Fascism: A Historical Encyclopedia, Volume 1 |wydawca = ABC-CLIO |rok = 2006 |strony = 162 |isbn = 9781576079409}}</ref>.


Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]], w 1945 roku, powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa poprzez powołanie [[Trzecia Republika Czechosłowacka|Trzeciej Republiki Czechosłowackiej]]. W 1948 roku władzę, w wyniku [[Praski zamach stanu 1948|praskiego zamachu stanu]], ostatecznie przejęli komuniści<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.rp.pl/artykul/97665.html |tytuł= Komunistyczny zamach stanu na Hradczanach|data=2008 |opublikowany=Rzeczpospolita}}</ref>, a ze stanowiska dotychczasowego prezydenta zrezygnował Beneš, co symbolicznie zakończyło okres III republiki<ref>{{cytuj stronę |url=https://www.britannica.com/biography/Edvard-Benes |tytuł=Edvard Beneš |opublikowany=britannica.com |język=en}}</ref>. W 1960 roku czechosłowackie władze [[konstytucja oktrojowana|oktrojowały]] nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon ''Socjalistyczna''. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w roku 1960. Rozpoczęła się delikatna [[Odwilż (historia)|odwilż]], którą zakończyła [[Praska Wiosna]]. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] w roku 1968 i przywrócenie do władzy tzw. „[[Komunistyczna Partia Czechosłowacji#„Twardogłowi”|twardogłowych]]”. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – [[Czeska Republika Socjalistyczna|Czeską Republikę Socjalistyczną]] oraz [[Słowacka Republika Socjalistyczna|Słowacką Republikę Socjalistyczną]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.slovak-republic.org/history/communism/ |tytuł=Communism in Slovakia |opublikowany=slovak-republic.org |język=en}}</ref><ref>{{cytuj książkę |autor=Mikuláš Teich, Dušan Kováč, Martin D. Brown |tytuł=Slovakia in History |url=https://archive.org/details/slovakiahistory00teic |wydawca=ambridge University Press |rok=2011 |strony=[https://archive.org/details/slovakiahistory00teic/page/266 266] |isbn=9781576079409}}</ref>.
Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]], w 1945 roku, powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa poprzez powołanie [[Trzecia Republika Czechosłowacka|Trzeciej Republiki Czechosłowackiej]]. W 1948 roku władzę, w wyniku [[Praski zamach stanu 1948|praskiego zamachu stanu]], ostatecznie przejęli komuniści<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rp.pl/artykul/97665.html |tytuł = Komunistyczny zamach stanu na Hradczanach |data = 2008 |opublikowany = Rzeczpospolita}}</ref>, a ze stanowiska dotychczasowego prezydenta zrezygnował Beneš, co symbolicznie zakończyło okres III republiki<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.britannica.com/biography/Edvard-Benes |tytuł = Edvard Beneš |opublikowany = britannica.com |język = en}}</ref>. W 1960 roku czechosłowackie władze [[konstytucja oktrojowana|oktrojowały]] nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon ''Socjalistyczna''. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w roku 1960. Rozpoczęła się delikatna [[Odwilż (historia)|odwilż]], którą zakończyła [[Praska Wiosna]]. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] w roku 1968 i przywrócenie do władzy tzw. „[[Komunistyczna Partia Czechosłowacji#„Twardogłowi”|twardogłowych]]”. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – [[Czeska Republika Socjalistyczna|Czeską Republikę Socjalistyczną]] oraz [[Słowacka Republika Socjalistyczna|Słowacką Republikę Socjalistyczną]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.slovak-republic.org/history/communism/ |tytuł = Communism in Slovakia |opublikowany = slovak-republic.org |język = en}}</ref><ref>{{cytuj książkę |autor = Mikuláš Teich, Dušan Kováč, Martin D. Brown |tytuł = Slovakia in History |url = https://archive.org/details/slovakiahistory00teic |wydawca = ambridge University Press |rok = 2011 |strony = [https://archive.org/details/slovakiahistory00teic/page/266 266] |isbn = 9781576079409}}</ref>.


Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna [[Karta 77]], do której należeli między innymi [[Václav Havel]], [[Pavel Kohout]], [[Jiří Dienstbier]] i ks. [[Václav Malý]]. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta [[Gustáv Husák|Gustáva Husáka]], który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono [[rozpad Czechosłowacji]] i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – [[Czechy]] i [[Słowacja|Słowację]]<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.polityka.pl/historia/240527,1,aksamitny-rozwod.read |tytuł = Aksamitny rozwód |autor = Andrzej Krawczyk |data = 4 listopada 2009 |opublikowany = polityka.pl |data dostępu = 2014-01-03}}</ref>.
Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna [[Karta 77]], do której należeli między innymi [[Václav Havel]], [[Pavel Kohout]], [[Jiří Dienstbier]] i ks. [[Václav Malý]]. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta [[Gustáv Husák|Gustáva Husáka]], który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono [[rozpad Czechosłowacji]] i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – [[Czechy]] i [[Słowacja|Słowację]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.polityka.pl/historia/240527,1,aksamitny-rozwod.read |tytuł = Aksamitny rozwód |autor = Andrzej Krawczyk |data = 4 listopada 2009 |opublikowany = polityka.pl |data dostępu = 2014-01-03}}</ref>.


Flaga Republiki Czeskiej jest taka sama jak flaga czechosłowacka. W następstwie rozpadu Czechosłowacji Słowacja przyjęła nową flagę, a Republika Czeska utrzymała flagę ze względu na jej historyczne więzi<ref>{{Cytuj |tytuł = Czechoslovakia/Map of Czechoslovakia |data = 2019-01-14 |data dostępu = 2019-01-14 |opublikowany = Map Universal |url = https://mapuniversal.com/czechoslovakia-map-of-czechoslovakia/ |język = en}}</ref>.
Flaga Republiki Czeskiej jest taka sama jak flaga czechosłowacka. W następstwie rozpadu Czechosłowacji Słowacja przyjęła nową flagę, a Republika Czeska utrzymała flagę ze względu na jej historyczne więzi<ref>{{Cytuj |tytuł = Czechoslovakia/Map of Czechoslovakia |data = 2019-01-14 |data dostępu = 2019-01-14 |opublikowany = Map Universal |url = https://mapuniversal.com/czechoslovakia-map-of-czechoslovakia/ |język = en}}</ref>.
Linia 42: Linia 43:
! Narodowość !! Populacja !! %
! Narodowość !! Populacja !! %
|-
|-
| width=50%| [[Czesi]] i [[Słowacy]] ||width=25% align=right| 8 759 701 ||width=25% align=right| 64,37
|width=50%| [[Czesi]] i [[Słowacy]] ||width=25% align=right| 8 759 701 ||width=25% align=right| 64,37
|-
|-
| [[Niemcy (naród)|Niemcy]] ||align=right| 3 123 305 ||align=right| 22,95
| [[Niemcy (naród)|Niemcy]] ||align=right| 3 123 305 ||align=right| 22,95
Linia 58: Linia 59:
| obcokrajowcy ||align=right| 238 784 ||align=right| 1,75
| obcokrajowcy ||align=right| 238 784 ||align=right| 1,75
|-
|-
| align=left| Razem ||align=right| 13 607 385 ||align=right| 100,00
|align=left| Razem ||align=right| 13 607 385 ||align=right| 100,00
|}
|}


Linia 96: Linia 97:
| Inni ||align=right| 306 000 (w tym ok. 80 tys. Polaków) ||align=right| 1,8%
| Inni ||align=right| 306 000 (w tym ok. 80 tys. Polaków) ||align=right| 1,8%
|-
|-
| align=left| Razem ||align=right| 14 300 000 ||align=right| 100%
|align=left| Razem ||align=right| 14 300 000 ||align=right| 100%
|}
|}

== Zobacz też ==
{{wikisłownik|Czechosłowacja}}
{{wikisłownik|Czechosłowacja}}
* [[Kalendarium historii Czechosłowacji]]


== Przypisy ==
== Przypisy ==
Linia 111: Linia 109:
[[Kategoria:Czechosłowacja| ]]
[[Kategoria:Czechosłowacja| ]]
[[Kategoria:Byli członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Byli członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Dawne państwa Słowian]]
[[Kategoria:Państwa historyczne w Europie]]

Wersja z 23:40, 27 cze 2022

Flaga Czechosłowacji
Mapa fizyczna Czechosłowacji w latach 1920–1938
Mapa Czechosłowacji w latach 1969–1990

Czechosłowacja (cz. Československo, słow. Česko-Slovensko lub Československo) – historyczne państwo w Europie Środkowej, istniejące w latach 1918–1938 i 1945–1992. 1 stycznia 1993 w miejscu Czechosłowacji powstały dwa nowe państwa – Czechy i Słowacja. Kraj ten graniczył z Niemcami (w latach 1949–1990 z NRD i RFN), Polską, ZSRR (1945–1991), Ukrainą (od 1991), Rumunią (do 1938), Węgrami i Austrią. Stolicą Czechosłowacji była Praga.

