Szymon Marcin Kossakowski
Ślepowron | |
Rodzina | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Ojciec | |
Matka | |
Żona | |
Dzieci | |
Odznaczenia | |
Szymon Juda Marcin Korwin-Kossakowski herbu Ślepowron (ur. w 1741 w Szyłach koło Janowa, zm. w Wilnie 25 kwietnia 1794) – hetman wielki litewski w 1793 roku, hetman polny litewski w 1792 roku, generał rosyjski w 1790 roku, konfederat barski, konsyliarz z Senatu konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w konfederacji targowickiej[1], członek konfederacji grodzieńskiej w 1793 roku[2], podczaszy kowieński w 1763 roku[3].
Życiorys
Odbył studia w kolegium jezuitów w Kownie i na Uniwersytecie Królewieckim. Był bliskim współpracownikiem księcia kurlandzkiego Karola Krystiana Wettyna, dzieląc wraz z nim trudne chwile w Mitawie w 1763 r., gdy był wyrzucany z księstwa przez wojsko rosyjskie. W 1764 roku był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego z powiatu kowieńskiego[4], lecz zraził się do niego, gdy nie dostał upragnionego starostwa. Poseł na Sejm Czaplica 1766 roku z powiatu kowieńskiego[5]. Na Sejmie Repninowskim ostro atakował króla. Udał się potem w delegacji sejmowej do Rosji by prosić Katarzynę II, by zechciała być gwarantką ustroju Rzeczypospolitej. Poniewczasie zrozumiał swój błąd, przystał do konfederacji barskiej i rozpoczął organizować powstanie na Litwie. Został marszałkiem generalnym konfederacji litewskiej. W listopadzie 1768 przyparty przez rosyjską kontrofensywę, wycofał się do Prus. Pojechał następnie do Drezna gdzie był jednym z przywódców stronnictwa saskiego, zmierzającego do detronizacji Stanisława Augusta. Wyjechał do Turcji w celu agitacji antyrosyjskiej podając się za posła saskiego. Tam sfałszował pismo sułtana do Generalności barskiej, w którym sułtan rzekomo wzywał do ogłoszenia bezkrólewia w Polsce. 9 kwietnia 1770 konfederaci barscy ogłosili w Warnie detronizację Stanisława Augusta.
Generalność nakazała schwytanie Kossakowskiego Kazimierzowi Pułaskiemu. Kossakowski jednak przedarł się na Litwę, gdzie odniósł wiele zwycięstw nad Rosjanami. Sformował jeden z najbardziej ruchliwych oddziałów barskich w sile 4 000 ludzi. Dokonał nawet brawurowego wypadu do Rosji, na smoleńszczyznę, alarmując garnizony rosyjskie w Pskowie. Przeprowadził najdłuższy rajd konfederacji barskiej, przeprawiając się przez Kurlandię, Prusy i Mazowsze do Wielkopolski. Nazwany został wówczas litewskim Pułaskim.
W 1775 r. pogodził się z królem i stał się jednym z przywódców partii rosyjskiej w Rzeczypospolitej. W latach 1786-1788 zasiadał w Radzie Nieustającej. W 1790 wstąpił w randze generała-majora do armii rosyjskiej walczącej z Turkami na Bałkanach. Od października 1791 spiskował z Sewerynem Rzewuskim i Szczęsnym Potockim w Jassach, gdzie przygotowywano późniejszą konfederację targowicką.
W liście do Katarzyny II pisał:
Nie widzę i nikt dostrzec nie może ogólnego szczęścia kraju naszego, tylko w poważaniu tego sąsiedzkiego mocarstwa ogromnego, mającego własny interes widzieć nas mądrych i szczęśliwych, jako w osobie, którą wieki następne między cuda natury i wielkość kłaść będą – N. Imperatorowej całej Rosji. Nie masz pani wyżej umiejącej cenić prawa ludzkości i prawa rozsądnej wolności i sprawiedliwości: doświadczają i korzystają narody berłu jej poddane, kładąc i wielbiąc ją w mądre przymiotów bóstwa.
