Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego w Szczecinie
| Centrum | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg) Widok z placu Grunwaldzkiego w kierunku placu Odrodzenia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
926 m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Poprzednie nazwy |
Friedrich-Karl-Straße, aleja Pomorska, ulica Mariana Buczka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Szczecina  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 53°25′55,0″N 14°33′12,0″E/53,431944 14,553333
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego – ulica położona na obszarze szczecińskiego osiedla Centrum, w dzielnicy Śródmieście. Ulica ma długość 926 m[1] i przebiega w przybliżeniu ze wschodu na zachód, łącząc ulicę Jana Matejki z placem Szarych Szeregów. Jest to ważna śródmiejska ulica z kamienicami ujętymi w gminnej ewidencji zabytków oraz w rejestrze zabytków[2][3]. Na całej długości stanowi część drogi wojewódzkiej nr 115[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Przed II wojną światową
[edytuj | edytuj kod]
W 1864 szczeciński urbanista James Hobrecht sporządził projekt zabudowy terenów powstałych po wyburzeniu fortu Wilhelma, który stał w pobliżu dzisiejszego placu Grunwaldzkiego[5]. Hobrecht zaplanował stworzenie wielobocznych placów z promieniście rozchodzącymi się ulicami, z których dwie główne (nr 30 i nr 54) przecinałyby się na kwadratowym Kaiser-Wilhelm-Platz[6].
W 1877 ulicy nr 54 nadano miano Friedrich-Karl-Straße na cześć Friedricha Karla von Preußen, pruskiego księcia i feldmarszałka[7]. Jednocześnie zdefiniowano jej ostateczną szerokość i skorygowano przebieg[5]. Zrezygnowano ze zwykłego skrzyżowania w ciągu odcinka między Kaiser-Wilhelm-Platz i Arndt-Platz na rzecz kolejnego placu gwiaździstego (Friedrich-Karl-Platz). W latach 90. XIX w. parcele położone wzdłuż ulicy zabudowano wielokondygnacyjnymi, eklektycznymi kamienicami[5]. Przykładem powstałego w tym czasie budynku jest kamienica nr 7 z 1897 projektu Georga Sommenstuhla[8].
W latach 1905–1906 na parceli nr 40 wzniesiono budynek dla Dr. Gesenius Höhere Töchterschule[9]. Około 20 lat później został on jednak rozebrany, a na jego miejscu w latach 1927–1928 postawiono modernistyczny gmach nr 40, w którym siedzibę znalazła szkoła Gesenius-Wegener-Oberlyzeum (powstała w 1915 z połączenia Dr. Gesenius Höhere Töchterschule z Dr. Wegener-Lyzeum)[9].
W latach 1928–1935 w kamienicy nr 9 funkcjonował konsulat RP w Szczecinie[10].
Lata 1939–1989
[edytuj | edytuj kod]
W wyniku bombardowań Szczecina w czasie II wojny światowej największych zniszczeń doznał odcinek między dzisiejszym placem Grunwaldzkim a aleją Wyzwolenia. W nalocie w nocy z 20 na 21 kwietnia 1943 uszkodzono kamienicę na rogu z ulicą Wielkopolską i dzisiejszym placem Szarych Szeregów (współczesny adres ul. Wielkopolska 20)[11].
W 1945 Friedrich-Karl-Straße przemianowano na aleję Pomorską[12]. W 1947 zmieniono nazwę ulicy na Mariana Buczka[13].
W budynku dawnego Gesenius-Wegener-Oberlyzeum umieszczono Ubezpieczalnię Społeczną (później Zespół Wojewódzkich Przychodni Specjalistycznych)[9]. Pod koniec lat 40. XX w. w kamienicy nr 7 mieściła się Zachodnia Agencja Prasowa, pod nr 20 Powiatowe Biuro Rolne Delegatury Izby Rolnictwa na Okręg Pomorze Zachodnie, pod nr 23 Okręgowy Inspektorat Ochrony Skarbowej i Brygada Ochrony Skarbowej, a pod nr 29 Polska Partia Robotnicza[14].
