Waplewo Wielkie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Waplewo Wielkie
osada
Ilustracja
Waplewo Wielkie (maj 2022)
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

sztumski

Gmina

Stary Targ

Sołectwo

Ramoty

Liczba ludności (2015)

877

Strefa numeracyjna

55

Kod pocztowy

82-410[2]

Tablice rejestracyjne

GSZ

SIMC

0157606

Położenie na mapie gminy Stary Targ
Mapa konturowa gminy Stary Targ, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Waplewo Wielkie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Waplewo Wielkie”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Waplewo Wielkie”
Położenie na mapie powiatu sztumskiego
Mapa konturowa powiatu sztumskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Waplewo Wielkie”
Ziemia53°55′35″N 19°14′03″E/53,926389 19,234167[1]

Waplewo Wielkie (niem. Waplitz, Grosswaplitz[3]) – osada w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie sztumskim, w gminie Stary Targ. Należy do sołectwa Ramoty. Miejscowość położona jest na Pojezierzu Iławskim, na trasie Ramoty–Stary Targ.

W Waplewie Wielkim znajduje się pałac, w którym mieszczą się Muzeum Tradycji Szlacheckiej i Pomorski Ośrodek Kontaktów z Polonią. Jest tam także szkoła podstawowa i przedszkole im. Rodziny Sierakowskich, placówka Ochotniczej Straży Pożarnej, kościół, cmentarz, stadion oraz kilka sklepów. W Waplewie Wielkim ma siedzibę założony w 1950 klub piłkarski LKS Waplewo Wielkie. Istnieje tam też ośrodek wypoczynkowy „Gałęziaki” (mający siedzibę w Sztumie), który ma pod swoją opieką kilka jezior połowowych, kąpielisk, hotelik oraz pole namiotowe i kempingowe.

W 2010 został wybudowany budynek, w którym mieści się świetlica z profesjonalną salą komputerową i siedziba OSP Waplewo Wielkie. Na terenie miejscowości działa ciepłownia na biomasę o mocy 3 MW, która dostarcza ciepło dla mieszkańców Waplewa Wielkiego. 24 września 2012 w miejscowości powstała Agencja Urzędu Pocztowego Poczty Polskiej.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pałac w Waplewie Wielkim
Gut Waplitz, Sammlung Duncker

Na początku XIV wieku mistrz ziemski Conrad Sack nadał Prusowi Thessym „campum Wermeno” (teren późniejszego Cieszymowa), a także włości, które stanowiły majątek waplewski. W 1323 jego potomkowie Glabuno i Wappel otrzymali tę posiadłość od mistrza ziemskiego w Kiszporku Fryderyka Wildenberga na prawie chełmińskim. Nosiła ona wówczas nazwę Resginen (później wystąpiła również nazwa Resdinen). Późniejsza nazwa pochodzi od Wappela, który osiadł w tym miejscu. W 1376 pojawiła się nazwa Wapils, a w XV wieku Walpele, Woplyn, Wopplynn i Opolyn[4]. W II połowie XV wieku dobra przeszły w posiadanie rodziny Rabe. W XVI wieku przejęli je Czemowie, a następnie Güldensternowie.

W późnych latach XVI wieku występowała nazwa Waplisz, a w 1592 po raz pierwszy pojawiła się nazwa Waplewo. W 1641 wieś była jedną z miejscowości sprzedanych przez Niemojowskiego za cenę 78 tys. zł kasztelanowi gdańskiemu i wojewodzie parnawskiemu Janowi Zawadzkiemu herbu Rogala (spokrewnionemu z Wazami). Postawił on tam murowany dwór. Urodził się w nim poseł Kazimierz Zawadzki. Kolejnymi właścicielami dóbr byli Chełstowscy, Bagniewscy i od 1759 Sierakowscy herbu Ogończyk.

Kościół w Waplewie (dawna kaplica przypałacowa Sierakowskich)

Pod koniec XVIII wieku obok pałacu powstał park angielski w stylu krajobrazowym, posiadający szpaler lipowy na przedłużeniu osi dworu. W 1827 gościł tam Fryderyk Chopin, koncertując wraz z właścicielem wsi Antonim Sierakowskim[5]. Będący od 1842 posiadaczem majątku hrabia Alfons Sierakowski rozbudował dwór. Zostały mu nadane cechy założenia pałacowego. Dwór stał się centrum życia kulturalnego i społecznego na Pomorzu, gościli w nim m.in. Jan Matejko, Józef Ignacy Kraszewski, Jan Kasprowicz, Oskar Kolberg czy Stefan Żeromski. Wewnątrz znalazły się liczne dzieła malarskie, a także zbiór broni z różnych stron świata.

