Dzierzgoń

Dzierzgoń
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Widok Dzierzgonia od południa
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	sztumski
Gmina	Dzierzgoń
Prawa miejskie	7 kwietnia 1288
Burmistrz	Jolanta Szewczun
Powierzchnia	3,90 km²
Populacja (30.06.2023); • liczba ludności; • gęstość	; 4 962; 1272,30 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 55
Kod pocztowy	82-440
Tablice rejestracyjne	GSZ
	Położenie na mapie gminy Dzierzgoń Dzierzgoń
	Położenie na mapie Polski Dzierzgoń
	Położenie na mapie województwa pomorskiego Dzierzgoń
	Położenie na mapie powiatu sztumskiego Dzierzgoń
	53°55′24″N 19°21′05″E/53,923333 19,351389
TERC (TERYT)	2216014
SIMC	0932726
	Urząd miejskipl. Wolności 1; 82-440 Dzierzgoń
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Dzierzgoń (hist. Kiszporg, Kiszpork, niem. Christburg^[3]) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie sztumskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dzierzgoń. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.

Według danych z 1 stycznia 2018 Dzierzgoń liczył 5413 mieszkańców^[4]^[5].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 3,90 km²^[6].

Miejsce obrad sejmików województwa malborskiego do 1610 roku (obok Sztumu)^[7].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Dzierzgoń leży w historycznych Prusach^[8], na obszarze dawnej Pomezanii^[9], a także na ziemi malborskiej^[10]. Pod względem etnograficznym stanowi także część Powiśla^[11].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski, miasto znajduje się na Pojezierzu Dzierzgońsko-Morąskim, stanowiącym część Pojezierza Iławskiego^[12].

Przez miasto przepływa rzeka Dzierzgoń.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Kronikarz Jan Długosz określił miejscowość jako Dzrezgon (25 IX 1429) oraz wymienił określenie funkcji komtura dzierzgońskiego jako Dzirzgouiensis (26 V 1429), Dzirgouensis (14 VI 1430) i dalej jako Dzyrgon, Dzirgon, Dzyrgon. W tekście pokoju toruńskiego pojawiła się nazwa Dzierzgon^[13].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Historia Dzierzgonia.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Według rejestru zabytków NID^[14] na listę zabytków wpisane są:

kościół parafialny pw. św. Katarzyny, XIV, nr rej.: A-66 z 18.12.1956

Kościół Św. Trójcy i Św. Katarzyny, gotycki, z cegły, wznoszony etapowo od ok. 1310 r. do 1. poł. XIV w., odbudowany w 1682 r., przebudowany po 1730 r. (dobudowa kaplicy północnej) i w 1853 r. Pseudobazylika stropowa z wtopioną wieżą frontową, górą neogotycką.

barokowy zespół klasztorny reformatów, ul. Krzywa 5, XVII/XVIII, nr rej.: A-67 z 19.12.1956:
- kościół pw. Świętego Ducha

Cerkiew greckokatolicka Zesłania Ducha Świętego, zbudowana przed 1717 r. jako kościół klasztorny z wykorzystaniem wschodniej partii gotyckiej poprzedniej świątyni; budowla salowa z kaplicą od południa.

- klasztor

Klasztor od północy, zbudowany po 1678 r., wielokrotnie przekształcany, m.in. po 1832 r. i po 1929 r.; założenie czteroskrzydłowe, piętrowe z wirydarzem.

- ogrodzenie z bramą
cmentarz, ul. Elbląska, XIV-XVIII, nr rej.: A-1378 z 29.03.1993
kaplica pw. św. Anny, nr rej.: j.w.
cmentarz luterański, ul. Wojska Polskiego, k. XVIII, nr rej.: A-1248 z 17.08.1988
cmentarz żydowski przy szosie Dzierzgoń-Tywięzy, ok. 1800, nr rej.: A-1246 z 15.08.1988 i z 12.01.1990
spichrz, ul. Odrodzenia 4, pocz. XX, nr rej.: A-1398 z 30.07.1993
dom, ul. Odrodzenia 9, pocz. XX, nr rej.: A-1394 z 27.07.1993
dom, ul. Słowackiego 13, 1901, nr rej.: A-1400 z 30.07.1993
dom, ul. Traugutta 15, pocz. XX, nr rej.: 288/93 z 30.07.1993

Ponadto w Dzierzgoniu znajdują się ruiny zamku krzyżackiego.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 2 maja 2013 r. miasto miało 5564 mieszkańców^[15].

Piramida wieku mieszkańców Dzierzgonia w 2014 roku^[4].

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Dekanat Dzierzgoń.

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Sport[edytuj | edytuj kod]

Klub sportowy Powiśle Dzierzgoń (IV liga piłki nożnej)