Pierwszy powojenny budynek przy ulicy Buczka, blok Śródmiejskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, wzniesiono w latach 1956–1957 na narożniku z ulicą Mazurską[15]. Kolejny, zaprojektowany przez Henryka Nardego i oznaczony jako C-3, zbudowano w latach 1958–1959 przy narożniku z ulicą Jaromira (dziś aleja Wyzwolenia). W latach 1963–1965 na narożniku z ulicą Świerczewskiego (dziś Rayskiego) przy placu Grunwaldzkim, powstał jeden z dwóch pierwszych szczecińskich punktowców, zaprojektowany przez Tadeusza Ostrowskiego[16][17]. W latach 1967–1972 przy narożniku z ulicą Jaromira (obecnie przy południowo-wschodnim narożniku placu Rodła) wybudowano blok-galeriowiec „Mozaika” projektu R. Fydy-Karwowskiej[16].
Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku dokonano przebudowy układu komunikacyjnego, która objęła przebicie ulicy Mariana Buczka od ulicy Roosevelta do ulicy Matejki oraz budowę placu Rodła w miejscu dawnego trójkątnego zadrzewionego skrzyżowania ulic Buczka/Jaromira/Roosevelta[18]. W 1972 przebudowano torowisko tramwajowe na ulicy Buczka. Zlikwidowano tory biegnące jezdnią północną i ułożono nowe na miejscu promenady między jezdnią północną a południową[19].
Po roku 1989
[edytuj | edytuj kod]
12 grudnia 1990 przy pl. Rodła, na narożniku alei Wyzwolenia i ulicy Buczka, wmurowano kamień węgielny pod budowę wieżowca Pazim, zaprojektowanego przez Miroslava Genga i Ivo Majorunca, oddany do użytku w listopadzie 1992[20]. Na mocy Uchwały Rady Miasta Szczecin nr XIV/125/91 z 27 maja 1991 aleję Mariana Buczka przemianowano na ulicę Marszałka Józefa Piłsudskiego[21]. Od 26 czerwca do 31 sierpnia 1992 siłami MZK Szczecin i przedsiębiorstwa Kapri wykonano modernizację torowisk tramwajowych na całej długości alei[19]. Nieco dalej od Pazimu, przy skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Matejki, wzniesiono biurowiec Pomeranus dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych[22].
15 stycznia 2020 przystąpiono do modernizacji infrastruktury tramwajowej na placu Szarych Szeregów[23]. W ramach tej inwestycji wymieniono tory tramwajowe na ulicy Piłsudskiego od wspomnianego placu do placu Odrodzenia[24].
24 lipca 2021 rozpoczął się kolejny remont torowiska tramwajowego na odcinku od ulicy Matejki do ulicy Mazurskiej[25]. W następnym roku ukończono modernizację i 27 czerwca 2022 przywrócono ruch tramwajowy[26].
W kwietniu 2022 do budynku nr 40, po kilkuletnim remoncie, wprowadził się Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego[27]. Wcześniej w budynku tym mieściła się przychodnia i do 2004 działało kino „Delfin”[28]. W pawilonie nr 1 na narożniku z placem Rodła funkcjonuje Konsulat Królestwa Danii[29].
Nazwy
[edytuj | edytuj kod]| Lata obowiązywania |
Nazwa |
|---|---|
| 1877–1945 | Friedrich-Karl-Straße |
| 1945–1947 | aleja Pomorska[30] |
| 1947–1991 | ulica Mariana Buczka[13] |
| od 1991 | ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego |
Układ drogowy
[edytuj | edytuj kod].jpg)
.jpg)
Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi:
| Powiązanie | Droga |
|---|---|
| skrzyżowanie, początek ulicy | ulica Jana Matejki |
| skrzyżowanie | plac Rodła |
| skrzyżowanie | ulica Mazurska |
| skrzyżowanie | plac Grunwaldzki |
| skrzyżowanie | plac Odrodzenia
|
| skrzyżowanie, koniec ulicy | plac Szarych Szeregów |
Ulica położona jest na działkach ewidencyjnych o łącznej powierzchni 43 223 m², a łączna długość dróg przypisanych do ulicy wynosi 775 m[1].