W 1873 w Waplewie Wielkim zbudowano kaplicę grobową, gdzie leżą ciała rodziny Sierakowskich (obecnie jest to kościół). Znajduje się tam m.in. alabastrowe epitafium „Zmartwychwstanie Chrystusa” oraz barokowe ołtarze i gotycka rzeźba Madonny[6]. Na przełomie XIX i XX wieku zarządcą majątku był hrabia Adam Sierakowski. Do waplewskiego majątku należały folwarki Rychendrysy (obecnie Andrzejewo należące do Moran), Tillendorf, Olszak i Waplewko. W samym Waplewie znajdowały się wówczas szkoła katolicka, szpital i gorzelnia parowa. Ostatnim właścicielem majątku był Stanisław Sierakowski (m.in. prezes Związku Polaków w Niemczech w latach 1922–1933 i poseł na sejm pruski w okresie 1921–1928), zamordowany w 1939 przez Niemców w czasie II wojny światowej. Od 1933 majątkiem, z wyłączeniem pałacu i parku, władał Zbigniew Donimirski.

Dwór po wojnie był własnością PGR i Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej. W miejsce PGR w 1994 powstał Ośrodek Hodowli Zarodowej Skarbu Państwa Waplewo[7], w 1996 przekształcony w Ośrodek Hodowli Zarodowej Waplewo Sp. z o.o.[8], a następnie zlikwidowany. Pałac w listopadzie 2006 przeszedł w posiadanie Muzeum Narodowego w Gdańsku, które utworzyło tam Muzeum Tradycji Szlacheckiej. Mieści się tam też Pomorski Ośrodek Kontaktów z Polonią.

W latach 1945–1975 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego, a w latach 1975–1998 do województwa elbląskiego. W 1990 (po wydzieleniu z parafii w Starym Targu) powstała parafia św. Maksymiliana Marii Kolbe w Waplewie Wielkim, należąca do dekanatu Dzierzgoń i diecezji elbląskiej.

Zabudowa[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość była osadą folwarczną z wsią w typie ulicówki. Na południe od zespołu dworskiego znajdowały się czworaki. Układ ruralistyczny z początku XIV wieku został zachowany. Wzbogacony został o zespoły nieistniejącej już stacji kolejowej (biegnąca przez Waplewo Wielkie linia między Malborkiem a Małdytami powstała w 1893, połączenia zlikwidowano w 2000, kilka lat później tory zostały rozebrane). Oprócz pałacu (w którym znajduje się m.in. kominek z 1600) i kościoła wśród architektury zachowane zostały m.in. oficyna z przełomu XVIII i XIX wieku, altanka i oranżeria z połowy XIX wieku, gorzelnia z 1864, wieża ciśnień z 1893, kuźnia, stajnie, stodoły, kolumna i ogrodzenie wokół kościoła także z końcówki XIX wieku, czy też cmentarz i liczne budynki z przełomu XIX i XX wieku.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Według rejestru zabytków NID[9] na listę zabytków wpisany jest zespół pałacowy, nr rej.: A-741 z 21.12.1972 i z 24.02.1978:

  • pałac, k. XVII w., 1888, 1955
  • park, XVIII–XIX w.
  • kaplica grobowa Sierakowskich, obecnie kościół parafialny pw. św. Maksymiliana Kolbe, 1873, nr rej.: A-1390 z 16.06.1993.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Liczba mieszkańców: 877 (30.06.2015)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 144118
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1336 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  4. Hinweise zur Familienforschung in Westpreußen, westpreussen.de [zarchiwizowane z adresu 2019-04-02] (niem.).
  5. 11. Pomorskie Dni Chopinowskie od piątku w Waplewie Wielkim, dzieje.pl, 15 czerwca 2017.
  6. Piotr Skurzyński: Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A., Warszawa 2004, s. 32, ISBN 83-7200-631-8
  7. M.P. z 1994 r. nr 83, poz. 383.
  8. M.P. z 1996 r. nr 81, poz. 378.
  9. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2022-01-04].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Gminny program opieki nad zabytkami gminy Stary Targ 2011–2014, s. 37, 72–74, 79
  • Piotr Podlewski: Dworki ziemiańskie Dolnego Powiśla [w:] „Prowincja” nr 1 (2010), s. 64–66

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]