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ admin | Polskie Zamki Gotyckie [online], zamkigotyckie.org.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-07] .
↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29] (pol.).
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
↑ ^a ^b Dzierzgoń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 31.
↑ Roman Czaja: Małe miasta na zjazdach stanów pruskich do 1454 roku, w: „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Archeologia”, t. XXVIII, z. 349, red. Jerzy Olczak. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2001, s. 101. ISSN 0860-1232, ISSN 0137-6616
↑ Wojciech Zawadzki: M. Józefczyk, Z dziejów religijnych Pomezanii w XVII wieku, Tom I. Synteza dziejów, Malbork 2012, ss. 404; Tom II. Źródła do dziejów XVII-wiecznej Pomezanii, Malbork 2013, ss. 501 – recenzja, w: „Studia Elbląskie”, t. XV, red. nacz. Stefan Ewertowski. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej, Elbląg 2014, s. 439. ISSN 1507-9058
↑ Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku : suplement. Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2021, k. 1.
↑ Dzieło najżywsze z żywych. Antologia reportażu o ziemiach zachodnich i północnych z lat 1919–1939, oprac. Witold Nawrocki. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1981, s. 150. ISBN 83-210-0210-2
↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-04-18] (pol.).
↑ GazdaG. Daniel GazdaG., Wielokulturowy Obiekt Warowny na Górze Zamkowej oraz Gród Cyplowy w Starym Dzierzgoniu. Studia i Materiały [online] [dostęp 2019-08-29] (ang.).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2022-01-03] .
↑ BIP, Dzierzgoń: Gmina Dzierzgoń, 2 maja 2013 .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2013-01-29] .

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Dzierzgoń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 280 .
Strona internetowa miasta
Historia Żydów w Dzierzgoniu na portalu Wirtualny Sztetl
Dzierzgoń - Pojezierze Iławskie

[1] admin | Polskie Zamki Gotyckie [online], zamkigotyckie.org.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-07] .

[populacja2023-2] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29] (pol.).

[MP-3] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)

[Populacja2018-4] Dzierzgoń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[5] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.

[6] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.

[7] Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 31.

[8] Roman Czaja: Małe miasta na zjazdach stanów pruskich do 1454 roku, w: „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Archeologia”, t. XXVIII, z. 349, red. Jerzy Olczak. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2001, s. 101. ISSN 0860-1232, ISSN 0137-6616

[9] Wojciech Zawadzki: M. Józefczyk, Z dziejów religijnych Pomezanii w XVII wieku, Tom I. Synteza dziejów, Malbork 2012, ss. 404; Tom II. Źródła do dziejów XVII-wiecznej Pomezanii, Malbork 2013, ss. 501 – recenzja, w: „Studia Elbląskie”, t. XV, red. nacz. Stefan Ewertowski. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej, Elbląg 2014, s. 439. ISSN 1507-9058

[10] Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku : suplement. Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2021, k. 1.

[11] Dzieło najżywsze z żywych. Antologia reportażu o ziemiach zachodnich i północnych z lat 1919–1939, oprac. Witold Nawrocki. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1981, s. 150. ISBN 83-210-0210-2

[12] Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-04-18] (pol.).

[13] GazdaG. Daniel GazdaG., Wielokulturowy Obiekt Warowny na Górze Zamkowej oraz Gród Cyplowy w Starym Dzierzgoniu. Studia i Materiały [online] [dostęp 2019-08-29] (ang.).

[14] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2022-01-03] .

[Charakterystyka_Gminy_Dzierzgoń-15] BIP, Dzierzgoń: Gmina Dzierzgoń, 2 maja 2013 .

[16] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2013-01-29] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Miasta na prawach powiatu	Gdańsk Gdynia Słupsk Sopot
Miasta powiatowe	Bytów Chojnice Człuchów Kartuzy Kościerzyna Kwidzyn Lębork Malbork Nowy Dwór Gdański Pruszcz Gdański Puck Starogard Gdański Sztum Tczew Wejherowo
Miasta gminne	Brusy Czarna Woda Czarne Czersk Debrzno Dzierzgoń Gniew Hel Jastarnia Kępice Krynica Morska Łeba Miastko Nowy Staw Pelplin Prabuty Reda Rumia Skarszewy Skórcz Władysławowo Ustka Żukowo

Miasto	Dzierzgoń
Wsie	Ankamaty Bągart Blunaki Bruk Budzisz Jasna Minięta Morany Nowiec Nowiny Poliksy Stanowo Tywęzy Żuławka Sztumska
Osady	Blunaki Chartowo Chojty Jasna Jeziorno Judyty Kamienna Góra Lisi Las Litewki Pachoły Piaski Sztumskie Poliksy Prakwice Sporowo Stanówko Żuławka Sztumska
Integralne części wsi	Bągart (SIMC 0148910) Kuksy Nowa Karczma Pawłowo Spalonki Stara Wieś

Miasta	Dzierzgoń Sztum
Gminy miejsko-wiejskie	Dzierzgoń Sztum
Gminy wiejskie	Mikołajki Pomorskie Stary Dzierzgoń Stary Targ

Przynależność wojewódzka	woj. gdańskie (1946–75)
Miasta	Dzierzgoń Sztum
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Dzierzgoń Gościszewo (do 1954) Jasna (do 1954) Mikołajki Pomorskie Ryjewo (od 1973) Stary Targ Straszewo (do 1954) Szropy Sztum (1945–46 i od 1973) Sztumska Wieś (1947–1954)
Gromady (1954–72)	Bągart (1954–57) Benowo (1954–72) Blunaki (1954–56) Dąbrówka Malborska (1954–57) Dworek (1954–59) Dzierzgoń (1958–72) Gościszewo (1954–72) Mikołajki Pomorskie (1954–72) Nowa Wieś (1954–59) Postolin (1954–59) Ryjewo (← 1955–72) Stary Targ (1954–72) Straszewo (1954–68) Szropy (1954–72) Sztum-Przedzamcze (1954–72) Tywęzy (1956–57) Waplewo Wielkie (1954–57) Żuławka Sztumska (1954–72)