| Droga | Długość | Działka | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| droga wojewódzka od ul. Matejki do pl. Rodła | 103,7 m | 8/13 | 6384 m² |
| droga wojewódzka od pl. Rodła do pl. Grunwaldzkiego | 344,7 m | 9/2 | 12 582 m² |
| droga od pl. Grunwaldzkiego do pl. Odrodzenia | 184,6 m | 23 | 7380 m² |
| droga od pl. Odrodzenia do pl. Szarych Szeregów | 142 m | 14 | 5678 m² |
| 775 m | razem | 43 223 m² |
Transport publiczny
[edytuj | edytuj kod]
Według stanu z 6 września 2023 r., ulicą Piłsudskiego kursują następujące linie tramwajowe i autobusowe[31]:
- 1 (na całej długości ulicy; trasa stała),
- 7 (na całej długości ulicy; trasa tymczasowa),
- 11 (na całej długości ulicy; trasa stała),
- 12 (od placu Rodła do placu Szarych Szeregów; trasa stała),
- 68 (od placu Rodła do ulicy Matejki; trasa stała),
- 70 (od placu Rodła do placu Grunwaldzkiego; trasa stała),
- 86 (od ulicy Mazurskiej do placu Rodła; trasa stała),
- 90 (od placu Rodła do placu Grunwaldzkiego; trasa stała),
- 107 (od placu Rodła do ulicy Matejki; trasa stała),
- 523 (od placu Rodła do placu Szarych Szeregów; trasa stała),
- 524 (od placu Rodła do placu Szarych Szeregów; trasa stała),
- 531 (od placu Rodła do placu Szarych Szeregów; trasa stała).
Zabudowa i zagospodarowanie
[edytuj | edytuj kod]
Początkowy odcinek ulicy, od ulicy Matejki do ulicy Roosevelta, wytyczono w 1978 w czasie przebudowy układu komunikacyjnego we wschodniej części dzisiejszego osiedla Centrum. Przy tym odcinku po stronie południowej brak jest zabudowy pierzejowej – zastępują ją ściany szczytowe położonych przy ulicy Matejki i Roosevelta budynków Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń i Izby Administracji Skarbowej. Stronę północną zajmuje biurowiec Pomeranus wybudowany dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Hotel Radisson Blu. Przy odcinku ulicy między ulicą Roosevelta a placem Rodła znajduje się po stronie południowej blok-galeriowiec „Mozaika”[16], a po północnej biurowiec Pazim. Na odcinku od placu Rodła do ulicy Mazurskiej zabudowa ulicy niemal w całości składa się z obiektów powojennych. Wyjątek stanowi gmach przedwojennego liceum pod nr 40, obecnie siedziba Urzędu Marszałkowskiego. Między ulicą Mazurską a placem Grunwaldzkim zachowały się cztery kamienice z końca XIX wieku: trzy w pierzei południowej i jedna w pierzei północnej. Pierzeję południową uzupełniono po wojnie blokiem ze spadzistym dachem, północną zaś blokiem z płaskim dachem i punktowcem przy narożniku z placem Grunwaldzkim. Na odcinku od placu Grunwaldzkiego do placu Szarych Szeregów zwarta XIX-wieczna zabudowa kamieniczna występuje po obu stronach ulicy. Wartym uwagi jest budynek nr 27 w pierzei południowej, który powstał w latach 2007–2010 według projektu Barbary Garncarz jako retrowersja kamienicy zburzonej w czasie wojny[32].