Udzielał cennych uwag o stanie armii polskiej generałom rosyjskim, którzy mieli zaatakować Rzeczpospolitą. Postulował m.in. porwanie Tadeusza Kościuszki i księcia Józefa. W 1792 r. został dowódcą korpusu rosyjskiego, który uderzył na Polskę od strony Połocka. 25 czerwca 1792 w zdobytym przez Rosjan Wilnie ogłosił się hetmanem polnym litewskim. W styczniu 1793 ostro zareagował na wkroczenie wojsk pruskich do Wielkopolski. Zagroził wówczas zwołaniem pospolitego ruszenia, co przeraziło nawet Rosjan. Proponował nawet przyłączenie Litwy do Rosji jako udzielnego księstwa. W tym roku został hetmanem wielkim litewskim. Na sejmie grodzieńskim w 1793 roku został mianowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego członkiem deputacji do traktowania z posłem rosyjskim Jakobem Sieversem[6]. 22 lipca 1793 roku podpisał traktat cesji przez Rzeczpospolitą ziem zagarniętych przez Rosję w II rozbiorze Polski[7]. W 1794 roku opracował plan redukcji wojska litewskiego.
W czasie insurekcji kościuszkowskiej 24 kwietnia 1794 został w Wilnie aresztowany i osadzony w Arsenale. Sąd kryminalny 25 kwietnia skazał go na śmierć przez powieszenie. Został powieszony w żółtym szlafroku na szubienicy przed Ratuszem. W momencie zaciskania pętli na szyi skazańca odezwały się dzwony kościoła św. Kazimierza a tłum wiwatował Niech żyje Rzeczpospolita!. W czasie konfederacji targowickiej powstał paszkwil dotyczący osoby Szymona Kossakowskiego, autor jest nieznany, pełny tytuł brzmi:Nagrobek Szymonowi Kossakowskiemu:
Nagrobek Szymonowi Kossakowskiemu
Przechodniu! Wstrzymay twe modły, BOG ie za Prawych odbiera;
Jam Oyczyzny zdrayca podły- Jak kto żyie, tak umiera.
Straciłem życie i sławę, Niż pierwsze ostatnie wprzodu;
Sam sobie dałem Buławę, Stryczek był z Woli Narodu.
Śmierć mą nie głosiły Dzwony, Wyrok słuszny dni mych przerwą,
Jam tu został powieszony, I tu moje ginie ścierwo[8].
Postać Szymona Kossakowskiego została wykorzystana przez Juliusza Słowackiego. Poeta przedstawił ostatnie dni życia hetmana w dramacie Horsztyński.
Odznaczony Orderem Orła Białego, kawaler Orderu Świętego Stanisława[9].
- ↑ Korrespondent Warszawski Donoszący Wiadomości Kraiowe y Zagraniczne. 1792, no 64 + dod., s. 586.
- ↑ Korwin [Kossakowski] S., Trzeci Maj i Targowica, Kraków 1890, s. 224.
- ↑ Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku. Spisy". Oprac. Henryk Lulewicz i Andrzej Rachuba. Kórnik 1994, s. 216.
- ↑ Akt elekcyi Roku Tysiąć Siedemset Sześćdziesiątego Czwartego, Miesiąca Sierpnia, Dnia dwudziestego siódmego, s. 57.
- ↑ Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766 ..., [b.n.s]
- ↑ Volumina Legum, t. X, Poznań 1952, s. 11-23.
- ↑ Volumina Legum t. X, Poznań 1952, s. 23.
- ↑ Autor nieznany, [w:] R. Kaleta, Ulotna poezja patriotyczna Oświecenia (1774-1797), Wrocław 1977.
- ↑ Kawalerowe i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 242.
- Członkowie deputacji Sejmu Grodzieńskiego 1793 do traktowania z posłem rosyjskim
- Dyplomaci konfederacji barskiej
- Elektorzy Stanisława Augusta Poniatowskiego
- Elektorzy władców Polski (powiat kowieński)
- Hetmani polni litewscy
- Hetmani wielcy litewscy
- Konfederaci grodzieńscy
- Konsyliarze konfederacji targowickiej (Senat)
- Konsyliarze Rady Nieustającej
- Kossakowscy herbu Ślepowron
- Marszałkowie konfederacji barskiej
- Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (I Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Orderem Orła Białego (I Rzeczpospolita)
- Podczaszowie ziemscy
- Senatorowie – uczestnicy Sejmu Grodzieńskiego 1793
- Straceni przez powieszenie
- Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1792 (strona rosyjska)
- Polacy – generałowie Imperium Rosyjskiego
- Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (powiat kowieński)
- Posłowie na sejm 1766
- Straceni w czasie powstania kościuszkowskiego
- Sygnatariusze traktatu polsko-rosyjskiego II rozbioru Polski
- Urzędnicy ziemscy I Rzeczypospolitej
- Urodzeni w 1741
- Zmarli w 1794