Malina moroszka: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
akt. -- dodanie informacji o owocowaniu na Svalbardzie |
|||
Linia 32: | Linia 32: | ||
== Rozmieszczenie geograficzne == |
== Rozmieszczenie geograficzne == |
||
Roślina [[Strefa borealno-arktyczna|strefy borealno-arktycznej]] [[Eurazja|Eurazji]] i [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN)|data dostępu = 2010-04-28}}</ref>. W [[Skandynawia|Skandynawii]] oraz [[Rosja|Rosji]] występuje powszechnie. W Polsce jest bardzo rzadka, jest [[Relikt glacjalny|reliktem epoki lodowej]]. Ma kilka rozproszonych stanowisk na [[Pomorze|Pomorzu]], [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]] oraz w [[Sudety|Sudetach]] (dwa stanowiska na [[Torfowisko|torfowiskach]] w [[Karkonosze|Karkonoszach]]). Na Pomorzu jej zasięg sięga po linię [[Świnoujście]] – [[Tuchola]] – [[Morąg]] – [[Górowo Iławeckie]]<ref name=E>{{Cytuj książkę |nazwisko=Piękoś-Mirkowa |imię=Halina |nazwisko2=Mirek |imię2=Zbigniew |tytuł=Rośliny chronione|wydawca=Multico Oficyna Wyd. |miejsce=Warszawa |rok=2006 |isbn = 978-83-7073-444-2}}</ref>. Występuje również bardziej na wschód, w [[Puszcza Romincka|Puszczy Rominckiej]]<ref>{{Cytuj pismo | autor = Dan Wołkowycki, Paweł Pawlikowski | tytuł = Zagrożone i chronione gatunki roślin naczyniowych w Puszczy Rominckiej (Polska północno-wschodnia) | czasopismo = Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica | wydanie = 1 | wolumin = 23 | strony = 13-28 | data = 2016 | url = http://web.archive.org/web/20170421135436/http://bomax.botany.pl/pubs/data/article_pdf?id=4012}}</ref>. W 2002 r. znaleziono jedno stanowisko w [[Kotlina Orawsko-Nowotarska|Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej]] na torfowisku [[Puścizna Wielka]]<ref name=Karpaty>{{Cytuj książkę |nazwisko=Mirek |imię=Zbigniew |nazwisko2=Piękoś-Mirkowa |imię2=Halina |tytuł=Czerwona księga Karpat Polskich |wydawca=Instytut Botaniki PAN |miejsce=Kraków |data=2008 |isbn =978-83-89648-71-6}}</ref>. Jest to jedyne znane stanowisko tego gatunku w [[Karpaty|Karpatach]] i równocześnie najbardziej na południe wysunięte w całym jego zasięgu<ref name=Karpaty />. |
Roślina [[Strefa borealno-arktyczna|strefy borealno-arktycznej]] [[Eurazja|Eurazji]] i [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN)|data dostępu = 2010-04-28}}</ref>. W [[Skandynawia|Skandynawii]] oraz [[Rosja|Rosji]] występuje powszechnie, a od 2023 roku [[Owocowanie|owocuje]] również na [[Svalbard|Svalbardzie]]<ref>[https://www.npolar.no/nyhet/polarmolte-med-bismak/ ''Polarmolte med bismak''], [[Norweski Instytut Polarny]] [dostęp 17 lipca 2024] (norw.).</ref>. W Polsce jest bardzo rzadka, jest [[Relikt glacjalny|reliktem epoki lodowej]]. Ma kilka rozproszonych stanowisk na [[Pomorze|Pomorzu]], [[Warmia|Warmii]] i [[Mazury|Mazurach]] oraz w [[Sudety|Sudetach]] (dwa stanowiska na [[Torfowisko|torfowiskach]] w [[Karkonosze|Karkonoszach]]). Na Pomorzu jej zasięg sięga po linię [[Świnoujście]] – [[Tuchola]] – [[Morąg]] – [[Górowo Iławeckie]]<ref name=E>{{Cytuj książkę |nazwisko=Piękoś-Mirkowa |imię=Halina |nazwisko2=Mirek |imię2=Zbigniew |tytuł=Rośliny chronione|wydawca=Multico Oficyna Wyd. |miejsce=Warszawa |rok=2006 |isbn = 978-83-7073-444-2}}</ref>. Występuje również bardziej na wschód, w [[Puszcza Romincka|Puszczy Rominckiej]]<ref>{{Cytuj pismo | autor = Dan Wołkowycki, Paweł Pawlikowski | tytuł = Zagrożone i chronione gatunki roślin naczyniowych w Puszczy Rominckiej (Polska północno-wschodnia) | czasopismo = Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica | wydanie = 1 | wolumin = 23 | strony = 13-28 | data = 2016 | url = http://web.archive.org/web/20170421135436/http://bomax.botany.pl/pubs/data/article_pdf?id=4012}}</ref>. W 2002 r. znaleziono jedno stanowisko w [[Kotlina Orawsko-Nowotarska|Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej]] na torfowisku [[Puścizna Wielka]]<ref name=Karpaty>{{Cytuj książkę |nazwisko=Mirek |imię=Zbigniew |nazwisko2=Piękoś-Mirkowa |imię2=Halina |tytuł=Czerwona księga Karpat Polskich |wydawca=Instytut Botaniki PAN |miejsce=Kraków |data=2008 |isbn =978-83-89648-71-6}}</ref>. Jest to jedyne znane stanowisko tego gatunku w [[Karpaty|Karpatach]] i równocześnie najbardziej na południe wysunięte w całym jego zasięgu<ref name=Karpaty />. |
||
== Morfologia == |
== Morfologia == |
Wersja z 23:48, 17 lip 2024
![]() Malina moroszka | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Podrodzaj |
Anoplobatus |
Gatunek |
malina moroszka |
Nazwa systematyczna | |
Rubus chamaemorus L. Sp. pl. 1:494. 1753[3] | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
![]() |
Malina moroszka[5] (Rubus chamaemorus L.) – gatunek rośliny zielnej z rodziny różowatych (Rosaceae Juss.). Obecnie spotyka się ją również pod nazwą „malina nordycka”[6].