Ochrona i zabytki
[edytuj | edytuj kod]Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:
| Obiekt, położenie | Opis, forma ochrony[2][3] | Fotografia |
|---|---|---|
| strona północna | ||
| kamienica ulica Piłsudskiego 7 |
rejestr zabytków nr rej. 921 z 13 sierpnia 2013 |
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 13 |
gminna ewidencja zabytków | .jpg)
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 14 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 15 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 16 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 17 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 18 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 19 |
gminna ewidencja zabytków | .jpg)
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 20 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 21 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica Dehna ulica Piłsudskiego 22 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| strona południowa | ||
| kamienica ulica Piłsudskiego 23 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 24 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 24A |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 24B |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 24C |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 25 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 26 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 28 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 29 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 30 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 31 |
gminna ewidencja zabytków | .jpg)
|
| kamienica ulica Piłsudskiego 36 |
gminna ewidencja zabytków | |
| kamienica ulica Piłsudskiego 37 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
| Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego ulica Piłsudskiego 40 |
gminna ewidencja zabytków | 
|
Kamienica nr 37
[edytuj | edytuj kod]Kamienica wybudowana zgodnie z projektem architektów Eugena Wechselmanna i Wilhelma O. Zimmermanna. Jest to budynek czterokondygnacyjny z narożnikowym wykuszem zwieńczonym ośmioboczną kopułą. Elewacje boczne zróżnicowano zwieńczonymi schodkowymi gzymsami wykuszami, między którymi znajdują się balkony. Jedno z mieszkań na trzecim piętrze zajmowane było w latach 1905–1907 przez Erwina Ackerknechta[33] – niemieckiego historyka literatury, prof. dr filozofii, pisarza, bibliotekarza, nauczyciela[34][35][36].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Portal Systemu Informacji Przestrzennej Miasta Szczecin [online], geoportal.szczecin.pl [dostęp 2021-08-15].
- ↑ a b Rejestr zabytków, Szczecin: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Szczecinie [dostęp 2021-08-12] (pol.).
- ↑ a b gminna ewidencja zabytków – wykaz zabytków nieruchomych, zgodnie z art. 22 ust. 5 ustawy z dnia 23.07.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami., Szczecin: Biuletyn Informacji Publicznej, 17 listopada 2020, s. 20 [dostęp 2021-08-12] (pol.).
- ↑ Relacja: Droga wojewódzka nr 115 (2317733) [online], OpenStreetMap [dostęp 2023-09-07] (pol.).
- ↑ a b c Piłsudskiego Józefa, ulica, [w:] Tadeusz Białecki (red.), Encyklopedia Szczecina., Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Kultury, 2015, s. 733, ISBN 83-7241-089-5, OCLC 248692694 [dostęp 2021-09-21] (pol.).
- ↑ Bogdana Kozińska, Papieża Jana Pawła II, aleja, [w:] Tadeusz Białecki (red.), Encyklopedia Szczecina., Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Kultury, 2015, s. 708–709, ISBN 83-7241-089-5, OCLC 248692694 [dostęp 2021-09-21] (pol.).
- ↑ Stettiner Adreßbuch 1943 : 700 Jahre Stettin (1243-1943), August Scherl Deutsche Adreßbuch-Gesellschaft m.b.H., 1943, s. 641 [dostęp 2023-12-16] (niem.).
- ↑ Adress- und Geschäfts-Handbuch für Stettin: Adreß- und Geschäfts-Handbuch für Stettin, die Stadt Grabow, die Ortschaften Bollinchen, Bredow, Frauendorf, Gotzlow und Züllchow, -: Adreß- und Geschäfts-Handbuch für Stettin, die Stadt Grabow, die Ortschaften Bollinchen, Bredow, Frauendorf, Gotzlow und Züllchow, -: - -., 1897 [dostęp 2023-12-16] (niem.).
- ↑ a b c Gesenius-Wegener-Oberlyzeum – Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl [online], encyklopedia.szczecin.pl [dostęp 2021-09-28].
- ↑ Konsulat RP w Szczecinie – Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl [online], www.encyklopedia.szczecin.pl [dostęp 2021-09-28].
- ↑ Nalot na Szczecin, 20/21 kwietnia 1943 r. « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-06] (pol.).
- ↑ Zmiany nazw ulic, „Kurier Szczeciński” (74 (1533)), Szczecin: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 15 marca 1950, s. 3 (pol.).
- ↑ a b Nazwę zmieniono na podstawie uchwały nr XIV/125/91 po dyskusji na sesji plenarnej Rady Miasta w dniu 27 maja 1991 roku.
- ↑ Plan i informator miasta Szczecina, Szczecin: Polskie Pismo i Książka, 1947 [dostęp 2020-11-03].
- ↑ Maria Łopuch. Śródmiejska Dzielnica Mieszkaniowa w Szczecinie. „Przegląd Zachodniopomorski. Rozprawy i Studia”. 1, 2011.