Nazwa

Nazwy oficjalne

Nazwy geograficzne

  • 1918–1920: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko)
  • 1920–1938: Czechosłowacja (Československo)
  • 1938–1939: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko)
  • 1945–1990: Czechosłowacja (Československo)
  • 1990–1992: Czechosłowacja, Czecho-Słowacja (cz. Československo, słow. Česko-Slovensko)[3].

Historia

 Osobny artykuł: [[:Kalendarium historii Czechosłowacji]|Kalendarium historii Czechosłowacji]]]
UWAGA: sugestia rozszerzonej treści w nieistniejącym artykule - trzeba poprawić link.

Czechosłowacja powstała w wyniku realizacji koncepcji czechosłowakizmu, dla Słowaków stanowiącego obronę przed postępującą madziaryzacją. Słowacy zdecydowali się na związanie w jednym organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec I wojny światowej i rozpadzie Austro-Węgier, z części ziem tej monarchii – Austrii (Bohemii, Moraw, czeskiej części Śląska) i Górnych Węgier (obecnej Słowacji i Rusi Zakarpackiej) – ustalono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof, Tomáš Masaryk[4], a wkład w powstanie niepodległej Czechosłowacji, obok Masaryka, mieli również Czech Edvard Beneš i Słowak Milan Rastislav Štefánik[5].

Państwo zostało proklamowane 28 października 1918[6]. 11 listopada cesarz austriacki Karol I Habsburg zrzekł się udziału w rządach, a dzień później w Wiedniu powstała Republika Niemieckiej Austrii, która obejmowała zamieszkałe przez ludność niemiecką terytoria dawnych Austro-Węgier. W granicach nowo powstałej Republiki Niemieckiej Austrii miały znaleźć się prowincje Niemieckie Czechy oraz Kraj Sudetów (dawny Śląsk Austriacki i okolice północnomorawskie i wschodnioczeskie). Okręg Szumawski miał być przyłączony do prowincji Górna Austria, a Niemieckie Morawy Południowe miały być połączone z Dolną Austrią[7]. W końcu listopada 1918 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na obszar zbuntowanych prowincji. Formalnie prowincje te przestały istnieć 10 września 1919 roku, po zawarciu traktatu wersalskiego i traktatu z Saint-Germain-en-Laye, które potwierdziły przynależność tych obszarów do Czechosłowacji[8][9].

Integralność terytorialna Czechosłowacji została naruszona na skutek zawarcia układu monachijskiego. Przy nieobecności przedstawicieli Czechosłowacji Wielka Brytania i Francja, preferując politykę ustępstw wobec III Rzeszy, pozwoliły 29 września 1938 Adolfowi Hitlerowi na zajęcie Kraju Sudetów[10]. W następnych miesiącach Polska zajęła Zaolzie, a Węgry (w wyniku tzw. arbitrażu wiedeńskiego) południową Słowację i Ruś Zakarpacką. Wobec przyzwolenia na zajęcie przez Niemcy części terytorium Czechosłowacji do dymisji podał się rząd, a w wyniku przekształcenia konstytucyjnego Pierwsza Republika Czechosłowacka stała się Drugą Republiką – państwem federacyjnym złożonym z Czech, Słowacji i Ukrainy Karpackiej. Nowe państwo nie przetrwało jednak nawet pół roku – 15 marca 1939 III Rzesza przekształciła Bohemię i Morawy w Protektorat Czech i Moraw, na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Republika Słowacka, a na Zakarpaciu powstała efemeryczna Karpato-Ukraina[11][12].

Po II wojnie światowej, w 1945 roku, powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa poprzez powołanie Trzeciej Republiki Czechosłowackiej. W 1948 roku władzę, w wyniku praskiego zamachu stanu, ostatecznie przejęli komuniści[13], a ze stanowiska dotychczasowego prezydenta zrezygnował Beneš, co symbolicznie zakończyło okres III republiki[14]. W 1960 roku czechosłowackie władze oktrojowały nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon Socjalistyczna. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w roku 1960. Rozpoczęła się delikatna odwilż, którą zakończyła Praska Wiosna. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk Układu Warszawskiego w roku 1968 i przywrócenie do władzy tzw. „twardogłowych”. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – Czeską Republikę Socjalistyczną oraz Słowacką Republikę Socjalistyczną[15][16].

Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna Karta 77, do której należeli między innymi Václav Havel, Pavel Kohout, Jiří Dienstbier i ks. Václav Malý. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta Gustáva Husáka, który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono rozpad Czechosłowacji i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – Czechy i Słowację[17].

Flaga Republiki Czeskiej jest taka sama jak flaga czechosłowacka. W następstwie rozpadu Czechosłowacji Słowacja przyjęła nową flagę, a Republika Czeska utrzymała flagę ze względu na jej historyczne więzi[18].

Demografia

Narodowości Czechosłowacji w 1921 r. według spisu czechosłowackiego (wg Atlasu geograficznego z 1930)[19]:

Narodowość Populacja %
Czesi i Słowacy 8 759 701 64,37
Niemcy 3 123 305 22,95
Węgrzy 744 621 5,47
Rusini 461 449 3,39
Żydzi 180 534 1,33
Polacy 75 852 0,56
inni 23 139 0,17
obcokrajowcy 238 784 1,75
Razem 13 607 385 100,00

Narodowości Czechosłowacji w 1921 według spisu czechosłowackiego (wg Encyklopedii wojskowej z 1932)[20]:

Narodowość Populacja w mln %
Czesi 6,335 47,0
Niemcy 3,747 27,4
Słowacy 1,702 12,5
Węgrzy 1,071 7,9
Rusini 0,432 3,2
Polacy 0,166 1,2
inni 0,142 0,8
Suma 13,595816 100,0

Podział demograficzny Czechosłowacji w 1967 roku[21]:

Narodowość Populacja %
Czesi 9 466 600 66,2%
Słowacy 4 000 400 28%
Węgrzy 527 000 4%
Inni 306 000 (w tym ok. 80 tys. Polaków) 1,8%
Razem 14 300 000 100%

Przypisy

  1. ↑ znění ústavního zákona o změně názvu Československé socialistické republiky.
  2. ↑ znění ústavního zákona o změně názvu Československé federativní republiky.
  3. ↑ Slovenské slovníky [online], slovnik.juls.savba.sk [dostęp 2017-11-22].
  4. ↑ Adam Krzyżanowski, Antoni Zygmunt Helcel: Raj doczesny komunistów. Ośrodek Myśli Politycznej, 2006, s. 104. ISBN 978-83-7188-592-1.
  5. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 587. ISBN 978-1-85109-908-5.
  6. ↑ Československý stát prohlášen. „Lidové noviny”, s. 1, 1918-10-29. ISSN 1213-1385. (cz.). 
  7. ↑ Memorandum zástupců německých sudetských zemí jako odpověď na podmínky k uzavření míru spojeneckých mocností a jejich spojenců.
  8. ↑ Treaty between the Principal Allied and Associated Powers and Poland, Roumania, the Serb=Croat=Slovene State and the Czecho=Slovak State relative to Certain Frontiers of those States.. fco.gov.uk. [dostęp 2017-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).
  9. ↑ Treaty of Saint-Germain. britannica.com. (ang.).
  10. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 595. ISBN 978-1-85109-908-5.
  11. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 583–584. ISBN 978-1-85109-908-5.
  12. ↑ Cyprian Blamires: World Fascism: A Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO, 2006, s. 162. ISBN 978-1-57607-940-9.
  13. ↑ Komunistyczny zamach stanu na Hradczanach. Rzeczpospolita, 2008.
  14. ↑ Edvard Beneš. britannica.com. (ang.).
  15. ↑ Communism in Slovakia. slovak-republic.org. (ang.).
  16. ↑ Mikuláš Teich, Dušan Kováč, Martin D. Brown: Slovakia in History. ambridge University Press, 2011, s. 266. ISBN 978-1-57607-940-9.
  17. ↑ Andrzej Krawczyk: Aksamitny rozwód. polityka.pl, 4 listopada 2009. [dostęp 2014-01-03].
  18. ↑ Czechoslovakia/Map of Czechoslovakia [online], Map Universal, 14 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-14] (ang.).
  19. ↑ Škorpila F. B.; Zeměpisný atlas pro měšťanské školy; Státní Nakladatelství; second edition; 1930; Czechoslovakia (Atlas geograficzny dla szkół podstawowych z 1930 r.).
  20. ↑ Na podstawie „Encyklopedii wojskowej” z 1932 roku.
  21. ↑ Mała Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1969.

Szablon:Czechosłowacja timeline

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czechosłowacja&oldid=67473415”