Rozmieszczenie geograficzne
Roślina strefy borealno-arktycznej Eurazji i Ameryki Północnej[7]. W Skandynawii oraz Rosji występuje powszechnie, a od 2023 roku owocuje również na Svalbardzie[8]. W Polsce jest bardzo rzadka, jest reliktem epoki lodowej. Ma kilka rozproszonych stanowisk na Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz w Sudetach (dwa stanowiska na torfowiskach w Karkonoszach). Na Pomorzu jej zasięg sięga po linię Świnoujście – Tuchola – Morąg – Górowo Iławeckie[9]. Występuje również bardziej na wschód, w Puszczy Rominckiej[10]. W 2002 r. znaleziono jedno stanowisko w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej na torfowisku Puścizna Wielka[11]. Jest to jedyne znane stanowisko tego gatunku w Karpatach i równocześnie najbardziej na południe wysunięte w całym jego zasięgu[11].
Morfologia
- Pokrój
- Tworzy kłącza, z których wyrastają dwuletnie pędy (w pierwszym roku płonne). Mają wys. 10–30 cm i są gołe (bez kolców i szczecinek).
- Liście
- Na dole łodygi łuskowate, wyżej pojedyncze, sercowatonerkowate, niepodzielne, najczęściej 5-klapowe, brzegiem drobno piłkowane o zanikowych przylistkach.
- Kwiaty
- Roślina dwupienna o białych lub różowych kwiatach na wyprostowanych szypułkach. Kwiaty żeńskie, mniejsze o kilku słupkach i szczątkowych pręcikach, męskie o wielu pręcikach i nielicznych słupkach.
- Owoce
- Owoc pozorny złożony z kilku pestkowców, początkowo czerwony, dojrzały pomarańczowy a przejrzały żółty. Owoce jadalne, ale nieco cierpkie. W warunkach krajowych rzadko dojrzewają.
-
Liść
-
Kwiat męski
-
Kwiat żeński
-
Owoce
-
Nasiona
Biologia i ekologia
Nanofanerofit lub zdrewniały chamefit. Rośnie w górach – piętro kosodrzewiny, na niżu – w torfowiskach wysokich, na łąkach i w borach bagiennych. Kwitnie w czerwcu, w Polsce rzadko owocuje. Kwitną i okazale owocują rosnące w zacienieniu, pod drzewami i krzewami. Natomiast okazy rosnące na otwartych, dobrze nasłonecznionych terenach zwykle są mniej okazałe, a często bywają płonne[11]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Oxycocco-Empetrion, Ass. Empetro-Trichophoretum austriaci[12]. Jest oktoploidem. Liczba chromosomów 2n = 56[11].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Informacje o stopniu zagrożenia na podstawie:
- Polskiej Czerwonej Księgi Roślin – gatunek zagrożony (kategoria zagrożenia EN)[13][14].
- Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006) – gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia V)[15]; 2016: EN (zagrożony)[16].
Głównym źródłem zagrożenia jest osuszanie i eksploatacja torfowisk[9].
Zastosowanie
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Homemade_cloudberry_jam.jpg/220px-Homemade_cloudberry_jam.jpg)
- Owoce są smaczne i mają duże wartości odżywcze. W Polsce ze względu na rzadkość występowania nie mają znaczenia praktycznego.
- W Skandynawii przetwory (dżemy, wina) z maliny moroszki nazywanej „multe” lub „molte” (Norwegia), „hjortron” (Szwecja), „lakka” (Finlandia) są narodowym przysmakiem.
- W północnych krajach owoce i liście maliny moroszki są używane w medycynie ludowej jako środek przeciwgorączkowy i przeciwbiegunkowy oraz zapobiegający szkorbutowi[11]. Dodatkowo roślina ta zawiera diosgeninę – prekursor progesteronu – który znajduje zastosowanie w leczeniu reumatyzmu i artretyzmu.
- Dzięki sporej zawartości kwasu benzoesowego – naturalnego konserwantu – owoce moroszki można dość długo przechowywać w stanie świeżym. Niegdyś myśliwi w Arktyce stosowali je jako lekarstwo na szkorbut.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-01].
- ↑ Rubus chamaemorus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Alicja Baranowska i inni, Właściwości prozdrowotne owoców maliny właściwej (Rubus idaeus L.), „Probl Hig Epidemiol”, 2 (96), 2015, s. 406-409 .
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-28].
- ↑ Polarmolte med bismak, Norweski Instytut Polarny [dostęp 17 lipca 2024] (norw.).
- ↑ a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Dan Wołkowycki, Paweł Pawlikowski. Zagrożone i chronione gatunki roślin naczyniowych w Puszczy Rominckiej (Polska północno-wschodnia). „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”. 23 (1), s. 13-28, 2016.
- ↑ a b c d e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa: Polska Czerwona Księga Roślin. Kraków: IB PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kazimierz Zarzycki. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
- BioLib: 39640
- EoL: 623525
- EUNIS: 180071
- Flora of China: 200011374
- Flora of North America: 200011374
- FloraWeb: 4925
- GBIF: 2998290
- identyfikator iNaturalist: 153003, 153004
- IPNI: 735780-1
- ITIS: 24850
- NCBI: 57936
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): rjp-6
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:735780-1
- Tela Botanica: 122358
- identyfikator Tropicos: 27800175
- USDA PLANTS: RUCH