- ↑ a b c Wojciech Bal, Architektura modernistyczna Szczecina lat 60. i 70. w idei i realizacji, „Wiadomości Konserwatorskie”, 47, s. 148–149 (pol.).
- ↑ J. Ławrynowicz, O. Różycki, C. Piskorski: Plac Grunwaldzki. stmkm.szczecin.pl. [dostęp 2018-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ Jak aleja Wyzwolenia stała się szeroką arterią « sedina.pl [online], sedina.pl [dostęp 2023-08-10] (pol.).
- ↑ a b Eligiusz Borkowski, Remont kapitalny torów na alei Piłsudskiego, „Biuletyn Informacyjny MZK”, swiatowy.org, 12 września 1992, s. 12 [dostęp 2023-09-04] (pol.).
- ↑ Andrzej Kraśnicki jr., 20. urodziny Pazimu. Jak powstał? Co tam było wcześniej? [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl, 9 listopada 2012 [dostęp 2023-08-10] (pol.).
- ↑ Uchwała w sprawie nadania ulicy nazwy Papieża Jana Pawła II [online], bip.um.szczecin.pl [dostęp 2021-09-21].
- ↑ Andrzej Kraśnicki jr., 20. urodziny Pazimu. Jak powstał? Co tam było wcześniej? [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl, 9 listopada 2012 [dostęp 2023-08-10] (pol.).
- ↑ Plac Szarych Szeregów. Przebudowy dzień pierwszy [online], 24kurier.pl [dostęp 2023-09-04] (pol.).
- ↑ Plac Szarych Szeregów otwarty, nowa inwestycja i nowe utrudnienia [online], Radio Szczecin, 25 lipca 2020 [dostęp 2023-09-04] (pol.).
- ↑ Zmiany w rejonie Placu Rodła [online], swiatowy.org [dostęp 2023-09-04].
- ↑ Powrót tramwajów na Niebuszewo i plac Rodła [online], swiatowy.org [dostęp 2023-09-04].
- ↑ Nowa siedziba urzędu marszałkowskiego w Szczecinie oficjalnie otwarta. Ogród na dachu, wodospad w atrium [ZDJĘCIA] [online], szczecin.wyborcza.pl [dostęp 2023-09-07].
- ↑ Anna Łukaszek, Sentymentalne pożegnanie kina Delfin. "Na tamte czasy to był luksus" [online], radioszczecin.pl, 24 stycznia 2020 [dostęp 2023-09-29].
- ↑ Konsulat Królestwa Danii | Kancelaria Adwokacka [online] [dostęp 2023-09-07] (pol.).
- ↑ Zmiany nazw ulic. „Kurier Szczeciński”. 1533 (74), s. 3, 15 marca 1950.
- ↑ Rozkłady jazdy według linii [online], ZDiTM Szczecin, 2 września 2023 [dostęp 2023-09-06] (pol.).
- ↑ Kamienica mieszczańska, al. J. Piłsudskiego 27, [w:] Tadeusz Białecki (red.), Encyklopedia Szczecina, Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Kultury, 2015, s. 390, ISBN 83-7241-089-5, OCLC 248692694 [dostęp 2021-09-21] (pol.).
- ↑ Kamienica Erwina Ackerknechta. Kamienice Szczecina. [dostęp 2018-08-01].
- ↑ Praca zbiorowa: Erwin Ackerknecht – bibliotekarz, humanista (1880–1960). Wybór pism. Szczecin: Monumenta Pomeranorum II, 2007, s. 7–9, 148–149. ISBN 978-83-87879-67-9.
- ↑ Praca zbiorowa, Ackerknecht Erwin, [w:] Tadeusz Białecki (red.), Encyklopedia Szczecina, tom 1, Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 21, ISBN 83-7241-089-5 (pol.).
- ↑ Edward Włodarczyk: Erwin Ackerknecht. Bibliotekarz aus Stettin. W: Szczecinianie stulecia. Wyd. Piątek trzynastego, 2000, s. 17–18, 135. ISBN 83-87735-63-9.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Białecki Tadeusz (red.): Encyklopedia Szczecina. Wydanie jubileuszowe z okazji 70-lecia polskiego Szczecina. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Kultury, 2015, s. 733. ISBN 978-83-942725-0-0.
