Władysław Tomkiewicz

Władysław Tomkiewicz

Władysław Tomkiewicz w latach 60.
Data i miejsce urodzenia	4 września 1899 Nowinka
Data i miejsce śmierci	5 sierpnia 1982 Warszawa
Zawód, zajęcie	historyk, historyk sztuki
Tytuł naukowy	doktor habilitowany Profesor
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia

Nagrobek Władysława Tomkiewicza na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Władysław Tomkiewicz (ur. 4 września 1899 w Nowince na Kowieńszczyznie, zm. 5 sierpnia 1982 w Warszawie) – polski historyk i historyk sztuki.

Życiorys

Ukończył historię na Uniwersytecie Warszawskim. Był uczniem Oskara Haleckiego – doktorat 1928, habilitacja 1932. Ukończył również historię sztuki pod kierunkiem Z. Batowskiego. Studia uzupełniał w Paryżu i w Rzymie. Od 1932 roku związany z UW. Równocześnie w latach 1932–1939 wykładowca w PIST.

Podczas okupacji niemieckiej czynny w konspiracji. W 1941 roku objął referat spraw narodowościowych (litewskich i białoruskich) Biura Informacji i Propagandy KG AK. Był też zaangażowany w tajne nauczanie. Kierownik Biura Narodowościowego Delegatury Rządu na Kraj.

W latach 1944–1945 brał udział w akcji ratowania dóbr kultury Warszawy. W latach 1945–1950 był dyrektorem Biura Rewindykacji i Odszkodowań w Ministerstwie Kultury i Sztuki.

W końcu lipca 1946 roku prof. Władysław Tomkiewicz towarzyszył z ramienia Ministerstwa Kultury i Sztuki specjalnej delegacji Rządu Ukrainy dla ostatecznego przekazania zbiorów biblioteczno-muzealnych Ossolineum. W skład delegacji wchodzili: przewodniczący Komitetu ds. Instytucji Kulturalnych i Oświatowych przy RM Ukraińskiej SRR Mykoła Paszczyn, naczelnik Paszczenko (artysta grafik, wiceprzewodniczący Komitetu Sztuki) i rektor Uniwersytetu Lwowskiego im. Iwana Franki prof. Iwan Bielakiewycz. 30 lipca we Wrocławiu po otwarciu skrzyń ze zbiorami i skontrolowaniu ich zawartości podpisano ostateczny akt przekazania. Tomkiewicz i wicewojewoda dolnośląski Aleksander Barchacz odpowiedzieli na wystąpienie Paszczyna.

Od 1945 wykładał Historię Europy Wschodniej na UW. W 1952 roku zmuszony do przejścia z Instytutu Historii UW do Instytutu Historii Sztuki UW. W latach 1961–1966 wykładał na WAP, 1968–1970 wicedyrektor Instytutu Sztuki PAN.

Był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego (od 1947) oraz członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1945) i Polskiej Akademii Umiejętności (od 1951). Prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego w latach 1947–1949, TMH w latach 1950–1953.

W PRL informacje na temat Władysława Tomkiewicza podlegały cenzurze. W 1977 roku jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób pod szczególną kontrolą cenzury. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną z 7 stycznia 1977 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów wymieniały jego nazwisko z adnotacją: „Wszelkie próby popularyzowania w środkach masowego przekazu (prasa codzienna, radio, TV, tygodniki społeczno-polityczne) niżej wymienionych osób należy sygnalizować kierownictwu GUKPPiW”. Zalecenia cenzorskie zezwalały jedynie na publikacje w prasie specjalistycznej, naukowej oraz skryptach itp.

Zmarł w Warszawie. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 150-5-6).

Uczniowie

Do uczniów Władysława Tomkiewicza zaliczają się m.in. Bohdan Baranowski, Jan Białostocki, Janusz Durko, Stefan Gruszecki, Mariusz Karpowicz, Jerzy Kowalczyk, Helena Michałowska, Janusz Tazbir, Jerzy Lileyko.

Zainteresowania badawcze

Pierwotnie zajmował się stosunkami polsko-kozackimi. Przedstawił genezę i upadek unii hadziackiej. Zajmował się też stosunkami polsko-szwedzkimi i polsko-francuskimi w XVII wieku. Po II wojnie światowej z powodów politycznych zajął się historią sztuki (w 1952 zmuszony do przejścia do Instytutu Historii Sztuki UW). Badał historię i kulturę nowożytną, sztukę baroku i mecenat artystyczny.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (29 października 1947)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi
• Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1966)

Publikacje

Bibliografia prac

• Jerzy Kowalczyk, Bibliografia publikacji prof. dr Władysława Tomkiewicza, [w:] Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, red. Jan Białostocki, Warszawa 1968, s. 7–15.
• Jerzy Kowalczyk, Bibliografia prac prof. dr Władysława Tomkiewicza, red., oprac., uzup. Marianna Banacka, „Biuletyn Historii Sztuki” 54 (1992) nr 4, s. 129–137.

