Gmach Urzędu Skarbowego w Katowicach
 nr rej. A/1559/94 z 30 grudnia 1994 roku[1]
| |
 Budynek w 2008 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Żwirki i Wigury 15-17, 40-063 Katowice |
| Architekt |
Stefan Bryła |
| Wysokość całkowita |
62 m |
| Wysokość do dachu |
60 m |
| Kondygnacje |
17 (część narożna mieszkalna) |
| Rozpoczęcie budowy |
1929 |
| Ukończenie budowy |
1934 |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′15,8″N 19°00′51,2″E/50,254389 19,014222
| |
Gmach Urzędu Skarbowego w Katowicach (zwany także Drapaczem Chmur)[2][3] – siedemnastokondygnacyjny wysokościowiec w Katowicach, położony przy ulicy Żwirki i Wigury 15, w dzielnicy Śródmieście.
Budynek jest zbudowany na bazie nowatorskiej (na owe czasy) stalowej konstrukcji szkieletowej i uważa się go za najciekawszy i najbardziej spektakularny przykład funkcjonalizmu w Polsce[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Projektanci i projekt[edytuj | edytuj kod]
Projekt architektoniczny oraz plany przygotowało biuro konstrukcyjne Wydziału Robót Publicznych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Obliczenia do projektu wykonał prof. Stefan Bryła. Kierownikiem budowy był inż. Henryk Griffel[5].
Śląski Urząd Wojewódzki na początku lat 30. XX wieku podjął decyzję o budowie gmachu, w którym można by umieścić urzędy skarbowe, kasę skarbową, urząd katastralny i urząd akcyz i monopoli. Ponieważ w Katowicach odpowiednie parcele były zbyt drogie, a dodatkowo nie na wszystkich można było budować ze względu na roboty górnicze, wybrano dwie parcele u zbiegu ulic Zielonej i Wandy. Obie należały do Skarbu Państwa, a najbliższy podkop górniczy znajdował się w odległości 800 metrów od nich. Aby lepiej wykorzystać budynek postanowiono podzielić go na dwie części: w jednej umieścić urzędy, a w drugiej mieszkania dla urzędników. W narożnej 14-piętrowej części zaprojektowano poniżej parteru dwie kondygnacje: sutereny (umieszczono tu kotłownię centralnego ogrzewania, stację transformatorową, instalację wodociągową, pralnię i suszarnię) oraz piwnice dla lokatorów, podczas gdy część 6-piętrowa miała tylko sutereny (na magazyny dla urzędów skarbowych i skarbiec)[6].
W 14-piętrowej części przy ulicy Żwirki i Wigury 15 oprócz klatki schodowej zaprojektowano trzy windy: jedną towarową i dwie osobowe (jedna zatrzymywała się na każdym piętrze, a druga dopiero od 7 piętra w górę). W części 6-piętrowej przeznaczonej na urzędy przy ulicy Żwirki i Wigury 17 oprócz klatki schodowej umieszczono dwie windy osobowe, z tego jeden dźwig okrężny (paternoster)[7].
Ostatnie dwa piętra w części 14-piętrowej zostały przeznaczone na umieszczenie różnych potrzebnych instalacji, w tym zbiorników wody[7].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Roboty ziemne rozpoczęto 14 maja 1930 roku. Wykopy wykonała firma „Triton”[8]. 5 lipca ukończono pierwszy etap, a do 4 października wykonano resztę wykopów. 2 sierpnia rozpoczęto betonowanie ławy fundamentowej[5]. Roboty żelbetonowe wykonała firma Karol Korn S.A. z Bielska (filia Katowice)[9]. Szkielet części 14-piętrowej w całości wykonały warsztaty konstrukcyjne Zjednoczonych Zakładów Huty Królewskiej i „Laury” w Hucie Królewskiej[10]. Konstrukcję dla części 6-piętrowej wykonano w Hucie Pokój w Nowym Bytomiu. Szkielet po zmontowaniu i pospawaniu obetonowano na siatce drucianej metodą torkretowania. W całym budynku wykonano stropy Kleina, także na dachach, które po zaizolowaniu termicznym i pokryciu żużlobetonem zabezpieczono warstwą asfaltu[11]. Cała budowa została ukończona w roku 1934[3].
Inne wieżowce[edytuj | edytuj kod]
Był drugim wybudowanym w Katowicach wieżowcem, po ukończonym w 1931 (po 2 latach budowy), dziewięciopiętrowym domu mieszkalnym profesorów Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych i w momencie ukończenia, obok warszawskiego budynku Prudentialu, był jednym z najwyższych budynków w Polsce[3].
9 lipca 1931 roku w katowickim kinie „Rialto” odbyła się premiera filmu Budownictwo żelazno-szkieletowe, jego zasady i zastosowanie, który następnie wyświetlano na terenie całej Polski, a jego głównym tematem był katowicki wieżowiec[potrzebny przypis].
Eksploatacja[edytuj | edytuj kod]
W dwudziestoleciu międzywojennym miały tu swoje siedziby: Inspektorat Kontroli Skarbowej, Urząd Akcyz i Monopolów, Urząd Katastralny, Urząd Kontroli Skarbowej, Urząd Opłat Stemplowych, Urzędy Skarbowe Podatków i Opłat Skarbowych I, II i III[12].
Mieszkania w wieżowcu są duże i luksusowe, w latach międzywojennych mieszkali w nich pracownicy Urzędu Skarbowego[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2011-07-19].
- ↑ a b Bulsa, Grzegorek i Witaszczyk 2013 ↓, s. 155.
- ↑ a b c Sabina Rotowska: Gmach Urzędu Skarbowego. zabytek.pl, 2016-01-22. [dostęp 2023-08-03]. (pol.).
- ↑ Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim na lata 2010–2013. slaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)]. (pol.) www.slaskie.pl [dostęp 2011-07-19].
- ↑ a b Bryła i Griffel 1932 ↓, s. 23.
- ↑ Bryła i Griffel 1932 ↓, s. 3-4.
- ↑ a b Bryła i Griffel 1932 ↓, s. 5.
- ↑ Bryła i Griffel 1932 ↓, s. 9.
- ↑ Bryła i Griffel 1932 ↓, s. 12.
- ↑ Bryła i Griffel 1932 ↓, s. 18.
- ↑ Bryła i Griffel 1932 ↓, s. 22.
- ↑ Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 70. ISBN 978-83-7729-021-7.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stefan Bryła, Henryk Griffel, Budowa 14-stopiętrowego gmachu o szkielecie stalowym w Katowicach, „Czasopismo Techniczne”, Lwów: Pierwsza Związkowa Drukarnia we Lwowie, 1932 [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- Michał Bulsa, Grzegorz Grzegorek, Beata Witaszczyk, Domy i gmachy Katowic, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2013, ISBN 978-83-63780-00-5 (pol.).
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 45. ISBN 83-85831-35-5.
- Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków w Katowicach. www.wkz.katowice.pl. [dostęp 2011-07-19]. (pol.).
- Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. Ewa Chojecka, wydawca: Muzeum Śląskie, Katowice 2004, ISBN 83-87455-77-6, s. 331.
- Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, s. 31. ISBN 83-905115-0-9.
- Lech Szaraniec: Katowicki modernizm przed wojną w prasie: To było polskie Chicago (pol.) www.katowice.naszemiasto.pl [dostęp 2011-07-19]