Publikacje książkowe

• Ograniczenie swobód kozackich w roku 1638, Lwów 1930 (odbitka z „Kwartalnika Historycznego” t. 44, t. 1, z. 2).
• Powstanie kozackie w roku 1630, Kraków: nakładem autora 1930.
• Rzeczpospolita Polska i Wielkie Księstwo Moskiewskie a problem czarnomorski, Kraków 1930 (Nadbitka z „Przeglądu Powszechnego”).
• Testament Jeremiego Wiśniowieckiego, Warszawa 1930 (Nadbitka z „Miesięcznika Heraldycznego”).
• Jeremi Wiśniowiecki (1612–1651), Warszawa 1933.
• Ukraina między Wschodem i Zachodem, Warszawa: Instytut Badań Spraw Narodowościowych 1938. Biblioteka „Spraw Narodowościowych”, nr 34.
• Relacja kanclerza Zadzika o kampanji smoleńskiej w 1633 r., 1934.
• Jerzy Ossoliński, Lwów 1939.
• Kozaczyzna ukrainna, Lwów 1939.
• Więzień kardynała: niewola francuska Jana Kazimierza, Warszawa 1939.
• Straty kulturalne Warszawy, pod red. Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1948.
• Katalog obrazów wywiezionych z Polski przez okupantów niemieckich w latach 1939–1945. Malarstwo obce, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki 1949.
• Catalogue of paintings removed from Poland by the German occupation authorities during the years 1939–1945. Foreign paintings, comp. Władysław Tomkiewicz, Warsaw: Ministry of Culture and Art 1950.
• Malarstwo dworskie w dobie Władysława IV, Warszawa 1951.
• Z dziejów polskiego mecenatu artystycznego w wieku XVII, Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1952.
• Catalogue of paintings removed from Poland by the German occupation authorities during the years 1939–1945. Polish paintings, compiled Władysław Tomkiewicz, Warsaw: Ministry of Culture and Art 1953.
• Dwie lustracje Zamku Warszawskiego, Warszawa 1954.
• Alegoria handlu gdańskiego Izaaka van dem Blocke, Warszawa 1955.
• Aktualizm i aktualizacja w malarstwie polskim XVII w., Warszawa: Warszawska Drukarnia Naukowa 1951.
• Z dziejów polskiego mecenatu artystycznego w wieku XVII, Wrocław 1952.
• Pisarze polskiego odrodzenia o sztuce, Wrocław 1955.
• Alegoria handlu gdańskiego Izaaka van dem Blocke, Warszawa 1955.
• Francesco Rossi i jego działalność rzeźbiarska w Polsce, Warszawa 1957.
• Więzień kardynała. Niewola francuska Jana Kazimierza, Warszawa: Książka i Wiedza 1957.
• Les rapports des peintres français du XVII sèicle avec la Pologne, Warszawa 1958.
• Dolabella, Warszawa: „Arkady” 1959.
• Dawna Polska w anegdocie, Warszawa 1961 [współautor: Maria Tomkiewiczowa].
• Z dziejów propagandy antypolskiej w Niemczech: (od Bismarcka do Hitlera), Warszawa 1961.
• Pędzlem rozmaitym: malarstwo okresu Wazów w Polsce, Warszawa 1970
• Malarstwo polskie: manieryzm, barok, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1971.
• Piękno wielorakie: sztuka baroku, Warszawa: „Wiedza Powszechna” 1971.
• Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa: „Arkady” 1971.
• Tycjan – Tiziano Vecellio, Warszawa: Wydawnictwo „Ruch” 1972.
• Adam Jarzębski, Gościniec albo Krótkie opisanie Warszawy, oprac. i wstęp Władysław Tomkiewicz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1974.
• Rokoko, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1988.

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P–Z, Wrocław 1985, s. 429–431.
• Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1996, t. 6, s. 411.
• Alicja Lutostańska, Tomkiewicz Władysław, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wyd. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8.
• Mariusz Karpowicz, Władysław Tomkiewicz 4 IX 1899 – 5 VIII 1982, „Rocznik Warszawski” 19 (1987), s. 267–269.
• Alicja Kulecka, Materiały Władysława Tomkiewicza [1899–1982] (III-280), „Biuletyn Archiwum PAN” 35 (1994), s. 25–72.
• Michał Kozłowski, Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach, [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 24–77 [1].
• Alicja Lutostańska, Tomkiewicz Władysław, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. H. Kondziela, H. Krzyżanowska, z. 2, Poznań 2006.
• Zbigniew Romek, Tomkiewicz Władysław, [w:] Słownik historyków polskich, red. Maria Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 528.
• Zbigniew Wójcik, Władysław Tomkiewicz (4 IX 1899 – 5 VIII 1982), „Kwartalnik Historyczny” 90 (1983), nr 1, s. 289–294.
• Władysław Tomkiewicz (1899–1982), „Biuletyn Historii Sztuki” 54 (1992), z. 4, s. 113–128. Treść: Jerzy Kowalczyk, O profesorze Władysławie Tomkiewiczu w dziesiątą rocznicę; Janusz Stanisław Pasierb, Uczony i dżentelmen; Janusz Tazbir, Wkład profesora Tomkiewicza do badań nad dziejami kultury polskiej; Mieczysław Morka, Profesor Władysław Tomkiewicz jako badacz malarstwa barokowego; Jerzy Lileyko, Władysław Tomkiewicz jako badacz Warszawy; Wojciech Kowalski, Władysław Tomkiewicz jako teoretyk i praktyk likwidacji skutków wojny w dziedzinie kultury.
• Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015. ISBN 978-83-61344-70-4.

Linki zewnętrzne

• Materiały dotyczące Władysława Tomkiewicza w Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. baza.archiwa.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
• Tomkiewicz Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2008-12-27] .